KİRAZ YETİŞTİRİCİLİĞİ A.Muttalip KARADENİZ Ziraat Mühendisi Tarım İl Müdürlüğü Çiftçi Eğitim ve Yayım Şube Müdürlüğü Tel : 212 10 11

Bahçe Yeri Seçimi İlkbahar geç donlarının yaygın olarak görüldüğü bölgelerde, güneye bakan  yamaçlarda bahçe tesis edilmemelidir. Şiddetli hâkim rüzgârları olan bölgelerde rüzgâr kıranlar dikimle beraber düşünülmelidir ve dikim sistemi rüzgâra göre ayarlanmalıdır. Aşırı nemli bölgelerde nem problemini gidermek için dikim sıklığı biraz geniş düşünülmeli ve bahçe içerisinde hava akımı sağlanmalıdır. Don çukuru olan bölgelerde bahçe kurulması tavsiye edilmemelidir. Ancak zorunlu olarak kurulacak bahçelerde; kuvvetli anaçlarla, yüksekten taçlanan terbiye sistemleri önerilmelidir.

Toprağın Dikime Hazırlanması Kurulacak bahçe yeri, dikimden 1 yıl evvel toprakta su miktarının en düşük, taban suyunun minimum olduğu dönemde (Temmuz, Ağustos ayları) taban toprağı sub-soiler (dipkazan) ile 80-90 cm derinlikte parçalanmalıdır. Modern meyvecilikte yoğun ve derin toprak işleme önerilmediğinden, dikimden önceki bu uygulama önem kazanmaktadır. Aynı işlem bahçe tesisinden sonra,  her 4-5 yılda bir  sıra aralarına, yaz aylarında uygulanmalıdır. Taban suyunun yüksek olduğu yerlerde mutlaka drenaj sistemi kurulmalıdır. Özellikle klonal anaçlarla tesis edilen bahçelerde drenaj sistemine daha fazla önem verilmelidir. Ham ve yorgun topraklarda dikimden önceki yıl yeşil bitki  ekilip toprağa karıştırılması toprak ıslahı açısından iyi  netice verir. Bu uygulama toprağın zenginleştirilmesinde önemli ve ucuz bir metottur. 

Kiraz üretiminde anaçlar Mahlep (İdris) Kuş Kirazı Bodur ve yarı bodur anaçlar; Gissela-5,Gissela-6,Gissela-1,GM-79, Gm-61-1,Tabel(Edabriz),Maxma 14

Çeşit seçimi Çeşit seçimi, pazarlama, döllenme, riskin azaltılması, uzun bir Pazar dönemi, sevk ve idare ile işçiliğin sıkışmaması için önemlidir. Belli başlı çeşitler ise; Early Burlat, Merton Bigarreau, Vista, Stella, Van, Noble, Bigarreau Napoleon, Bigarreau Gaucher, Merton Late, Starks Gold, 0900 Ziraat, Lambert, gibi çeşitlerdir.

Döllenme biyolojisi Döllenme kiraz bahçesi kurulmasında en önemli konudur. Kirazlar kendi kendini dölleyemezler. Rasgele her çeşit de diğer çeşidi dölleyemez. Hatta bir gurup kiraz diğer bir gurup kirazı da dölleyemez. Ekonomik anlamda her 100 çiçeğin 25' inin meyve bağlaması yeterli kabul edilebilir. % 25-40 arası iyi, %40'tan fazlası çok iyidir. Döllenmede uygun çeşit seçiminin yanı sıra bahçede arı da bulundurulmalıdır. Genel bir oran olarak 9 bitkiden 8 tanesinin esas çeşit birisinin dölleyici olarak dikilmesi yeterlidir. 0900 çeşidi için Starks Gold, Merton Late, Lambert, Noble, Jubile, Bigarreau Gaucher çeşitleri dölleyici çeşitlerdir.

Dikim Öncesi Gübreleme Kiraz fidanı dikilmeden önce mutlaka toprak analizleri yardımı ile, bahçe kurulacak alanın toprak özellikleri ve içeriği belirlenmeli, yapılacak uygulamalar analiz sonrası ortaya çıkan değerler ışığında yapılmalıdır. Toprağın hazırlanması sırasında genel olarak yapılabilecek uygulamalar ; dikim öncesi dönüme 3-4 ton çiftlik gübresi (2-3 yıl yanmış), dönüme 25-50 kg TSP yada DAP, dönüme 20-40 kg potasyum sülfat uygulanmalıdır.Uygulama sırasında gübreler pulluk yardımı ile derin sürüm yapılarak,  toprağın 20-25 cm derinliğine ulaştırılır.

