Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (TEDAŞ) www.tedas.gov.tr “Lisanssız Elektrik Üreticilerinin Elektrik Dağıtım Sistemine Bağlantı Usul ve Esasları ile ilgili Teknik Sorunlar Semineri” Bilal Şimşek Elektrik Mühendisi 23 Aralık 2011 İTÜ Maçka Sosyal Tesisleri Konferans Salonu - İstanbul TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Türkiye Elektrik Piyasası Sunum İçeriği Türkiye Elektrik Piyasası Dağıtım Şirketleri ve Özelleştirmede Son Durum Dağıtık Üretim Santralleri Lisanssız Elektrik Üretimi Sonuçlar TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Türkiye Elektrik Piyasası Gelişimi TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KAYNAK: www.tesab.org.tr

Türkiye Elektrik Sektörünün Yapısı Üretim İletim Dağıtım Perakende Satış Elektrik Üretim A.Ş.(EÜAŞ) Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. (TETAŞ) Yİ, YİD, İHD Serbest Üretim Şirketleri Otoprodüktör ve Otoprodüktör Grupları Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) Özel Dağıtım Şirketleri Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) Özel Dağıtım Şirketleri Toptan Satış Lisansına Sahip Şirketler TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Kurulu Güç-Kaynaklara Göre (Eylül 2011) Toplam Kurulu Güç : 51.547,1 MW Dağıtık Üretim: 4.620,91 MW (%9) TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KAYNAK: www.teias.gov.tr

2010 Yılı Üretim Toplam Üretim: 210.119,76 GWh ? TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

(üretim, iletim ve dağıtım) Özelleştirme ve Yeniden Yapılandırma 1994 2001 1970 2004 2011 Özel sektörün elektrik piyasasına girmesine izin verilmesi (1984 yılı 3096 sayılı yasa) TEK (üretim, iletim ve dağıtım) Dağıtımın üretim ve iletimden ayrılması TEAŞ (üretim ve iletim) TEDAŞ (dağıtım) 4628 sayılı Elektrik Piyasası Yasası ve TEAŞ’ın bölünmesi EÜAŞ (üretim) TEİAŞ (iletim) TETAŞ (toptan satış) Bölgesel dağıtım şirketlerinin kurulması Dağıtım özelleştirme sürecinin başlaması 20 bölge (dağıtım) D) Elektrik Enerjisi Sektörünün Oluşturulması İçin Düzenlenen Yasal Faaliyetler Türkiye’deki elektrik sektörünün geliştirilmesine yönelik çalışmalar hayli detaylıdır. Bu yöndeki gelimseler incelendiğinde Türkiye, özelleştirmeyi gündemine aldığı ilk yıllardan günümüze kadar özelleştirme üzerine bir çok farklı çalışmada bulunmuştur. Bu bolümde de elektrik sektörünü düzenlemeye çalışan yasal düzenlemeler incelenmeye çalışılmakta ve Anayasa Mahkemesi ve Danıştay’ın görüşleri yorumlanmaya çalışılmaktadır. Hazırlanan yasal faaliyetler olarak ise :42 1. 29.02.1984 Tarihli 2983 Sayılı Yasa: Özelleştirmeye yönelik ilk hukuki düzenlemedir. 2. 04.01.1984 Tarihli 3096 Sayılı Yasa: TEK dışındaki kuruluşların elektrik üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticareti ile görevlendirilmesi hakkında kanun. 3. 3.06.1986 Tarihli 3291 Sayılı Kanun: KİT’lerin özelleştirilmesi hakkındaki kanun. Anayasa Mahkemesi bu kanundaki mülkiyet devrine imkan veren hükmü iptal ederek ilgili yasayla özelleştirme yapma yolunu ortadan kaldırmıştır. 22.02.1994 Tarihli 3974 Sayılı Yasa: TEK, TEAS, TEDAS adı altında İktisadi Devlet Teşekkülü (İDT) olarak bir statüde toplanmıştır. Bu konunda 22.02.1994’te KHK ile 3974 sayılı yasaya dönüştürülmüştür. 5. 08.06.1994 Tarihli 3996 Sayılı Yasa: Bazı yatırım ve hizmetlerin YİD modeli cercevesinde yaptırılması hakkındaki kanun. Bu yasaya daha sonra 4047 ve 4180 sayılı kanunlarla değişiklikler yapılmıştır. 6. 27.11.1994 Tarihli 4046 Sayılı Kanun: Özelleştirme uygulamalarının duzenlenmesine ve bazı kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılmasına dair kanun. 7. 16.07.1997 Tarihli 4283 Sayılı Yasa : Yİ modeli ile özel kesime tesis kurma ve isletme hakkını veren yasadır. 8. 03.03.2001 Tarihli 4628 Sayılı Yasa: 9. 21.07.2005 Tarihli 5398 Sayılı Yasa: Özelleştirme uygulamalarının düzenlenmesine ve bazı kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılmasına dair kanunda ve bazı kanunlarda değişiklik yapılması hakkında kanun. 10. 5496 Sayılı Yasa: Elektrik piyasası kanununda değişiklik yapılmasına dair kanun. Türkiye elektrik piyasasını serbestleştirirken pek çok sayıda yasa hazırlamıştır. 3096 sayılı ve 4628 sayılı Kanunlar ise diğer kanunlardan birer adım önde incelenmelidir. Her iki kanun arasındaki iki temel fark ise (ULUSOY, 2005:65): 3096 sayılı Kanunda özelleştirmeyi yapma yetkisini Bakanlar Kurulu ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na vermekteyken, 4628 sayılı Kanun bu yetkiyi Özelleştirme 81 Yüksek Kurulu (OYK) ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’na vermektedir. Her iki kanun arasındaki ikinci önemli farklılık ise: 3096 sayılı Kanun üretim, dağıtım ve iletim varlıklarının özelleştirmesine imkan tanırken; 4628 sayılı Kanun iletimi kamuya ait bir varlık olarak görmeye devam etmektedir. Ekim 2011 tarihi itibariyle 9 adet Şirket devir/onay aşamasında olup, kalan şirketler özelleştirilmiştir. TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KAYNAK: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB)

Dağıtım Şirketleri TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Özelleştirilen Şirketler Boğaziçi Trakya Uludağ Gediz Akdeniz Osmangazi Ayedaş Sakarya Başkent Meram Toroslar Çamlıbel Yeşilırmak Çoruh Aras1 Fırat Dicle Van Gölü Göksu3 Kcetaş Menderes2 Onay/devir süreci devam etmekte olan bölgeler Özel sektöre devredilmiş bölgeler 1 Aras’ın devri ile ilgili yürütmeyi durdurma kararı vardır. Nihai karar beklenmektedir 2 Özelleştirme portföyünden çıkarılan Aydın,Denizli,Muğla dağıtım bölgesinin AYDEM A.Ş.’ye devri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından yapılmıştır. 3 Göksu EDAŞ 2009 yılında özelleştirme portföyünden çıkarılmıştır.Bu bölgenin devir süreci, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından yürütülmüştür. 4 Gediz EDAŞ ihalesi yeniden yapılacak. TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KAYNAK: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB)

? Ana Faaliyetler Dağıtım Şebeke İşletmeciliği Şebeke Yatırımları Perakende Satış Abonelik İşlemleri Enerji satış Tahsilat Perakende Satış Hizmeti Endeks Okuma ? TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

