MUHASEBE STANDARTLARI MADDİ DURAN VARLIKLAR

MADDİ DURAN VARLIKLAR DURAN VARLIKLAR İşletmelerin faaliyetlerini gerçekleştirmede bir yıldan daha fazla süre kullandıkları aşınmaya; yıpranmaya tükenmeye ve değer kaybına tabii kıymetlere duran varlık denir. Duran varlıklar muhasebe sisteminde sabit aktifler, uzun vadeli aktifler olarak da tanımlanmaktadır. STANDARDIN AMACI Bu standart, satış amaçlı elde tutulan varlıklar olarak sınıflandırılmış olan maddi duran varlıklar, tarımsal faaliyetlerle ilgili canlı varlıklar, madenlere ilişkin arama, hazırlık, çıkarma ve değerlendirme harcamaları varlıkları, petrol, doğal gaz ve benzer nitelikli yenilenebilir olmayan doğal kaynaklar gibi madenler üzerindeki haklar ve madeni kaynaklar, yatırım amaçlı gayri menkuller dışındaki varlıkların muhasebeleştirilmesinde uygulanır.

25 MADDİ DURAN VARLIKLAR İşlemelerin faaliyete başlamak ve devam ettirebilmek için bina, taşıt, araç gereç, makine v.b.g. temel fiziki unsurlara ihtiyaç duyacakları açıktır. Bu grup, ömrü yani yararlanma süresi bir yıldan uzun olan işletme varlıklarının izlendiği hesapları kapsar. Aynı zamanda bu varlıklara ilişkin birikmiş amortisman hesabının yer aldığı gruptur. Birikmiş Amortismanlar ve Amortisman konusundaki ayrıntılı bilgiler Envanter işlemleri başlığında ileride aktarılacaktır. Maddi duran varlıklar grubundaki hesapları şöyle sıralayabiliriz: 250 - Arazi ve Arsalar 251 - Yeraltı ve Yer Üstü Düzenlerin 252 - Binalar 253 - Tesis, Makina ve Cihazlar 254 Taşıtlar 255 - Demirbaşlar 256 - Diğer Maddi Duran Varlıklar 257 - Birikmiş Amortismanlar 258 - Yapılmakta Olan Yatırımlar 259 - Verilen Avanslar bu grupta yer alan hesaplardır.

250 ARAZi VE ARSALAR ÖRNEK: İşletme şehir içinde büro inşası için kullanmak üzere 300 m²lik bir arsayı 300.000.000.- peşin, 600.000.000.- Liralık bir senet vererek satın almışlardır. Bu işle ilgili olarak 60.000.000.- TL KDV ile alım vergisi, noter harcı, tapu harcı v.b. giderler için ayrıca toplam 26.000.000.- TL ödenmiştir.

251 YERALTI VE YERÜSTÜ DÜZENLERİ Örnek: İşletme, satın almış bulunduğu arazinin şehir yoluna bağlanabilmesi için bir ara yol yaptırmıştır. Yol için yapılan harcama tutarı 6.600.000.000.- TL.dir. (600.000.000.- TL KDV Dahildir.)

252 BİNALAR Örnek: İşletme 60.000.000.000.- TL değerinde bir bina satın almış; 6.000.000,000.- TL KDV ile toplam 210,000.000.- TL tutan emlak alım vergisi, tapu ve noter harcı da dahil olmak üzere 66.210.000.000.- TL ödemiştir.

253 TESİS MAKİNE VE CİHAZLAR Örnek: İşletme ürettiği meyve suyunu ambalajlamada kullanacağı bir makine satın almıştır. Makinenin bedeli olarak 345 (%15 KDV Dahil) Lira karşılığı bir senet verilmiştir.

254 TAŞITLAR Örnek: İşletme personelini işyerine taşımada kullanacağı bir otobüsü 115.000.000.000.- TL (15.000.000.000.- TL KDV dahil) Liraya satın almıştır.

255 DEMİRBAŞLAR Örnek: İşletme, büro hizmetlerinde kullanılmak üzere 5 adet bilgisayarı, 5.750,000.000.- Liraya (%15 KDV Dahil) satın almış, bedelinin yarısını peşin olarak ödemiştir.

