ASYA KITA’SININ YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ Dağlık Alanlar Platolar Ovalar

Asya, bütün kıtalar arasında 1010 m Asya, bütün kıtalar arasında 1010 m. Yükseltisiyle ortalama yüksekliği en fazla olan kıtadır. Dünyanın en yüksek doruğu Himayalar’da Everest Tepesi (8850 m.) karalar üzerindeki en derin çukurluk Baykal Gölü’nün tabanı (1741 m.) deniz yüzeyinden en alçakta bulunan yer olan Lut Göl’ü (ort. 397 m.) en yüksek platosu Pamir (500 m.) Asya topraklarında yer alır. Okyanusların en derin çukurları da yine Asya’nın doğu kenarındaki adaların yakınındadır (Mariana Çukurluğu 11.521 m.). Asya, aynı zamanda en geniş alana yayılmış kıtadır. Dolayısıyla kıtanın yeryüzü şekilleri de büyük bir çeşitlilik gösterir.

Dağlık alanlar Asya’nın batı kenarındaki Ural Dağları, kuzey güney yönünde yayılırken, diğer dağ zincirlerinin çoğu genelde batı-doğu doğrultusunda uzanır. Dağlık alanlar batıda Anadolu’dan başlar ve Güneydoğu’daki Malay adalarına kadar devam eder. Bunlar Alp dağlarının uzantısı ve yaşıtı olan genç ve yüksek dağlardır. Kuzey Anadolu Dağları, Toroslar ve İran Dağları bu genç dağlar kuşağında yer alırlar. Söz konusu kuşaktaki dağ sıraları iki bölgede birbirine çok yaklaşarak adeta düğümlenirler. Bunlardan biri Doğu Anadolu, diğeri ise Pamir Platosu’dur. Buralarda yükselti basamakları artış kaydetmiş olup Pamir’in ortalama yükseltisi 5000 metreyi bulur.

Pamir Platosunun doğusunda üç dağ zinciri görülür Pamir Platosunun doğusunda üç dağ zinciri görülür. Birincisi, kuzeydoğu yönündeki Büyük Okyanus’a doğru yönelerek, Kırgızistan’da Alay sıradağlarını; Çin’de Tanrı Dağları’nı; Rusya’da Tarbagatay(Cengiz Dağları), Altay, Sayan, Yablonovoy ve Stanovoy dağlarını; Moğolistan’da Büyük Altay ve Hangay Dağlarını oluşturur. Daha güneyde bulunana ikinci dağ zinciri Pamir’den doğuya doğru uzanarak Çin’de Kunlun(Karanlık) Dağları’nı, Altın Dağları’nı ve Nanşan’ı meydana getirir; sonra Çin’in orta kesimlerine ilerler ve Üstün (Çinling) Dağları adını alarak Kuzey Çin’i Güney Çin’den ayırır.

Dağ zincirlerinin üçüncüsü ve en güneyde olanı önce Pamir’lerden doğuya doğru yönelir, sonra güneydoğuya dönerek Karakurun ve Himalaya sıradağlarını oluşturur ve Tibet Platosu’nun doğu ucunda birden kıvrılıp güneye doğru devam eden daha küçük sıradağlara bölünür. Bu sıradağların uzantıları Malezya, Endonezya ve Filipin takımadalarında da devam eder.

Pamir kütlesinin doğusundaki dağlık kuşaktaki sayısız yayla ve havza yer alır. Bunların en yükseği ortalama 4000 m.’yi aşan yükseltisiyle Tibet Platosundur. Tüm bu yüksek dağlar ve yaylalar karmaşası, bir bütün olarak Dünyanın damı olarak tanımlanır. Tibet’in kuzeyinde üç önemli havza vardır. Bunlar Taklamakan Havzası, Çaydan Havzası ve Çungarya Havzasıdır. Pamirden itibaren çatallaşan dağlık kuşak, Asya’nın doğusunda meridyen yönlü dağlarla kaplıdır. Asya bu kısımda, Pasifik Okyanusu’na muazzam basamaklarla alçalır.

Pasifik Okyanusu’ndaki yarımada ve ada yaylaları denizden bir hamlede yükselir. Ovalar, hem az hem de dar alanlıdır. Kıtalar ile adalar arasındaki derinlik 3000 m.’yi bulur. Pasifik Okyanus’u tarafından ise derinlik artmaktadır. Bu durum, Asya ile Pasifik arasında ya muazzam bir faya ya da yüksek kısımları adaları oluşturan, bir dağ oluşumuna bağlanmaktadır. Takımadalardaki volkanların oluşturduğu Ateş Çemberi ve her yıl meydana gelen depremler, ada yaylarının kararlı bir bölge olmadığı gösterir.

Platolar Yüzey şekilleri bakımından ikinci birimi, orta yükseklikteki platolar meydana getirir. Yerkabuğunun çok eski parçaları olan bu platoların başlıcaları güneybatıdaki Arabistan, güneydeki Dekkan ile kuzeydeki Orta Sibirya Platosu ve Kazakistan Platosu’dur. Moğolistan’da ve Çin’in İç Moğolistan Özerk Bölgesi’nde bulunan ve en geniş, yarı çöl ve plato olan Gobi Platosu, kuzey Çin’deki Lös Platosu, Orta Çin’deki Kvei-Ça Platoları, Rusya’daki Vitim ve Aldan Platoları, Güney Asya’daki İç İran ve İç Anadolu Platoları, kıtanın diğer önemli platolarıdır.

Ovalar Asya’nın en geniş ve alçak ovaları kıtanın kuzey kesiminde yer alır. Bunlar; Ural Dağları ile Orta Sibirya Platosu arasında yer alan Batı Sibirya Ovası ve onun güneyindeki Kazakistan Platosu’nun güneyinde yayılan Turan Ovası’dır. Öteki önemli alçak ovalar, güneye ve doğuya akan ırmakların oluşturduğu alüvyonlu vadiler ve deltalar yer alır. Alüvyonlu ovaların en büyüğü İndus-Ganj ovalarıdır. Pakistan, Hindistan ve Bangladeş’in önemli bir bölümünü kaplayan bu düzlükleri, İndus, Ganj ve Brahmaputra ırmakları sular. Bu bülge dünyanın en yoğun biçimde ekilip biçilen ve en kalabalıklı nüfusun olduğu yerlerden biridir.

Asya’nın diğer alçak ovalar ise Sarı Irmak’ın (Huang-Ho) yüzyıllar boyu taşıdığı lös tortullarıyla zenginleşmiş Kuzey Çin Ovası; Gök Irmak’ın (Yangtze) alüvyonlu vadi ve deltaları; İrravadi ( Myanmar), Menan (Tayland) ve Mekong (Kambuçya) ırmaklarının vadileri; Irak’ta Dicle ve Fırat ırmaklarının oluşturduğu Mezopotamya Ovası olarak sıralayabiliriz.

www.facebook.com/UsakUniversitesiCografyaVeEkolojiToplulugu