DAĞITIM VARLIKLARI (ENH-2009) Enerji Hatları Uzunlukları (km) Şebeke Varlıkları DAĞITIM VARLIKLARI (ENH-2009)   Enerji Hatları Uzunlukları (km) Havai (AG) Havai (OG) Yer altı (AG) Yer altı (OG) Toplam TEDAŞ Dağıtım Şirketleri 346.565,9 225.733,0 32.989,6 22.878,4 628.166,9 ÖZEL Dağıtım Şirketleri 165.046,0 92.407,4 9.323,0 7.585,5 274.361,9 Üçüncü Şahılar 7.405,6 56.394,9 1.012,0 1.895,6 66.708,1 TOPLAM 519.017,5 374.535,3 43.324,6 32.359,5 969.236,9 TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

DAĞITIM VARLIKLARI ( TRAFO SAYI VE GÜÇ-2009) Şebeke Varlıkları DAĞITIM VARLIKLARI ( TRAFO SAYI VE GÜÇ-2009)   Trafo Adet Güç (MVA) TEDAŞ Dağıtım Şirketleri 125.424 44.546,4 ÖZEL Dağıtım Şirketleri 46.941 14.279,7 Üçüncü Şahılar 162.734 52.256,3 TOPLAM 335.099 111.082,4 TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

TEDAŞ Dağıtım Hatları ve Trafoları DAĞITIM HATLARI ORTA GERİLİM 139 900 ALÇAK GERİLİM 199 209 TOPLAM 339 109 DAĞITIM TRAFOLARI TRAFO SAYISI 75 082 TRAFO GÜCÜ (MVA) 34 398 TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KAYNAK: www.tedas.gov.tr (2010 Yılı Faaliyet Raporu)

TEDAŞ Dağıtım Şirketleri (2010 Yılı) TÜKETİME SUNULAN ELEKTRİK (MWH) 112 585 857 KAYIP VE KAÇAKLAR (MWh) 20 973 047 NET ELEKTRİK TÜKETİMİ (MWh) 91 612 809 BRÜT SATIŞ HASILATI (Bin TL) 18 058 477 ABONE SAYISI 16 989 924 PERSONEL SAYISI 14 373 GERÇEKLEŞEN YATIRIM (Bin TL) 572 973 TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KAYNAK: www.tedas.gov.tr (2010 Yılı Faaliyet Raporu)

TEDAŞ Elektrik Enerjisi Alış ve Satışları SATIN ALINAN ENERJİ 112 585 857 KAYIP VE KAÇAKLAR 20 973 047 (%18,6) SATILAN ENERJİ 91 612 809 MESKEN 29 016 123 TİCARET 14 835 081 RESMİ DAİRE 4 051 176 SANAYİ 33 398 770 DİĞER 10 311 660 Birim : MWh 2010 Yılı TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KAYNAK: www.tedas.gov.tr (2010 Yılı Faaliyet Raporu)

Yatırımlar TÜRKİYE TOPLAM KAMU YATIRIMLARI ENERJİ YATIRIMLARI İÇERİSİNDE TEDAŞ’IN PAYI TEDAŞ YATIRIM HARCAMALARININ DAĞILIMI YILLAR İTİBARİYLE TEDAŞ YATIRIM HARCAMA ORANLARI TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KAYNAK: www.tedas.gov.tr (2010 Yılı Faaliyet Raporu)

Dünyada Rüzgar Enerjisi KAYNAK: REN21 : Renewables 2011 GLOBAL STATUS REPORT

Dünyada Güneş Enerjisi KAYNAK: REN21 : Renewables 2011 GLOBAL STATUS REPORT

Güneş Enerjisinin Ülkelere Göre Dağılımı KAYNAK: REN21 : Renewables 2011 GLOBAL STATUS REPORT