Fidan Seçiminde Dikkat edilecek Hususlar *Fidanlar 1-2 yaşlı olmalıdır. 1 yaşlı fidanların çapı ortalama 2 cm, 2 yaşlı fidanlarda bu kalınlık ortalama 2,5 cm olmalıdır. 1 yaşlı fidanların boyu en az 135 cm, 2 yaşlı fidanların boyu ise 145 cm   olmalıdır.  *Fidanlar sağlıklı ve sertifikalı olmalıdır. Orijini yeterince bilinmeyen fidanlara itibar gösterilmemelidir. *Faturalandırılmış fidanlar kullanılmalıdır. *Fidanlar mutlaka ismine doğru olmalıdır. *Fidanlar yeterince saçak köke sahip olmalıdır.  *Dallı fidanlarda ilk dallanmanın yeterli ve yeknesak olmasına dikkat edilmelidir.

AŞILAMA - Göz aşısı Durgun Göz aşısı :15 Ağustos- 15 Eylül Sürgün Göz aşısı :İlkbahar-Haziran Aşı kaleminden gözün çıkarılması

AŞILAMA-Kalem Aşısı

AŞILAMA-Kalem Aşısı

Dikim Mesafesi Fidanlara uygulanacak sıra aralık ve mesafeler, arazinin meyline,toprağın yapısına, kalınlığına, arazinin sulanabilirlik durumuna,anaç olarak kullanılan çeşide,meyve ağaçlarının ileride alacağı taç şekli ve uygulanacak budama ve terbiye şekline göre değişmekle birlikte bölgemizde standart çeşitlere uygulanacak sıra aralık ve mesafeleri aşağıya çıkarılmıştır. Taban Arazi 7 X 7 Kıraç arazi 6 X 6

Fidan Çukuru Açılması Çukurlar fidanlara uygulanacak sıra aralık mesafesinin yarısı kadar mesafede tarla kenarından içerde olacak şekilde işaretlenmeli ve 60 cm. derinlik 60 cm. genişlikte açılmalıdır. Fidan çukurları açılırken üstten çıkan toprak bir tarafa,alttan çıkan toprak başka bir tarafa yığılmalıdır. Dikim yapmadan önce fidanların kök ve gövde sistemindeki yara yerleri,ezik,çürük,kırık yerler birbirinin üzerine binmiş kökler düzgün bir şekilde kesilir.

Dikim zamanı Kış soğukları ve don olayının fazla olmadığı yerlerde sonbahar dikimi ,soğuk ve don olayının fazla olduğu yerlerde ilkbahar dikimi uygulanmalıdır. Bilecik ilinde sonbahar dikimi yapılması faydalıdır.

Fidanların yerlerine dikilmesi Dikim yapmadan önce fidanların kök ve gövde sistemindeki yara yerleri, ezik, çürük, kırık yerler birbirinin üzerine binmiş kökler düzgün bir şekilde kesilmelidir. Çukurdan çıkarılan üst toprağa 1/3 oranında yanmış çiftlik gübresi ve 200 gr. TSP gübresi karıştırılarak çukur tabanına bir tümsek yapılır.Çukur merkezinin 15 cm. uzağına herek dikilir.Fidan çukur merkezine gelecek şekilde dikim tahtası yardımı ile yerleştirilerek üstten çıkan toprak ve gübre karışımı ile köklerin arası boşluk kalmayacak şekilde doldurulur.Çukurun dip kısmından çıkan alt toprakta doldurulup ayakla sıkılaştırılarak fidan etrafına sulama çanağı oluşturulur. Dikimi takiben bolca can suyu verilir. Dikimde dikkat edilecek en önemli nokta AŞI YERİNİN TOPRAK HİZASINDAN 4 PARMAK YUKARIDA BULUNACAK ŞEKİLDE dikim yapılmasıdır.