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR Örnek: İşletme, inşa etmekte olduğu fabrika binası için 8.900.000.000.- Liralık çimento (%15 KDV Dahil) satın almış ve bedelini peşin olarak ödemiştir.

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR Örnek: Fabrika binası inşaatı tamamlanarak kullanımına başlanmıştır. Bu inşaat için “258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR Hesabı”nda biriken harcamalar tutarı 585000.000.000.- Liradır.

259 VERİLEN AVANSLAR Örnek: İşletme üretimde kullandığı bir makinenin imal edilmesi için makine üreticisi firmaya 930000.000.- TL avans vermiştir. Örnek: Daha sonra makine teslim alınmış ve avansı aşan miktar banka üzerine düzenlenen bir çekle ödenmiştir. Makinenin maliyeti 4.600.000.000 Liradır, (%15 KDV Dahil)

Normal Amortisman Yöntemi Normal amortisman yöntemine göre amortisman hesaplamasında varlığın maliyeti söz konusu varlığın faydalı ömrüne eşit oranda dağıtılır. Amortisman Tutarı = Amortismana Esas Tutar * Amortisman Oranı Amortismana Esas Tutar = Varlığın Edinilme Maliyeti Amortisman Oranı = 100 / Varlığın Faydalı Ömrü

Normal Amortisman Yöntemi Örnek: İşletme 05.10.2005 tarihinde 230 YTL’ye (%15 KDV dahil) bir adet öğütme cihazı satın almıştır. Öğütme cihazının faydalı ömrü 5 yıl olarak tahmin edilmektedir. 31.12.2005 tarihinde ayrılması gereken amortisman tutarını hesaplayınız. Amortisman Oranı = 100/5 = %20 Amortisman Tutarı = Amortismana Esas Tutar * Amortisman Oranı = 200 * %20 = 40 Duran varlığa ait amortisman tablosunu görelim. YIL AMORTİSMANA ESAS TUTAR AMORTİSMAN ORAN % AMORTİSMAN TUTARI 2005 200 YTL % 20 40 YTL 2006 2007 2008 2009

Azalan Bakiyeler (Kalanlar) Yöntemi Amortisman Tutarı = Amortisman Oranı * Amortisman Oranı Amortismana Esas Tutar = Duran Varlığın Defter Değeri Amortisman Oranı = ( 100/Varlığın Faydalı Ömrü ) * 2 Amortisman Oranı = %20*2 = %40 1) Yılda Amortisman Tutarı = Amortisman Esas Tutarı * Amortisman Oranı = 200 * %40 = 80 2) Yılda Amortisman Tutarı = Amortisman Esas Tutarı * Amortisman Oranı = 120 * %40 ( 200 – 80 ) = 48

Azalan Bakiyeler (Kalanlar) Yöntemi Amortisman Tablosu YIL AMORTİSMANA ESAS TUTAR AMORTİSMAN ORANI AMORTİSMAN TUTARI 2005 200.000 %40 80.000 2006 120.000 48.000 2007 72.000 28.800 2008 43.200 17.280 2009 25.920

AMORTİSMAN TUTARININ MUHASEBELEŞTİRİLMESİ Örnek: İşletme aldığı bir bilgisayar için ilk yıl 100 YTL amortisman hesaplamıştır. 7/A ve 7/B seçeneğine göre gerekli kaydı yapınız.

Duran Varlıkların Satışı Örnek: Birikmiş amortismanı 2.000.000 TL. alış değeri 5.000.000 TL. olan bir makinenin 4.500.000 TL. na peşin olarak satıldığını varsayalım.