Otoprodüktör grubu lisansı, İletim lisansı, Dağıtım lisansı, Lisans Çeşitleri Üretim lisansı, Otoprodüktör lisansı, Otoprodüktör grubu lisansı, İletim lisansı, Dağıtım lisansı, Toptan satış lisansı, Perakende satış lisansı. TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Lisanssız Elektrik Üretimi Yeni Düzenleme Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimi TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Süreç Tarih Temmuz 2008 5784 sayılı Kanunda yapılan değişiklik Eylül 2008 EPDK tarafından yayınlanan ilk yönetmelik taslağı 23 Ocak 2009 EPDK tarafından Yönetmelik 2.kez revize edildi 13 Temmuz 2009 EPDK tarafından Yönetmelik 3.kez revize edildi 3 Aralık 2010 Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmeliğin ilk hali yayınlandı. (Resmi Gazete) 29 Aralık 2010 6094 -Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun’un bazı maddeleri Yönetmeliğinin yeniden düzenlenmesini gerektirdi. (HES-İl Özel İdareleri, Gerçek ve Tüzel kişilere ödeme konusu gibi) 21 Temmuz 2011 EPDK tarafından hazırlanan ve revize edilen Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik tekrar yayınlandı. (Resmi Gazete) 24 Kasım 2011 Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmeliğin Uygulanmasına Dair Tebliğ Taslağı (Tebliğ Taslağı) ve Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik (Yönetmelik Taslağı) yayınlandı ve görüşler alındı. TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Lisanssız Elektrik Üretimi (Mevzuat) 4628 Elektrik Piyasası Kanunu 5627 Enerji Verimliliği Kanunu 5346 Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun (Teşvik) Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik 4628 Bakanlık tarafından yürürlüğe konulacak yönetmelikte tanımlanan değerin üzerinde verimi olan kojenerasyon tesisi kuran gerçek ve tüzel kişilerden lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaf tutulacaklar, ilgili yönetmelikte düzenlenir. (3) (Ek fıkra: 18/4/2007-5627/15. md.) (Değişik: 9/7/2008-5784/3. md.) Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı, kurulu gücü azami beş yüz kilovatlık üretim tesisi ile mikro kojenerasyon tesisi kuran gerçek ve tüzel kişiler, lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaftır. Bu tüzel kişilerin ihtiyaçlarının üzerinde ürettikleri elektrik enerjisinin sisteme verilmesi halinde uygulanacak teknik ve mali usul ve esaslar Kurum tarafından çıkartılacak bir yönetmelikle belirlenir. 11 “Yalnızca kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla; yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı, kurulu gücü azami ikiyüz kilovatlık üretim tesisi ile mikro kojenerasyon tesisi kuran gerçek ve tüzel kişiler, lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaftır.” fıkrası metne işlendiği şekilde değiştirilmiştir. 5627 MADDE 15 – 4628 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin sonuna aşağıdaki fıkralar eklenmiştir. "Yalnızca kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla, Bakanlık tarafından yürürlüğe konulacak yönetmelikte tanımlanan değerin üzerinde verimi olan kojenerasyon tesisi kuran gerçek ve tüzel kişilerden lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaf tutulacaklar, ilgili yönetmelikte düzenlenir. Yalnızca kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla; yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı, kurulu gücü azami ikiyüz kilovatlık üretim tesisi ile mikro kojenerasyon tesisi kuran gerçek ve tüzel kişiler, lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaftır. Kurum, mevcut üretim lisanslarında ve lisans başvurularında teminat ister. Teminat alınması ve irat kaydedilmesine ilişkin hususlar ilgili yönetmelikle düzenlenir.“ 6094 MADDE 4- 5346 sayılı Kanuna 6 ncı maddesinden sonra gelmek üzere aşağıdaki maddeler eklenmiştir. “Muafiyetli üretim MADDE 6/A- 4628 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin üçüncü fıkrası kapsamında kurulacak yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri için başvuru yapılması, izin verilmesi, denetim yapılması ile teknik ve mali usul ve esaslar, Bakanlık, İçişleri Bakanlığı ve DSİ’nin görüşleri alınarak EPDK tarafından çıkartılacak bir yönetmelikle düzenlenir. Hidroelektrik üretim tesisleri için su kullanım hakkının verilmesine, DSİ’nin ilgili taşra teşkilatının su rejimi açısından üretim tesisinin yapımında sakınca bulunmadığına ve bağlantının yapılacağı dağıtım şirketinden dağıtım sistemine bağlantı yapılabileceğine dair görüş alınmak kaydıyla, tesisin kurulacağı yerdeki il özel idareleri yetkilidir. Bu madde kapsamında yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üreten gerçek ve tüzel kişiler; ihtiyaçlarının üzerinde ürettikleri elektrik enerjisini dağıtım sistemine vermeleri halinde, I sayılı Cetveldeki fiyatlardan on yıl süre ile faydalanabilir. Bu kapsamda dağıtım sistemine verilen elektrik enerjisinin perakende satış lisansını haiz ilgili dağıtım şirketi tarafından satın alınması zorunludur. İlgili şirketlerin bu madde gereğince satın aldıkları elektrik enerjisi, söz konusu dağıtım şirketlerce YEK Destekleme Mekanizması kapsamında üretilmiş ve sisteme verilmiş kabul edilir.” “Yerli ürün kullanımı MADDE 6/B- Lisans sahibi tüzel kişilerin bu Kanun kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı ve 31/12/2015 tarihinden önce işletmeye giren üretim tesislerinde kullanılan mekanik ve/veya elektro-mekanik aksamın yurt içinde imal edilmiş olması halinde; bu tesislerde üretilerek iletim veya dağıtım sistemine verilen elektrik enerjisi için, I sayılı Cetvelde belirtilen fiyatlara, üretim tesisinin işletmeye giriş tarihinden itibaren beş yıl süreyle; bu Kanuna ekli II sayılı Cetvelde belirtilen fiyatlar ilave edilir. II sayılı Cetvelde yer alan yurt içinde imalatın kapsamının tanımı, standartları, sertifikasyonu ve denetimi ile ilgili usul ve esaslar, Bakanlık tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. 31/12/2015 tarihinden sonra işletmeye girecek olan YEK Belgeli üretim tesisleri için yerli katkı ilavesine ilişkin usul ve esaslar, Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından belirlenerek ilan edilir.” Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmeliğin Uygulanmasına Dair Tebliğ TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Genel Esaslar 1 Üretim tesisi kurabilmek için tüketim tesisi sahibi olması gerekiyor. Yalnızca dağıtım sistemine ve aynı dağıtım bölgesi içinde olması gerekiyor (üretim ve tüketim tesisi aynı veya ayrı yerde olabilir ancak aynı dağıtım bölgesi içinde olmalıdır). Kojenerasyon tesisleri için 25 Ekim 2008 tarihli ve 27035 sayı Resmi Gazetede yayımlanan Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmeliğin 29 uncu maddesinde öngörülen verimlilik değerinin sağlanması, Her bir tüketim noktası için bir mikrokojenerayon (<50 kW) veya toplam 500 kW’ı aşmamak üzere YEK tesisi kurabilir. Rüzgar ve Güneş santralleri için TEİAŞ’ın her bir transformatör merkezine yönlendirilen toplam güç miktarı 2 MW’a ulaşıncaya kadar dağıtım şirketince ilgili esas ve usullere göre bağlantı kapasitesi tahsisi yapılabilir. Kurulu gücü 5 kW’a eşit veya daha düşük olan üretim tesisi şebekeye AG seviyesinden tek fazlı olarak bağlanabilir. Kurulu gücü 5 kW’ın üzerindeki üretim tesisleri ise şebekeye ancak üç fazlı olarak bağlanır. TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Genel Esaslar 2 AG seviyesinden bağlantılarda mevcut dağıtım trafosunun %30’u kadar bağlantıya izin verilmiştir. Dağıtım şirketine yapılan başvurular aylık olarak biriktirilmesi ve takip eden ay içinde toplu olarak değerlendirilmesi öngörülmüştür. Yapılacak toplu değerlendirmede sırası ile dikkate alınacak öncelikler; Yenilenebilirler, Kojenerasyon tesisi olması, Üretim-tüketim tesisi aynı yerde olan projeler, Daha önce tesis kurmamış/kurması uygun bulunmamış kişiler, Son bir yıl içindeki tüketim miktarının diğer başvurulardan yüksek olması, Başvuru sırası, Bağlanabilir kapasitenin tahsisinde kısıt getirilmiştir. Satış izni olmayan tesislerin sisteme enerji kaçırmayacak şekilde tasarlanması gerekiyor. TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Elektrik Ağacımız G G G TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 154 kV Santral 154 kV 154 kV Enerji İletim Hattı 154.34.5 kV İndirici Güç Transformatörü 34,5 kV Bara 34,5 kV Dağıtım /Hatları Yeraltı kabloları 34,5/0,4 kV 0,4 kV Bara Ev Yükseltici Güç Transformatörü G G TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Dağıtık Üretim Santrali (DÜS) Bağlantı Noktası Türleri Sisteme Bağlantı Noktaları: 1- AG’den bağlantı (Lisanssız Üretim) 2-Gerilim düşümü ve güç kaybı hesaplarına göre hattın kapasitesine bağlı olarak OG dağıtım şebekesine gömülü olarak bağlanan santraller, 3- Genelde kurulu gücü 10 MW ile 50 MW arasında olan üretim tesisleri, müstakil hat ve fiderle TM’lere direk bağlı santraller, 4- Rüzgar çiftliği, güneş tarlaları gibi büyük ölçekli santrallerin 154 /OG TM üzerinden iletime bağlı santraller) 5- Kurulu gücü 50 MW’nın üzerinde olan üretim tesisleri, 154 kV gerilim seviyesinden direk olarak bağlanır. Bilindiği üzere, elektrik dağıtım şebekesine bağlı olarak çalışan santrallere “dağıtık üretim santrali” (DÜS) denilmektedir. Bu sunumda 36 kV ve altında dağıtım şebekesi ile paralel çalışan/çalışacak santraller için bu tanım kullanılacaktır. 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nun 3 Mart 2001 tarihinde yürürlüğe sayılı yürürlüğe girmesi ile birlikte, ülkemiz elektrik piyasasında yeni bir döneme girilmiştir. Yasa gereği piyasa faaliyetleri ayrıştırılmış ve piyasada yürütülecek her bir faaliyet için lisans süreci başlatılmıştır. 26/6/2003 tarihli ve 25150 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı Anlaşması İmzalanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliği”nin ve 18/5/2009 tarihli ve 25819 Sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun”un yürürlüğe girmesi ile ülkemizde çok sayıda küçük güçteki hidrolik, rüzgar ve diğer yenilenebilir kaynağa dayalı santralin elektrik iletim ve dağıtım sistemine bağlantısını gündeme getirmiştir. Ayrıca, çevre problemlerinin farkındalığının artması ile beraber yenilenebilir enerji kaynaklara dayalı elektrik üretiminin artmasını etkilemiştir.  Dağıtık Üretim Santrali (DÜS) Büyük Santraller TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Projelerin Hazırlanması ve Onaylanması Anlaşmaların İmzalanması Başvuru Adımları Başvuru Yapılması Tesisin Yapımı Değerlendirme Kabul İşlemleri ve Onay Projelerin Hazırlanması ve Onaylanması İşletme Anlaşmaların İmzalanması Faturalama ve Ödeme TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