Sulama Sulama; diğer tarımsal faaliyetlerde olduğu gibi etkinliği artıran ve günümüz iklim koşullarında mutlaka gerekli olan bir uygulamadır. Sulama uygulamasının önemi kadar bir sulamada verilmesi gerekli olan su miktarı ve sulama zamanının iyi belirlenmesi gerekir. Meyve yetiştiriciliğinde kontrollü su uygulanması meyve verim ve kalitesine büyük ölçüde etki eder. İlimizde kiraz yetiştiriciliği genellikle kıraç alanlarda yapılmaktadır.1-2 yıllarda su ihtiyacı mutlaka karşılanmalıdır. Sulama zamanları mevsim şartlarına göre değişmekle birlikte meyve bağlama döneminde,meyve irilme döneminde ve hasat sonrası olarak uygulanmalıdır.

Gübreleme Dikimden sonraki yıl (Dekar); 3-5 kg N/da, (Bitki gelişim döneminde 2-3 parça olarak verilmelidir.) 2-4 kg P2O5/da,(Şubat-Mart) 3-5 kg K2O/da,(Şubat-Mart) Normal Verimdeki Bir Bahçe İçin(Dekar); 8-10 kg N/da, 4-8 kg P2O5/da, 6-10 kg K2O/da En ekonomik ve doğru gübreleme,TOPRAK VE YAPRAK ANALİZLERİ sonucuna göre yapılan gübrelemedir.

Toprak işleme Toprak sonbaharda yaprak dökümünden sonra yüzeysel olarak kültivatör ve bahçe pulluğu ile sürülerek yabancı otlar imha edilmelidir. Zamansız toprak işleme zararlıdır. Özellikle çiçeklenme döneminde yapılacak toprak işleme çiçeklerin dökülmesine neden olur. Sürüm,ağacın gövdesine ve köklerine zarar vermeyecek şekilde yapılmalıdır. İlkbahar toprak işlemesi mutlaka muhtemel don tehlikesi geçtikten sonra yapılmalıdır. Çünkü toprak işlemesi yapılmış bahçelerde don zararı daha fazla olmaktadır.

Budama Meyve ağaçlarında fizyolojik dengeyi en kısa zamanda oluşturmak ve korumak, Gövde üzerinde düzenli ve dengeli bir taç oluşumu sağlamak  Meyve ağaçlarının bakımını, hasadı, hastalık ve zararlılarla savaş vb. teknik işleri kolaylaştırmak, Kurumuş, hastalıklı, ekolojik ve mekanik etkilerle zararlanmış, kırılmış dallar ile birbiri üzerine binmiş yada dar açılı dalları kesmek, Karbon asimilasyonunu arttırmak amacıyla ışığın ağacın iç kısımlarına daha iyi girmesini sağlamak ve yaprak yüzeylerini arttırmak, Periyodisiteyi önlemek ve her yıl düzenli ürün almak, Meyve kalitesini iyileştirmek, Ağaca iyi şekil vermek,

Budama Ağaçlar fizyolojik devrelerden hangisinde ise ona göre budanmalıdır. Şekillendirme devresinde budama işlemleri odun dallarına uygulanmalı, zorunlu olmadıkça meyve dallarına dokunulmamalıdır. Böylece meyve ağaçlarına iyi bir şekil verileceği gibi erken meyveye yatması sağlanır. Aksi işlemlerde ise düzensiz şekillenmelere ve geç meyveye yatmalara neden olunur. Verime yatmamış genç ağaçlarda yapılan sert budamalar çiçek gözü teşekkülünü engellediği için ağaçların gençlik kısırlığı devresinin uzamasına neden olur. Budanacak olan ağaç toplu incelenmeli ve daha sonra her dal ayrı ayrı ele alınmalıdır. Gövde üzerinde tacı oluşturan ana dallar aynı yükseklikte ve eşit açılarla dağıtılmalı, eşit kuvvette olmalıdır.

Budama zamanı Meyve ağaçlarını budamak için en uygun dönem, yaprak dökümünü izleyen günlerle ilkbahar gelişme periyodunun başlaması arasında geçen dönemdir. Kışı ılık geçen yerlerde meyve ağaçlarının kış dinlenmesine girmelerinden sonraki süre, budama bakımından, en uygun bir zaman dilimidir. Çünkü bu devrede hem işçi temini yaza göre daha kolay hem de ağaçlarda yapraklar olmadığı için çıkarılacak dallar kolaylıkla tespit edilebilir. Ancak kışı sert geçen yerlerde şiddetli donlardan önce, budamanın yapılması doğru olmaz, don tehlikesi geçtikten sonra budama yapılmalıdır.