Duran Varlıkların Satışı Kasa hesabı, makinenin satış fiyatı (4.500.000 TL.) ve KDV tutarı (810.000 TL.) toplamı kadar borçlandırılmıştır. Satış fiyatı (4.500.000 TL.) ile sabit varlığın net defter değeri (5.000.000 — 2.000.000 = 3.000.000 TL.) arasındaki fark olan 1.500.000 TL. makine satış k Bu kar 679.DIGER OLAĞANDIŞI GELIR VE KARLAR hesabında gösterilir. Duran Varlıkların satışında, satış bir ticari mal satışı olmadığından 600. YURTIÇI SATIŞLAR veya 601.YURTDIŞI SATIŞLAR hesaplarına yazılmayıp doğrudan doğruya ilgili maddi veya maddi olmayan duran varlık hesabının alacağına yazılmaktadır. Duran Varlık hesabı kapatılacağı için maliyet değeri ile alacaklandırılır. Satış fiyatının duran varlığın net defter değerinin altında olması durumunda duran varlık satış zararı ortaya çıkar. Yukarda verilen örnekte, birikmiş amortismanı 1.200.000 TL., alış değeri 3.00000 TL. olan demirbaş 800.000 TL. + 144.000 TL. KDV olmak üzere toplam9 44.000 TL. sına peşin olarak satıldığı varsayılmıştır.

Amortismana Tabi Duran Varlıkların Satılması Örnek: İşletme 1.10.2003 tarihinde 400 YTL’ye almış olduğu bir bilgisayar için 2001 yılı sonunda 100 YTL amortisman ayırmıştır. İşletme 2004 yılı içinde bilgisayarı 805 YTL (%15 KDV Dahil) liraya peşin olarak satmıştır. Gerekli kaydı yapınız.

Yeniden Değerleme Oranı Örnek: İşletme kullanılmak üzere 15.10.1999 tarihinde 11,500 YTL’ye (1,500 %15KDV dahil) bir makine almıştır. Makinenin bedeli nakden ödenmiştir. Makinenin alımı, amortisman ayrılması ve yeniden değerlemesi ile ilgili yapılması gereken işlemler aşağıdaki gibi olacaktır. (Yeniden değerleme oranı 2000 yılı için %56, amortisman oranı %25’tir)

Değer Artış Hesaplamaları Kaydı

Değer Artış Hesaplamaları Kaydı İşletme yukarıdaki şekilde kayıtlarda yer alan makineyi 2001 yılı içinde 10,350 (%15 KDV dahil) satmıştır.

Duran Varlıkların Envanter İşlemleri Envanter listelerinde duran varlıkların aktife giriş tarihleri, maliyet bedelleri veya mukayyet değerleri, yıllar itibariyle ayrılmış amortisman payları, net defter değerleri ve sabit varlıkların mevcut durumları ile ilgili bilgiler yer alır. Envanter sırasında henüz mülkiyeti işletmeye intikal etmemiş veya henüz kullanılır hale gelmemiş sabit varlıkların asli kayıtlardan çıkarılarak nazım hesaplarda veya geçici aktif hesaplarda izlenmesi lazımdır. VUK’nun 321. maddesine göre, hesaplanan amortismanların hesaplarda ayrıca gösterilmek şartıyla ilgili bulundukları değerden doğrudan doğruya indirilmesi veya pasifte ayrı bir karşılık hesabında toplanması mümkündür. Ancak, tek düzen muhasebe kayıt ve raporlama sistemine göre amortismanların ilgili değerden doğrudan doğruya indirilmeyip pasifte ayrı bir karşılık hesabında toplanması gerekir. Mesela; binaların amortisman paylarının muhasebeleştirilmesinde:

Uygulama İşletmenin varlıkları 500 YTL nakit ve 8.000 YTL maddi duran varlıktan oluşmaktadır. Bu varlıklar, 200 YTL kısa vadeli yabancı kaynak, 2.000 YTL % 7 faizli uzun vadeli yabancı kaynak ve 6,300 YTL tutarında adi hisse senedi ile finanse edilmiştir. İşletmenin faaliyet döneminde, 10.000 YTL’lık satış geliri, 700 YTL tutarında faaliyet gideri (amortisman gideri hariç), 1.000 YTL inşaat/yapım maliyeti ve 140 YTL faiz gideri bulunmaktadır. İşletmenin maddi duran varlıkları 10 yıl boyunca amortismana tabi tutulmaktadır (kalıntı değer bulunmamaktadır). İnşaat faaliyeti sonucu elde edilen maddi duran varlık işletmenin tercihine göre; giderleştirilebilecek veya aktifleştirilebilecektir. Maddi duran varlık, birinci yılda kullanıma hazır duruma gelmiş olup, aktifleştirme durumunda 4 yılda amortismana tabi tutulacaktır. Gelir vergisinin etkisini dikkate almadan, 1.000 YIL’lık inşaat maliyetinin giderleştirilmesi veya aktifleştirmesi durumlarındaki proforma gelir tablosu ve bilançoyu düzenleyiniz.