OG Bağlantı Tahsisleri F1 F2 F3 F4 F7 F5 154 kV 31,5 kV F6 L1=12 km 477 MCM TEİAŞ Görüşü Alınacak! = ~ 0,4 kV 31,5 kV L2=2 km 3/0 AWG Yeni Dağıtım Merkezi 4628 Bakanlık tarafından yürürlüğe konulacak yönetmelikte tanımlanan değerin üzerinde verimi olan kojenerasyon tesisi kuran gerçek ve tüzel kişilerden lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaf tutulacaklar, ilgili yönetmelikte düzenlenir. (3) (Ek fıkra: 18/4/2007-5627/15. md.) (Değişik: 9/7/2008-5784/3. md.) Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı, kurulu gücü azami beş yüz kilovatlık üretim tesisi ile mikro kojenerasyon tesisi kuran gerçek ve tüzel kişiler, lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaftır. Bu tüzel kişilerin ihtiyaçlarının üzerinde ürettikleri elektrik enerjisinin sisteme verilmesi halinde uygulanacak teknik ve mali usul ve esaslar Kurum tarafından çıkartılacak bir yönetmelikle belirlenir. 11 “Yalnızca kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla; yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı, kurulu gücü azami ikiyüz kilovatlık üretim tesisi ile mikro kojenerasyon tesisi kuran gerçek ve tüzel kişiler, lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaftır.” fıkrası metne işlendiği şekilde değiştirilmiştir. 5627 MADDE 15 – 4628 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin sonuna aşağıdaki fıkralar eklenmiştir. "Yalnızca kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla, Bakanlık tarafından yürürlüğe konulacak yönetmelikte tanımlanan değerin üzerinde verimi olan kojenerasyon tesisi kuran gerçek ve tüzel kişilerden lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaf tutulacaklar, ilgili yönetmelikte düzenlenir. Yalnızca kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla; yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı, kurulu gücü azami ikiyüz kilovatlık üretim tesisi ile mikro kojenerasyon tesisi kuran gerçek ve tüzel kişiler, lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaftır. Kurum, mevcut üretim lisanslarında ve lisans başvurularında teminat ister. Teminat alınması ve irat kaydedilmesine ilişkin hususlar ilgili yönetmelikle düzenlenir.“ 6094 MADDE 4- 5346 sayılı Kanuna 6 ncı maddesinden sonra gelmek üzere aşağıdaki maddeler eklenmiştir. “Muafiyetli üretim MADDE 6/A- 4628 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin üçüncü fıkrası kapsamında kurulacak yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri için başvuru yapılması, izin verilmesi, denetim yapılması ile teknik ve mali usul ve esaslar, Bakanlık, İçişleri Bakanlığı ve DSİ’nin görüşleri alınarak EPDK tarafından çıkartılacak bir yönetmelikle düzenlenir. Hidroelektrik üretim tesisleri için su kullanım hakkının verilmesine, DSİ’nin ilgili taşra teşkilatının su rejimi açısından üretim tesisinin yapımında sakınca bulunmadığına ve bağlantının yapılacağı dağıtım şirketinden dağıtım sistemine bağlantı yapılabileceğine dair görüş alınmak kaydıyla, tesisin kurulacağı yerdeki il özel idareleri yetkilidir. Bu madde kapsamında yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üreten gerçek ve tüzel kişiler; ihtiyaçlarının üzerinde ürettikleri elektrik enerjisini dağıtım sistemine vermeleri halinde, I sayılı Cetveldeki fiyatlardan on yıl süre ile faydalanabilir. Bu kapsamda dağıtım sistemine verilen elektrik enerjisinin perakende satış lisansını haiz ilgili dağıtım şirketi tarafından satın alınması zorunludur. İlgili şirketlerin bu madde gereğince satın aldıkları elektrik enerjisi, söz konusu dağıtım şirketlerce YEK Destekleme Mekanizması kapsamında üretilmiş ve sisteme verilmiş kabul edilir.” “Yerli ürün kullanımı MADDE 6/B- Lisans sahibi tüzel kişilerin bu Kanun kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı ve 31/12/2015 tarihinden önce işletmeye giren üretim tesislerinde kullanılan mekanik ve/veya elektro-mekanik aksamın yurt içinde imal edilmiş olması halinde; bu tesislerde üretilerek iletim veya dağıtım sistemine verilen elektrik enerjisi için, I sayılı Cetvelde belirtilen fiyatlara, üretim tesisinin işletmeye giriş tarihinden itibaren beş yıl süreyle; bu Kanuna ekli II sayılı Cetvelde belirtilen fiyatlar ilave edilir. II sayılı Cetvelde yer alan yurt içinde imalatın kapsamının tanımı, standartları, sertifikasyonu ve denetimi ile ilgili usul ve esaslar, Bakanlık tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. 31/12/2015 tarihinden sonra işletmeye girecek olan YEK Belgeli üretim tesisleri için yerli katkı ilavesine ilişkin usul ve esaslar, Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından belirlenerek ilan edilir.” TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

