Gürültü ve Gürültü Kontrolu Türkiye’de İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Koşullarının İyileştirilmesi – EuropeAid/127926/D/SER/TR "Bu projenin eş finansmanı Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından sağlanmaktadır." Gürültü ve Gürültü Kontrolu Erhan Ersan İSGİP 1

Gürültü: Hoş olmayan ses! Tartışma İşyerinde söylenenleri bazen işitmek güç oluyor mu? Çalışırken sizi en fazla rahatsız eden gürültü kaynakları nelerdir? İşitme duyusuna zarar veren gürültü düzeyleri olduğunu hissediyor musunuz?

Rahatsız edici gürültü Çeşitli formlarda olabilir: Sürekli tekrarlayan ritmik ses ( damlatan musluk) İstenmeyen müzik (oda arkadaşının dinlediği) Gürültü algılanması kişiden kişiye değişir Çalıştığınız tezgahın gürültüsü sizi rahatsız etmeyebilir Yüksek sesle müzik dinlemeyi sevebilirsiniz. Alçak düzeydeki gürültü bile rahatsız edici olabilir. Arka plandaki müziği bir kişi beğenirken başka bir kişi rahatsız edici bulabilir. Gürültü kalıcı işitme kaybına yol açacağı gibi stres ve uyku bozukluğu gibi birçok başka sağlık problemine de neden olur. Kulak tıkaçları ve kulaklıklar gürültüye tamamen değil kısmen mani olur. Türkiye’de endüstriyel işitme kaybına uğrayanların 250.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir.

Maskeleyici Gürültü

Maskeleyici Gürültü İşitmek istediğimiz sesin başka bir ses tarafından boğulmasıdır. Sesli ikaz ve diğer işaretlerin duyulmasını engellediği için kazalara neden olur. Ses düzeyi, normal uzaklıktaki konuşmayı sürdürebilmek için 60-70 dB’i aşmamalıdır. Maskeleyici gürültü: Bu sesli ikaz ve diğer işaretlerin duyulmasını engellediği için kazalara neden olur.

Yaralayıcı Gürültü Yaralayıcı Gürültü: Gürültü düzeyi işitme duyusunu hasara uğratabilir. 85 dB (desibel) düzeyindeki veya daha yüksek düzeydeki sürekli gürültü kulağa zararlıdır. Basınçlı hava ile çalışan makineler Metal dövme v.d. Bu düzeyde 5 saatten daha uzun süre çalışmak işitme duyusunu riske atar. Kulak yakınında ani yüksek patlama işitme duyusunu hasara uğratabilir. 85-90 desibel (A) düzeyinde 5 saatten daha uzun süre çalışmak işitme duyusunu riske atar.

Geçici İşitme Kaybı Gürültülü ortamdaki kısa bir süreden sonra sessiz bir ortama gidildiğinde önce hafif sesleri duymayız, bu durum işitmenin azalması olup gürültüye bağlı geçici işitme kaybıdır. Bu tür kayıplar düzeltilebilir. Dinlendikten sonra normal işitme geri gelir. Birden bire şiddetli bir gürültünün etkisinde kalındığında ise Geçici işitme kaybı Tansiyon yükselmesi Dolaşım bozukluğu Solunum hızı artışı ve aşırı terleme görülebilir.

Tehlikede olduğumuzu nasıl anlarız?

Tehlikede olduğumuzu nasıl anlarız? Pratik Kurallar Arkadaşınızla konuşurken anlaşabilmek için ses tonunuzu artırıyorsanız ya da kulağına bağırıyorsanız, Gün bittiğinde kafanızın içinde gürültü hissediyorsanız ya da kulağınız çınlıyorsa, Gün bittiğinde konuşma ve müzik seslerini açık ve net anlamakta sıkıntı duyuyorsanız, ama sabah bu problem ortadan kalkıyorsa,  Yüksek düzeyde gürültüye maruz kalıyorsunuz demektir, eğer önlem alınmazsa uzun vadede kalıcı işitme kaybına uğrayacağınız konusunda şüphe yoktur.

İşitme Organının Zedelenmesi Kulak korunması gereken çok hassas bir organdır. Gürültü seviyesi yüksek ortamlarda uzun süre bulunmak işitme kaybına sebep olabilir. Gürültüye karşı hassasiyet kişiden kişiye değişir, yaş ve geçmiş rahatsızlıklar önemli faktörlerdir.

İşitme Organının Zedelenmesi Kişisel etkenler Ses yükü Yüklenme düzeyi Yüklenme süresi Frekans (Hz) Ses şiddeti (dB) Zaman içinde değişim Etki süresi

Kulağın Yapısı Ses dış kulaktan girer, Kulak zarında, çekiç, örs ve üzengi kemiklerinde titreşimlere yol açar. Titreşimler Salyangozun içinde bulunan sıvıdan geçer. Salyangozda sonlanan işitme sinirleri sinyali beyine iletir. Yüksek sese maruz kaldığımızda Salyangoz zarar görür. Uçları Salyangozun içinde bulunan çok hassas sinirler zarar görür ve ölürler. Bu hasarın geri dönüşü yoktur, tedavi edilemez.

