GENEL JEOLOJİ Yrd.Doç.Dr. TÜLAY KÖKSOY

ÇATLAKLAR VE FAYLAR

ÇATLAKLAR VE FAYLAR Herhangi bir kayaca etkiyen kuvvetlerin kayacı oluşturan parçaları birbirinden ayırması veya parçalaması şeklinde meydana gelen olaya “kırılma” adı verilir. Kırılma yüzeyi arasındaki açıklık bir santimetreden daha küçük ise “çatlak” bir santimetreden daha fazla olması durumunda ise “yarık” olarak tanımlanır. Kırık yüzeylerinin birbirlerine kıyasla gözle görülebilir bir şekilde kaymaları sonucunda ise “fay” denilen kırıklı yapılar oluşmaktadır.

FAYLAR Kayaçlarda gözle görülebilecek kadar kayma hareketi gösteren kırıklara Fay denir. Faylarda kayma hareketinin oluştuğu düzleme fay düzlemi veya fay aynası denir. Fay düzleminin eğik olması durumunda birbirine kıyasla kayan bloklardan birisi fay düzleminin üzerinde, diğeride altındadır. Fay düzleminin üzerinde bulunan bloka “tavan bloku” altındakine “tavan bloku” adı verilir.

FAYLARIN DEĞİŞİK TÜRLERİ 1- Doğrultu atımlı faylar a- Sağ yönlü b- Sol yönlü 2- Eğim atımlı faylar a- Normal b- Ters 3- Yanal (oblik) atımlı faylar

Normal Fay: Fay düzleminin iki yanında bulunan blokların fay düzleminin eğimi boyunca birbirine nazaran kayarak hareket etmesi sonucu meydana gelirler.                                            Normal Fay

Ters Fay: Tavan bloğu taban bloğuna nazaran fay düzlemi üzerinde eğim Yukarıya doğru hareket etmiş veya taban bloğu tavan blokuna nazaran fay düzlemi üzerinde eğim aşağıya doğru hareket etmiştir.                                      Ters Fay

Doğrultu Atımlı Faylar : Bir bloğun diğerine göre yanal hareket etmesine "Doğrultu Atımlı Faylanma" denir. Bir blok diğerine göre sağa hareket ediyorsa "Sağ Yönlü Doğrultu Atımlı Faylanma", sola hareket ediyorsa "Sol Yönlü Doğrultu Atımlı Faylanma" denir.                                            Doğrultu Atımlı Yanal Fay

Graben: İki normal fay arasında aşağıya doğru çökmüş dar ve uzun çukurluklardır. Horst: İki normal fay arasında grabenlere nazaran yukarı çıkmış veya Yükselmiş olan kesimlere denir.                                                                     Çöküntü (Graben) Fayı Yükselti (Horst) Fay

Horst -Graben

Animation

FAYLAR ÇEŞİTLİ NEDENLERLE GELİŞİR

EĞİM ATIMLI NORMAL FAY

EĞİM ATIMLI TERS FAY

Jeolog pusulası (Brunton pusulası) ile ölçüm

FAYLARIN TANINMASINA YARAYAN VERİLER 1- Fay düzleminin karakteristik özellikleri 2- Fay düzlemi ile temas halde bulunan tabaka uçlarının kıvrılması 3- Fay breşi ve milonit oluşumu 4-Silisleşme ve mineralizasyon 5- Sıcak, soğuk su kaynaklarının çizgisel sıralanışı 6- Çizgisel bitki anomalisi 7- Belirli morfolojik yapının bir çizgisellik boyunca kesilmesi 8- Fay eteği molozları veya fay birikinti konisi 9- Dik ve keskin topografya yüzeyleri 10-Belirli hatlar boyunca yoğun depremsellik görülmesi 11- Yapıların devamsızlığı 12-Tabakaların tekrarlanması veya kaybolması 13- Sondajlarda ayrılma veya bindirme sahalarının saptanması

KIVRIMLAR

Kıvrım Tabakalı kayaçların tektonik kuvvetlerin etkisiyle kazandıkları dalga şeklindeki deformasyonlara kıvrım, meydana gelen olayada kıvrımlanma denir.

Antiklinal Senklinal

Kıvrımlar, antiklinal ve senklinallerden meydana gelirler. Kıvrımlarda kubbe şeklinde olan tümsek kısımlara Antiklinal, çanak şekilli olan kısımlarada Senklinal adı verilir. Antiklinal Senklinal

Antiklinal Senklinal

Senklinal Senklinal

Antiklinal

Kıvrımların Değişik Türleri -Simetrik kıvrımlar -Asimetrik kıvrımlar -İzoklinal kıvrımlar -Yatık kıvrımlar -Devrik kıvrımlar -Monoklinal kıvrım -Silindirik kıvrımlar -Açısal kıvrımlar -Loca ve bavul kıvrımlar

Asimetrik Kıvrım Yatık Kıvrım Devrik Kıvrım

Simetrik kıvrım: Kıvrım kanatlarının eksen düzlemine göre simetrik olduğu kıvrımlar. Asimetrik kıvrım:Kıvrım kanatlarının eksen düzlemine göre simetrik olmadığı kıvrımlar.

Monoklinal kıvrım: Tabaka eğiminin yön değiştirmeksizin aniden artması sonucu oluşan tek kanatlı kıvrım.

Monoklinal kıvrım

Devrik kıvrım: Kıvrım kanatlarının aynı yönde eğimli olduğu ve kanatlardan birisi ters dönen kıvrım. Devrik kıvrım: Bir kanatı ters dönmüs kıvrımlardır

Yatık kıvrım: Eksen düzlemleri yataya çok yakın veya yatay olan kıvrım.

Silindirik kıvrım: Şekilleri silindire benzeyen ve kesitleri az çok daire dilimi şeklinde olan kıvrımlardır.

Antiklinoryum ve Senklinoryum Bazı kıvrımlar büyük ölçekli olup geniş bir bölgede izlenebilir nitelikli olurlar. Bu kıvrımlar çoğunlukla üzerlerinde daha küçük ölçekli ve sistematik dağılımları olan antiklinal ve senklinalleri içerirler. Bu tür sistematik antiklinal ve senklinalleri içeren bölgesel ölçekli Kıvrım antiklinal özellikli ise yapı tümüyle “antiklinoryum”, senklinal özellikli ise “senklinoryum” adı verilir.

Antiklinoryum ve Senklinoryum

DERS BİTTİ!