OG’den Bağlantı Esasları 154 kV TR 50 MVA 3x3/0 AWG 34,5 kV 3x3/0 AWG Mevcut DM veya KÖK 11,3 km GES 500 kW 630 kVA ~ TEİAŞ OTOP FİDERİ Santralin dağıtım hattına gömülü olarak bağlanan/bağlanacak hattın tüketiminin minimum gerçekleştiği anda santralin maksimum üretimdeki haline göre gerilim düşümü ile güç kaybı yönünden uygun olması, yerine göre yıllar itibarıyla yapılan değerlendirme ile üretim-tüketim dengesi araştırılmaktadır. Üretim santralının dağıtım sistemine bağlantısında; Mevcut dağıtım hattının gerilim düşümü ve güç kaybı yönünden teknik olarak uygun olması, E.P. Şebeke Yönetmeliğinin 5. maddesinde yer alan 50 MW kısıtının aşılmaması, Sistem kısa devre arıza akım limiti olan 16 kA’in aşılmaması (TEİAŞ tarafından hesaplanmakta), Rüzgar santralleri için; bağlanacak toplam RES kapasitesinin, bağlantı noktasının minimum kısa devre gücünün en çok yüzde beşi (%5)’i kadar olması ve bu gücü aşmaması, şartlarının sağlanması halinde bağlantı görüşü verilmektedir. = 34,5 kV 0,4 kV TEDAŞ OTOP FİDER TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Mevcut Tesisinde Üretici Olmak OTOPRODÜKTÖR Lisanslı Müşteri 154 kV E.İ.H G Müşteri DM ö 154/34,5 kV TR-A 50 MVA 154/34,5 kV TR-B 50 MVA … .kV/34,5 kV 34,5/0,4 kV 1600 KVA Fabrika Bara-A 34,5 kV Bara-B AG Pano OTOP FİDERİ Tüketicinin kendi ihtiyacını karşılamak üzere kurulmuş olan otoprodüktör lisansına sahip üretim tesislerinin orta gerilim barasına tüketicinin direk olarak bağlanması mümkündür. Şebekeye Erişim –2004/8/EC sayılı AB direktifi uyarınca birliğe üye ülkelerin, yüksek verimli kojenerasyon tesisleri ile küçük boyutlu ve mikro kojenerasyon tesislerinin şebekeye erişimini kolaylaştırması öngörülmektedir. –Bununla birlikte, Elektrik Piyasası’na ilişkin ilgili mevzuatta bu tür bir düzenleme sadece yerli doğal kaynaklar ile yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri için söz konusudur (EPLY, madde 38, son fıkra) Destek Mekanizmaları 2004/8/EC sayılı AB direktifi uyarınca üye devletler tarafından; •Enerji talebini azaltıcı, •Çevresel etkiler noktasındaki avantajları, •Ekonomik oluşu gibi yönleri itibariyle, kojenerasyon tesislerinin teşvik edilmesi için gerekli ölçülerin konulması öngörülmüştür. Ülkemizde ise, Elektrik Piyasası mevzuatı göz önüne alındığında; •Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği kapsamında dengeleme birimi olabilmek için kurulu güçsınırı20 MW olmakla birlikte, “bölgesel ısıtma ve müşterilerine ısıve buhar sağlama taahhütleri ile sınırlı olarak toplam verimliliği yüzde yetmişin üzerinde olan kojenerasyon tesisleri de kurulu güçlerine bakılmaksızın dengeleme birimi olabilirler (DUY,madde 18, fıkra 3, bent (f) ) DM 34,5 kV 477 MCM - 7,8 km 34,5 kV 477 MCM – 12,6 km DN : 34 TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Teknik Değerlendirme Genel olarak üretim santralının dağıtım sistemine bağlantısında; Mevcut dağıtım hattının gerilim düşümü ve güç kaybı yönünden teknik olarak uygun olması, E.P. Şebeke Yönetmeliğinin 5. maddesinde yer alan 50 MW kısıtının aşılmaması, Sistem kısa devre arıza akım limiti olan 16 kA’in aşılmaması (TEİAŞ tarafından hesaplanmakta), Rüzgar santralleri için; bağlanacak toplam RES kapasitesinin, bağlantı noktasının minimum kısa devre gücünün en çok yüzde beşi (%5)’i kadar olması ve bu gücü aşmaması, şartlarının sağlanması halinde uygun bağlantı görüşü verilmektedir. TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

AG’den Bağlantı Kapasitesi Trafo Gücü S (kVA) Bağlanabilir Toplam Kapasite Pt (kW) Bir kişiye bir yıl içerisinde tahsis edilebilecek kapasite (kW) t.g. < 100 Trafo Gücü (S) x 0,3 7,5 100 ≤ t.g. ≤ 1000 t.g. x 0,1 t.g. >1000 100 kW TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Uyulması Gereken Temel Standartlar Santral Kurulu Gücü Standart Adı < 11 kW TS EN 50438 > 11 kW ve AG’den Bağlı CLC/FprTS 50549-1:2011 > 11 kW ve YG’den Bağlı CLC/FprTS 50549-2:2011 TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Güç Kalitesi Tasarım Kurulum İşletme Harmonikler Toplam Talep Bozulması < %5 Fliker Şiddeti (YG): Pst ≤ 1.0 Plt ≤ 0.8 Fliker Şiddeti (AG): Pst ≤ 1.0 Plt ≤ 0.65 Gerilim Dalgalanmaları (YG-AG): Devreye Girerken/Çıkarken: %3,3 Enjekte Edilen Doğru Akım < %0,5 Kısa Devre Gücü Artışı Aktif Güç Kontrolü Reaktif Güç Kontrolü Topraklama Tasarım Kurulum İşletme TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