Dallar ve gözler 1.Dallar: Kirazda dallar düzgün ve boğum araları uzundur. Dalcıkların dip tarafında çiçek, uca doğru yaprak gözleri bulunur. Buketler çoğunlukla ikinci yıl teşekkül eder. Sürgün ucu bir odun gözü ile biter. 2.Gözler: a-Odun Gözleri: Meyve gözlerine göre daha ince ve küçüktür. Sürgün ucunda veya dalcığın uca yakın kısmında meydana gelir. b-Meyve Gözleri: Odun gözlerine göre daha iri ve dolguncadır. Dalcıklarda yan gözler halinde bulunur. Buket dallarında ise ortada bir sürgün gözü bunun etrafında meyve gözleri sıralanır. 

Budama

Budama

Budama İlk dikimden sonra kamçı halindeki fidanın kesim yapılırken aşı yerinden itibaren 70 cm'den tepe kesimi yapılır.Lider olarak bırakılacak gözün hakim rüzgara karşı gelmesine dikkat edilmelidir.

Budama Gözler kabarmaya başladıktan ve tercihen 2-3 cm sürgün oluştuktan sonra lidere rakip olabilecek 1,2,3. sıradaki gözler koparılır. Ayrıca aşı noktasından 40 cm yüksekliğe kadar bulunan gözler ve sürgünler koparılır. Böylece dallanma şekilde gösterilen (A) yere paralel olarak gelişmesi sağlanır.

Budama İlk 40-60 cm'de oluşan dal grubundaki sürgünler 10-15 cm boya geldiklerinde değişik istikametlere yönelmiş en az 3-4 dal mandal ile geniş açılı olacak şekilde yatırılır. Bu sayede dal üzerinde erken meyve oluşumu temin edilmiş olur(Yaz budaması)

Budama İkinci yaşında dalların terbiyesine devam edilir. İlk yıl oluşturulan dal grubu en üst dalından itibaren lider üstünde 80-90 cm'den tepe kesimi yapılır. Lider 80 cm'den kısa gelişmiş ise herhangi bir tepe kesimi yapılmaz. Bu arada ağacın içine güneş ışınlarının girişimi sağlamak amacıyla gereken dallar seyredilir. Dallanmanın değişik istikamette oluşturulması esastır.

Budama Yan dallarda ertesi yıl gerekli olmayanların uzaklaştırılması ve kuvvetli gelişenlerde ise üzerinde tek sürgün bırakarak toprağa bakan göz üzerinden uç kesimi yapılır.

Budama Yere paralel olarak gelişen dallar üzerinde kuvvetli sürgünler(obur dallar) oluşur. Lider ile dar açılı büyüyen dallar ise kuvvetli gelişir ve geç meyveye yatar. Ancak Düşey ile 45-60o açı ile gelişen dallar üzerinde meyve gözleri oluştuğu için erken meyveye yatar.

Budama Ağacı bir çam ağacına benzer şekilde büyütebilmek ve içeri daha fazla güneş girişini sağlamak amacıyla gövdenin yarısı kadar kalınlığa ulaşmış dallar budak şeklinde 2/3 oranında kesilir. Kesimler toprağa bakan göz üzerinden yapılmalıdır. Bu yolla genç meyve dalarının gelişimi teşvik edilmiş olur. İlk çıkarılacak olanlar aşağı eğilmişler olmalıdır.

Budama yaralarına yapılacak işlemler Budama işlemlerinin büyük bir kısmını, özellikle de kış budamalarını, kesimler oluşturmaktadır. Kesim noktasında oluşturulan yaranın iyileşmesini ağacın kuvveti, bakım ve besleme şartları, kesilen dalın kalınlığı gibi bir çok faktör etkiler. Kuvvetli gelişen ağaçlar zayıf gelişenlere göre yarayı daha çabuk kapatırlar. Yaralara, macun veya diğer dezenfektanlardan biri ile muamele edilmelidir. İyi kesilmiş ve çabuk kapanan 5 cm. den küçük yaralara macun sürmek gerekmeyebilir.

Budama atıklarına yapılacak işlemler Budama artıkları, hastalık ve zararlılar için uygun kışlama yerleri olduğundan gelecek senenin enfeksiyon kaynağını oluşturmaktadır. Bahçedeki budama artıklarının ve yaprakların toplanıp yakılması gelecek senenin hastalık ve zararlı yönünden enfeksiyon kaynağının azalmasına neden olacaktır.

TEŞEKKÜRLER…