Çözüm

Uygulama ve Çözüm 31.12.2004 tarihinde maliyeti 15.000 YTL ve birikmiş amortismanı 9.000 YTL olan makinenin makul değeri 6.600YTL’dır. Makul değeri baz alarak gerekli yeniden değerleme kayıtlarını yapınız. Çözüm: Kayıtlı Değer:15.000-9.000 = 6.000 Yeniden Değerleme Oranı = Makul Değer 6.600/Kayıtlı Değer 6.000 = 1.1 Yeniden Değerlenmiş Makine Değeri =15.000 x 1.1 = 16.500 Yeniden Değerlenmiş Birikmiş Amortisman = 9.000 x 1.1 = 9.900

Uygulama İşletme 01 Ocak 2003 tarihinde 12.000 YTL maliyet bedeli ile bir makine satın almıştır. Makinenin tahmini ömrü 6 yıl olup, hurda değeri bulunmamaktadır. Normal amortisman yöntemini kullanan işletmenin yıllık amortisman gideri 2.000 YTL’ dır. Makine 01 Ocak 2007 tarihinde 5.000 YTL’na satılmıştır. İlgili muhasebe kayıtlarını yapınız.

Çözüm Bu makinenin, 2006 yılı başında yeniden değerleme yöntemi kullanılarak 15.000 YTL yerine koyma maliyeti ile değerlemeye tabi tutulduktan sonra 2007 yılında 5.000 YTL’ na satılması durumunda muhasebe kayıtları aşağıdaki şekilde olacaktır:

Çözüm Yen. Değer. Oranı = Yerine Koyma Değeri 15.000 / Kayıtlı Değer 12.000=1.25 Yeniden Değerlenmiş Makinenin Değeri =12.000 x 1.25 = 15.000 Yeniden Değerlenmiş Birikmiş Amortisman = 6000 x 1.25 = 7.500 Makine Yeniden Değerleme Farkı = 15.000 - 12.000 = 3.000 Birikmiş Amortisman Yeniden Değerleme Farkı = 7.500 - 6.000 = 1.500

Uygulama ve Çözüm ABC Şirketi bir otomobil ve bir makineyi t etmektedir. İlgili muhasebe kaydını yapınız. Çözüm: Verilen otomobilin kayıtlı değeri 90.000 YTL Amortisman Tutarı 40.000 YTL Defter Değeri 50.000 YTL Alınan makinenin makul değeri 80000 YTL

Uygulama İşletme 01 Haziran 2004 tarihinde 40.Q00 YTL değerinde bir makine satın almıştır. Bu makinenin tahmini kullanım ömrü 4 yıl olup, 2 YTL hurda değerine sahiptir. Yıllık amortisman giderleri aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır. İlk yılda makinenin tam yıl kullanılmaması nedeniyle, kıst amortisman hesaplanması durumunda yıllar itibariyle amortisman giderlerini hesaplayınız.

Çözüm

Uygulama Yol yapım işinde kullanılan bir kepçenin maliyet bedeli 25.000 YTL olup, çalışma süresi ortalama 20.000 saattir. Kepçenin hurda değeri 1.000 YTL olarak tahmin edilmektedir. Bu dönem 5.000 saat çalışma yapılmıştır. Dönemin amortisman giderini hesaplayınız. Çözüm: Amortisman Gideri = [(25.000 YTL-1.000 YTL) * 5.000saat]/20.000 saat = 4.800 YTL

Uygulama ve Çözüm Satın alma maliyeti 11.000 YTL, hurda değeri 1.000 YTL olan bir makinenin ekonomik ömrü 5 yıldır. Bu makine ekonomik ömrü içerisinde, 1.yılda 5 birim 2.yılda 4 birim, 3.yılda 3 birim, 4. yılda 2 birim ve 5. yılda 1 birim olmak Üzere toplam 15 birim iş yaratmaktadır. Yıllar itibariyle makinenin amortisman giderlerini hesaplayınız.