En Uzun Temizleme Süresi a Koruma (AG) Tablo–1: AG seviyesinden bağlanan üretim tesisleri için koruma ayarı sınır değerleri; Parametre En Uzun Temizleme Süresi a Açma Ayarı Aşırı Gerilim (ANSI 59) 0,2 s 230 V + %15 Düşük Gerilim – Kademe 1 (ANSI 27) 1,5 s 230 V – (%15…%20) b Düşük Gerilim – Kademe 2 (ANSI 27) 230 V – ( %50…%75) b Aşırı Frekans (ANSI 81/O) 0,5 s 51 Hz Düşük Frekans (ANSI 81/U) 47 Hz Vektör Kayması c (6o…9o) b ROCOF (df/dt) (ANSI 81R) c (1…2,5) b Hz/s a) Arızayı tespit ve kesici açma süresi dâhildir. b) Verilen aralıkta uygun değer dağıtım şirketi tarafından istenebilir ve ayarlanabilir. c) Jeneratör, adalanma durumunda çalışmaya elverişli teknik özellikte ise ilave olarak bu koruma rölelerinden en az biri kullanılmalıdır. Not: Gerilim değerleri etkin (r.m.s) değerlerdir ve faz-nötr gerilimi olarak verilmiştir. TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Koruma (YG) Tablo–2: YG seviyesinden bağlanan üretim tesisleri için koruma ayarı sınır değerleri; Parametre Temizleme Süresi Açma Ayarıa Aşırı Gerilim (ANSI 59) –Kademe 1 0,2 s V≥ 120 Aşırı Gerilim (ANSI 59) – Kademe 2 1,0 s 110 < V <  120 Düşük Gerilim – Kademe 1 (ANSI 27) 2,0 s 50 ≤ V <  88 Düşük Gerilim – Kademe 2 (ANSI 27) V<  50 Aşırı Frekans (ANSI 81/O) 51 Hz Düşük Frekans (ANSI 81/U) 47 Hz Dağıtım şirketi görüşüne uygun olarak 0,2–300 sn aralığında ayarlanabilir. Dağıtım şirketi görüşüne uygun olarak 47– 49,5 Hz aralığında ayarlanabilir. Vektör Kayması c (6o…9o) b Frekans değişim Oranı (ROCOF) (df/dt) (ANSI 81R) c (0,5…2,5) b Hz/s Artık Gerilim (ANSI 59N) d d a) Gerilim ayarları anma gerilimin yüzdesi olarak verilmiştir b) Verilen aralıkta uygun değer dağıtım şirketi tarafından ayarlanabilecektir. c) Dağıtım şirketinin yapacağı etüt çalışmasına göre dağıtım şirketince gerek görülmesi halinde bu korumalardan birisi istenilebilir. d) Topraklama sistemine bağlı olarak gerektiği durumda dağıtım şirketi tarafından istenebilir. Statik jeneratörler için uygulanabilir değildir. Bu koruma talep edildiğine temizleme süresi ve açma ayar değerleri dağıtım şirketi tarafından belirlenir. TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Sayaç ve Ölçme Sistemi TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Sayaç ve Fiyatlandırma Tüketim tesisi ile aynı yerde olan üretim tesisleri için çift yönlü ölçüm yapabilen sayaçlar takılması gerekiyor. Tüketim tesisi ile farklı yerde olan üretim tesisleri için de tüketim noktalarındaki sayaçlarda bir değişiklik yapılmayacak, üretim noktasında uzaktan okuma özelliği olan sayaç takılacak. “Net ölçüm” yapılacak ve her fatura dönemi sonunda ilgili kişinin net üretici ise belirlenen fiyattan ödeme yapılacak, net tüketici ise tarife üzerinden tüketim bedeli ödeyecek. Tüketim tesisi ile aynı yerde üretim tesislerine sahip gerçek veya tüzel kişilere net üretici ise sisteme verdiği enerji miktarı, net tüketici ise sistemden çektiği enerji miktarı üzerinden sistem kullanım bedeli ödeyecek. Farklı ise, hem çektikleri hem de verdikleri enerji miktarı için sistem kullanım bedeli ödeyecek. YEK’ler için 5346 sayılı kanun çerçevesinde belirlenen fiyat esas alınacak. TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Güç Akışı P Avantajlar Dezavantajlar PV (Üretim) 1 MW TEİAŞ 380 kV veya 154 kV Şebeke TEİAŞ TM 154/31,5 KV 25+25 MVA P 3/0AWG (Pigeon) Kojenerasyon 3 MW RES (Üretim) 3,3 MW Yük 4,54 MW Avantajlar Dağıtım ve iletim kayıplarını azaltırlar, Genelde yenilenebilir kaynaklara dayalı, sera gazı emisyonu yaratmamaları ve çevre ile uyumlu olmaları, İnşaat sürelerinin kısa oluşu ve kolay geliştirilmeleri, İşletme bakım giderlerinin düşük olması. Dezavantajlar Kısa devre gücünün artması ve çift yönlü yük akışı için koruma ve işletme sorunları, Güç kalitesi parametrelerini etkilemesi, Enerji üretimi, meteorolojik ve mevsimsel koşullara bağlıdır, Bağlı bulunduğu güç trafoları arasında yük aktarılması yapılamamakta. Radyal dağıtım şebekeleri üretim birimlerine ring iletim şebekeleri üzerinden bağlanır, ve koruma sistemi de bu duruma göre tasarlanır. Dağıtım şebekelerine bağlanan dağıtılmış üretim kaynakları olası arıza akımlarının büyüklüğünü, süresini ve yönünü değiştirir. DÜS içeren bir dağıtım şebekesinde koruma seçiciliğinin kontrol edilip, tekrar ayarlanması gerekir. Radyal dağıtım şebekeleri üretim birimlerine ring iletim şebekeleri üzerinden bağlanır ve koruma sistemi de bu duruma göre tasarlanır. Dağıtım şebekelerine bağlanan dağıtık üretim kaynakları olası arıza akımlarının büyüklüğünü, süresini ve yönünü değiştirir. Dağıtık Üretim içeren bir dağıtım şebekesinde koruma seçiciliğinin kontrol edilip, tekrar ayarlanması gerekir. Dağıtım Şirketinin koruma ve kontrol sistemi; Dağıtık üretim sistemi için tam bir koruma ve kontrol sağlamalı ve ana şebekenin koruma ve kontrol sistemi ile uyumlu bir şekilde çalışmalıdır. OG hat fiderlerinde mevcut durumda yönsüz koruma bulunmaktadır. Dağıtık üretim santrallerinin bağlandığı fiderlere yönlü aşırı akım ve toprak röleleri konulmaktadır. Yönlü röleler dağıtım şebekelerinde bulunmamaktadır. Bunların ne derece doğru çalışacağı tam bilinmemektedir. Bağlantılarda hata yapma olasılığı çok fazladır. Ayrıca dağıtık üretim santralleri için ilave edilecek her teçhizat bir risk ve arıza kaynağı olacaktır. Ayrıca, Dağıtık Üretim tesislerinin güç kalitesi parametrelerini (harmonik (akım, gerilim), fliker, reaktif güç, gerilim değişimleri v.b.) sağlayıp sağlamadığı kontrol edilmemektedir. Dağıtık Üretimin şebekeye bağlanması diğer müşterilere sağlanan enerjinin kalitesini ve güvenirliliğini düşürmemelidir. Dağıtık Üretim tesislerinin bağlantı yapılan noktalarında sistemin kısa devre gücünü artırdığı ve buna bağlı olarak mevcut koruma problemlerine yol açacağı düşünülmektedir. Dağıtık Üretim tesislerinin hizmet kalitesi sorumluluğu, hizmet kalitesi değerlendirilmesi, elektrik kalitesine ilişkin şartlar, elektrik kalitesine ilişkin sağlamakla yükümlü olduğu bilgilere nasıl ulaşılacağı belirlenmelidir. Mevcut durumda bu bilgiler alınamamakta ve herhangi bir izleme sistemi bulunmamaktadır Eski rüzgar türbinlerinde asenkron jeneratörler ile doğrudan şebekeye bağlanma uygulaması yaygındı. Bu uygulamanın düşük rüzgar hızlarında ters güç akışı nedeniyle şebekeden ayrılması gerekliliği orta ve yüksek rüzgar hızlarında ise şebekeye reaktif güçler aktararak güç kalitesi üzerinde olumsuz etkileri nedeniyle teknolojide değişiklikler olmuş ve modern rüzgar türbinlerinde ve mikro-hidro elektrik üretim uygulamalarında PMSG (Permanent Magnet Senkron Jenerator) tipinde bir alternatörü takip eden frekans çevirici güç elektroniği en çok tercih edilen uygulama tipi haline gelmiştir. Ayrıca, Dağıtık Üretim tesislerinin orta gerilim seviyesinden sisteme bağlantısı paralelinde 154/OG Trafo Merkezlerinde trafo gücü artırımı, trafo ilavesi, OG bara bölünmesi vb. yatırım ihtiyaçları oluşmaktadır. TEİAŞ tarafından Arz Güvenirliği için paralel çalıştırılan trafolar 50 MW kısıttan dolayı paralel çalıştırılma özelliklerini ortadan kaldırmaktadır. TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Mikro Şebeke ve Dağıtık Üretim Kavramı Üretim Birimleri = Mikro kaynaklar (<100 kW) PV modülleri, Küçük rüzgar santralleri Yakıt pilleri (hücreleri) Mikro türbinler Enerji Depolama (güç profili) Bataryalar Süper kondansatörler Volanlar Yükler Elektronik yükler Tak çalıştır elektrikli/hibrit arabalar Ana şebeke Güç Elektroniği arayüzleri DC-DC dönüştürücüler İnverterler (eviriciler) Doğrultucular Yakıt pilli mikro kojenerasyon sistemleri, dağıtılmış (distributed) enerji üretimi kapsamında değerlendirilen bir teknolojidir. Dağıtılmış enerji üretimi yöntemi, elektrik enerjisinin tüketimin gerçekleşeceği bölgelere yakın alanlarda küçük ölçekli üretim sistemleri ile karşılanmasıdır. Bu yöntemin en önemli avantajları, sistemin alternatif ve yenilenebilir enerji kaynakları (hidrojen, güneş pilleri, biyokütle, rüzgar vb.) ile uygulanabilmesi, kojenerasyona imkan sağlaması, enerji üretim veriminin genellikle yüksek olması, emisyonların düşük olması, enerji iletim ve dağıtım kayıplarının düşük olması sayılabilir. Mikro Şebeke: Mikro şebekeler bağımsız olarak kontrol edilen (küçük), dağıtık üretimle birlikte güç sağlayan elektrik şebekeleridir (dağıtık üretim). TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Akıllı Şebekeden Beklentiler Kendi kendini onaran şebeke Artan tüketici katılımı Yüksek arz kalitesi Her türlü üretim ve depolama ünitesinin sisteme bağlanabilmesi Pazar gelişimi Varlıkların optimizasyonu Statik şebeke altyapılarından - esnek şebeke altyapılarına Dinamik, yaşayan altyapılar, proaktif şebeke yönetimi Esneklik Güvenilirlik Karlılık Erişilebilirlik TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Bugün ve Gelecekteki Şebeke Yapısı TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Mevcut Akıllı Şebeke Uygulamaları Arz Güvenirliği Enerji Yönetim Sistemi / Dağıtım Yönetim Sistemi Trafo Merkezi Otomasyonu Dağıtım Fideri Otomasyonu Gerilim regülasyonu Reaktif güç kompanzasyonu Talep Yönetimi Gelişmiş Sayaç Altyapısı Hizmet sağlayıcı: doğru ve hızlı faturalandırma Müşteri: fatura izleme, tarife denetimi Arıza yeri algılama, çağrı yönetimi Uzaktan ev denetimi Akıllı beyaz eşya, yük denetimi Varlık Yönetimi Gelişmiş ülkelerde primer teçhizatın ortalama yaşı = 35 – 40 Artan talep ve rekabet Coğrafi Bilgi Sistemi (GIS) Trafo izleme (gaz, sıcaklık, nem) Kesici izleme (kısa devre akımı, mekanik) TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Toplam En Yüksek Değer (Dolar sent/kWh) Teşvik Fiyatları (5346 Sayılı YEK Kanunu) Tesis Tipi Cetvel-1 (Dolar sent/kWh) Cetvel-2 katkı (Yurt İçinde Gerçekleşen İmalata göre alınabilecek en yüksek değer) (Dolar Toplam En Yüksek Değer (Dolar sent/kWh) Hidroelektrik 7,3 2,3 9,6 Rüzgar 3,7 11 Fotovoltaik Güneş 13,3 6,7 20 Yoğunlaştırılmış Güneş 9,2 22,5 Biyokütle 5,6 18,9 Jeotermal Enerjisi 10,5 2,7 13,2 TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Teşvik Fiyatları Uygulaması 18/5/2005 tarihinden 31/12/2015 tarihine kadar işletmeye girmiş veya girecek YEK Destekleme Mekanizmasına tabi üretim lisansı sahipleri için, bu Kanuna ekli I sayılı Cetvelde yer alan fiyatlar, on yıl süre ile uygulanır. Ancak, arz güvenliği başta olmak üzere diğer gelişmeler doğrultusunda 31/12/2015 tarihinden sonra işletmeye girecek olan YEK Belgeli üretim tesisleri için bu Kanuna göre uygulanacak miktar, fiyat ve süreler ile kaynaklar Cetveldeki fiyatları geçmemek üzere, Bakanlar Kurulu tarafından belirlenir. Lisans sahibi tüzel kişilerin bu Kanun kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı ve 31/12/2015 tarihinden önce işletmeye giren üretim tesislerinde kullanılan mekanik ve/veya elektro-mekanik aksamın yurt içinde imal edilmiş olması halinde; bu tesislerde üretilerek iletim veya dağıtım sistemine verilen elektrik enerjisi için, I sayılı Cetvelde belirtilen fiyatlara, üretim tesisinin işletmeye giriş tarihinden itibaren beş yıl süreyle; bu Kanuna ekli II sayılı Cetvelde belirtilen fiyatlar ilave edilir. II sayılı Cetvelde yer alan yurt içinde imalatın kapsamının tanımı, standartları, sertifikasyonu ve denetimi ile ilgili usul ve esaslar, Bakanlık tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. 31/12/2015 tarihinden sonra işletmeye girecek olan YEK Belgeli üretim tesisleri için yerli katkı ilavesine ilişkin usul ve esaslar, Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından belirlenerek ilan edilir. TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Teşvik Fiyatları Uygulaması (Lisanssız) Muafiyetli üretim kapsamında yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üreten gerçek ve tüzel kişiler; ihtiyaçlarının üzerinde ürettikleri elektrik enerjisini dağıtım sistemine vermeleri halinde, I sayılı Cetveldeki fiyatlardan on yıl süre ile faydalanabilir. Bu kapsamda dağıtım sistemine verilen elektrik enerjisinin perakende satış lisansını haiz ilgili dağıtım şirketi tarafından satın alınması zorunludur. İlgili şirketlerin bu kapsamda satın aldıkları elektrik enerjisi, söz konusu dağıtım şirketlerince YEK Destekleme Mekanizması kapsamında üretilmiş ve sisteme verilmiş kabul edilir. YEK Destekleme Mekanizmasına bir sonraki takvim yılında tabi olmak isteyenler YEK Belgesi almak ve 31 Ekim tarihine kadar EPDK’ya başvurmak zorundadır. 31/12/2015 tarihinden sonra işletmeye girecek olan YEK Belgeli üretim tesisleri için yerli katkı ilavesine ilişkin usul ve esaslar, Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından belirlenerek ilan edilir. YEK Destekleme Mekanizmasına tabi olanlar,uygulamaya dâhil oldukları yıl içerisinde uygulamanın dışına çıkamaz. EPDK tarafından lisans başvuruları değerlendirilirken bağlantı görüşünün oluşturulması aşamasında, bu Kanun kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerine öncelik tanınır. 1. %100 Yenilenebilir enerji tedariki önündeki engeller artık teknik ya da ekonomik değildir. Esas olarak siyasi direnç ve çıkar gruplarının engellemesi söz konusudur. Büyük santraller ve çoğunlukla tekel olan büyük organizasyonlar şeklinde bir yapıya sahip mevcut merkezi enerji üretim sisteminden, her binanın güneş enerjisi, her ormanlık alanın biokütle enerji, her rüzgarlı bölgenin rüzgar enerjisi üretme noktası olabileceği adem-i merkeziyetçi enerji sistemine geçişin yapısal değişimi, mevcut sistemin büyük bir direnciyle karşılaşmaktadır. 2. Dünyada pek çok belde, kasaba, yerleşim ve kentte %100 yenilenebilir enerji hedefleri artık hayata geçirilmektedir. Bu hedef, ütopik ya da hayal ürünü değildir. Almanya , Avusturya, Danimarka ve başka birçok gerçek örnekte görüldüğü gibi, asıl olan doğru politikaların ısrarlı uygulanması ve kaynakların bu alana yoğunlaştırılmasıdır. Bu ülkelerde geçtiğimiz 15 yıl içinde siyasi iradenin tercihi ve kararlılığı ile yenilenebilir enerjilerin teşvik edilmesi, anlamlı (FIT, Feed-in-Tariff) şebeke besleme destekleri ile ve yaygın üretilen yenilenebilir enerjilerin istikrarlı arzını sağlayan akıllı şebeke teknolojilerine yapılan yatırımlarla dönüşüm başlatılmış ve %100 yenilenebilir enerji hedefi hayalden gerçeğe dönmüştür. 3. Yenilenebilir enerjilerin enerji kaynağının olduğu yerlerde küçük üretim tesisleri kurmaya imkan vermesi nedeniyle bölgesel yerleşimlerin, yaygın ve hızlı olarak yenilenebilir enerji kullanımına geçişleri, daha büyük ölçekli bir dönüşümden daha kolay olabilir. Turkiye'de yerel yönetimler, bu konuda kapasitelerini geliştirerek, yabancı örneklerden öğrenerek 'iyi örnekler' yaratmaya başlayabilirler. 4. Yenilenebilir enerji kaynaklarının yaygın kullanımı, yeni mülkiyet biçimleri ile elele gelişebilir, yerel yönetimler, kooperatifler, birlikler ve yurttaş gruplarının kendi yerel rüzgar ve güneş santrallerine sahip olduğu örnekler dünyada yaygınlaşmaktadır. Türkiye'de bu konuda hukuki çerçevelerin zorlanamasına ve öncü gruplara ihtiyaç vardır. 5. Yapıların ve inşa edilmiş çevrenin, giderek yerleşimlerin bugüne göre çok daha düşük hatta 'arti' enerji odaklari olmaları mümkündür, bugünün teknolojileri ve tasarımı buna olanak vermektedir. 6. Türkiye'de kayda değer bir gelişme gösteren rüzgar enerjisi sektörü, yerli yabancı yatırımcıları çekerek iç pazarı genişletirken, ülkenin bu alandaki teknoloji geliştirme kapasitesinin de yükselmesi yönünde etkide bulunmaktadır. Talep tarafı politikalarının, pazar geliştirmeye ve büyütmeye yönelik kamusal müdahalenin diğer yenilenebilir enerji teknolojilerinde de kritik olduğu görülmektedir. 7. Yenilenebilir enerjilere dönüşümün ekonomiyi canlandırma ve yeni istihdam alanı yaratma etkisi büyüktür ve başta Almanya olmak üzere gerçek örnekler yaşanmıştır. Sanayi birliklerinin bu durumu görüp harekete geçmeleri gerekir. 8. Politik iradenin uzun vadeli ve gelecekteki gelişmeleri dikkate alan enerji, ekonomi ve toplumsal hedefler belirlemesi, geçtiğimiz yüzyıldaki kirli enerjilerle, sürdürülemeyen ekonomik modellerle kalkınan ülkelerinin geçtiği yolu takip etmek yerine, yüzünü geleceğe dönmüş ülkelerin son 20 yıl içinde çizdikleri yeni, temiz enerjiler ve sürdürülebilir kalkınma yolunda yürümeyi hedeflemesi beklenmektedir. TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Sonuçlar Şebeke Açısından Tüketici Açısından Çevre Açısından Teknoloji Açısından Güvenirlilik Esneklik Şebeke modernizasyon fırsatı Üretimin tüketim noktasına yaklaştırılması İletim/dağıtım kayıplarının azaltılması Güç kalitesinde iyileştirme Yüksek arz kalitesi, Karlılık Verimlilik Isı ve elektrik ihtiyacının lokal ve karlı bir şekilde karşılanması Ev, ofis, otel, hastane, yurt, AVM gibi yerlerde kullanılabilme olanağı Rekabet gücü avantajı Tedarik sürekliliği Sürdürülebilir çevre Karbon emisyonunun azaltılması Tasarımı, kurulumu ve çalışması çok kolaydır. Doğalgaz , biyogaz ve biyo yakıt ile çalışabilme seçeneklerine sahiptir. Tek bir tesisten; endüstriyel buhar, elektrik ve yakın çevredeki yerleşim birimlerine merkezi ısıtma/soğutma hizmeti verilebilmesine olanak sağlar. Dağıtım sistemi açısından bakıldığında DÜS’lerden en yüksek verimin alınabilmesi için dağıtım sisteminin gelişim, işletim, koruma planlamasının dağıtık üretimle bir bütün olarak ele alınması ve birlikte planlanması zorunludur. Böylesi bütüncül bir yaklaşım üretim-tüketim dengesi, gerilim düşümü, reaktif güç kontrolü, güç kalitesi, emre amadelik, sistem koruma vs. gibi hayati konularda karşılaşılabilecek olası problemleri en aza indirgeyerek yüksek kaliteli, kullanıcı dostu ve en önemlisi çevreci bir dağıtık üretim sisteminin anahtarı olacaktır. Enerji üretiminde, atık enerjinin geri kullanılıp, sistem veriminin dolaylı olarak artırılması için kojenerasyon sistemleri şebekenin dengelenmesinde etkin rol oynayabilir. enerjisinin es zamanlı üretimi sağlanmaktadır. Bu sistemler, yakıt rezervlerinin azaldığı günümüzde, sanayi ve konut kullanımı için büyük bir yakıt maliyeti avantajı sağlamaktadır. Bu sistemlerde kullanılacak türbinlerin teknolojik evrimi sürmektedir. Bu teknolojilerin sonuncusu mikrogaz türbinleridir. Hem küçük hacimlerde, hem de kompakt halde bulunan bu türbinler yeni türbin teknolojisidir. Elektrik gereksinimi belli değerlerde olan, bunun yanında da ısı enerjisine de ihtiyaç duyulan koşullarda, mikrogaz türbinli kojenerasyon kullanılabilmektedir. Nüfus artışıyla beraber artan konut sayısı ve bununla birlikte evlerde kullanılan sıcak su ve ısıtma talebi karşısında, mikro kojenerasyon kullanımının giderek yaygınlaşacağı ve 2030 yılında konutların %50’sinin ısı, soğutma ve elektrik enerjilerinin Mikro kojenerasyon tesisleri tarafından üretileceği hesapları yapılmaktadır. Yeni düzenleme sayesinde, lisans alma ve şirket kurma zorunluluklarının kaldırılmasıyla kendi ısı ve elektrik ihtiyacını karşılamak isteyen toplu konut ve çok daireli sitelerde Kojenerasyon’a yönelim artacaktır. Yine aynı düzenlemeyle,Mikro Kojenerasyon, bireysel olarak enerji ihtiyaçlarını karşılamak isteyen kullanıcılar dolayısıyla daha popüler hale gelecektir. Dağıtık ve yenilenebilir enerji üretiminin devlet tarafından teşvik edilmesi ve gerekli altyapı yatırımlarının yapılması önemli bir adımdır. Elektrik enerjisi talebinin önemli bir kısmının bu  yerel ve çevreci kaynaklardan karşılanması mümkündür. Bu şekilde enerjide dışa bağımlılık azaltılabileceği gibi dağıtım kayıpları da aşağılara çekilebilecektir. DÜS’lerin planlanması bölgelerin coğrafi yapıları, iklimsel özellikleri, doğal çevre faktörleri, sosyo-ekonomik farklılıkları dikkate alınarak yapılmalıdır. Bazı bölgelerde kömür, rüzgar, jeotermal, güneş ve  su  enerjisine veya bunlardan birkaçına dayalı üretime yer verilmesi gerekecektir. Bu üretimlerin yıllık, mevsimlik veya anlık özellikleri dikkate alınarak, sunulan enerjinin sürekliliğini sağlayacak şekilde yedek kapasite ile birlikte iletim ve dağıtım şebekesine yapılacak yatırımların irdelenmesi sistem güvenliği açısından zorunluluk arz etmektedir. Öte yandan meteorolojik bağımlılığı olan rüzgar santralleri planlanırken sistem kararlılığı ve sıcak yedek ihtiyacı mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Teşekkürler! Bilal ŞİMŞEK Elektrik Müh. TEDAŞ Genel Müdürlüğü AR-GE Planlama ve Dış İlişkiler Daire Başkanlığı Dağıtım Şebekeleri Planlama ve Güncelleştirme Müdürlüğü Tel: 0 312 212 69 00 - 2574 e-posta: bilal.simsek@tedas.gov.tr TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