Kulağın Yapısı-İşitme Kaybı Salyangoz: Sağ tarafta hasarlı bir Salyangoz görülmektedir. Sinir uçlarının yaklaşık 1/3’ü tamamen yok olmuştur. Bu yüksek tonları duymayı imkansız hale getirir.

Kulağın Yapısı-İşitme Kaybı Sağlıklı bir kulakta salyangoz yüzeyindeki kıl hücreleri

Kulağın Yapısı-İşitme Kaybı Hasarlı bir kulakta salyangoz yüzeyindeki kıl hücreleri

Dezavantaj Video göster – NAPO-

Dezavantaj Kısmi veya tam işitme kaybı aşağıdaki sonuçlara yol açar: Normal konuşmayı duymak güçleşir. Usta başının ve diğer çalışanların ne dediklerini duymakta ve sesli uyarıları anlamakta güçlük çekebilirsiniz. Molalarda ve bazı zamanlardaki tartışma ve konuşmalara katılamadığınız için yanlızlık duygusuna kapılabilirsiniz. Bütün enerjinizi işe ayırmak zorunda kaldığınızdan daha uzun mola ve ara dinlenmelere gerek duyarsınız.

Gürültünün etkileri Gürültülü ortamda kalan, çalışan ya da yaşayan insanlarda şu sağlık problemleri görülebilir: Kalıcı işitme kaybı Kulak çınlaması (tinnitus) Konsantrasyon, dikkat ve reaksiyon zayıflığı Yorgunluk, uyku bozuklukları, baş ağrıları ve stres Metabolik ve hormonal bozukluklar Birden bire şiddetli bir gürültünün etkisinde kalındığında ise Geçici işitme kaybı Tansiyon yükselmesi Dolaşım bozukluğu Solunum hızı artışı ve aşırı terleme görülebilir.

Gürültünün etkileri Gürültü ayrıca, Konuşurken bağırma Sinirli olma hali Karşılıklı anlaşma zorluğu Çalışan arasındaki ilişkilerde olumsuzluklar ve İş kazalarının artması üzerinde önemli rol oynar. Bir mekanik atölyesinde yapılan araştırmada gürültünün 25 dB düşürülmesinin hatalı parça oranını yarı yarıya azalttığı saptanmıştır.

Ses Ses Ses şiddeti Ses frekans Farklı ses şiddeti ve frekansından karışımından oluşan pek çok tondan olabilir. Ses tek frekanstan ve şiddetten ibaret olabilir (saf ton) Ses şiddeti Ses şiddet düzeyi ölçüm birimi Desibel’dir (dB). İnsan kulağına göre uyarlanmış A skalası dB(A) kullanılır. Ses frekans Frekans ölçüm birimi Hertz’dir (Hz.) Rahatsız edici sesin sebebi sadece şiddeti olmayabilir, frekansı da bir etkendir. Yüksek frekanslar düşük olanlardan daha fazla rahatsız eder. Saf tonlar rahatsız edici olabildiği gibi karmaşık seslerden daha çok hasar verirler. 1)ses nedir? cevap :madeden  oluşan bir ortamda yayılan mekanik bir titreşim dalgasıdır. 2)sesin oluşması için neler gereklidir? cevap: sesin oluşması için vibrasyon özelligi olan enerji kaynagı ve çogularak dağılması için  elastik elemanlara sahip bir ortamın bulunması gerekir. 3)sesin iletilmesi için en elverişli ortam nedir? cevap: hava sesin iletilmesi için en elverişli elastik ortamdır. 4) sesdalgasının tanımı nedir? cevap: ses dalgasının en basit şekli sabit amplitüd ve tek frekans olan sinus dalgasıdır. 5) siklus nedir? cevap: titreşim esnasında partiküllerin itilmesi ve bunların tekrar eski konuma gelmesine siklus denir. 6)frekans nedir? birimi nedir? cevap: birim zamanda partiküllerin sıkışması ve açılması ile oluşan bir ton siklus sesin frekansını oluşturur. bir saniyede oluşan siklusların  sayısı ses frekansıdır ses frekansının birimi herz(hz) dir. 7)ses frekansa göre nasıl degişir? cevap: frekans artıkça ses tizleşir, düşük sesli frekanslarda ise ses pes sesleri oluşturur. 8)subsonik ve ultra sonik nedir? cevap: saniyede 16 dan az olan  vibrasyonlar ‘subsonik’ saniyede 20.000′in üzerinde olan lara ise ultrasonik sesler denir. 9)konuşma seslerinin işitilebildigi ferkans aralığı nedir? cevap : günlük yaşantıda insanı en çok ilgilendiren konuşma sesleri 500,1000ve2000 arasındadır. 10) insan kulağının işitebildiği seslerin frekans aralığı  nedir? cevap:  insan kulağı frekansı 16- 20.000 hz arasındaki sesleri işlitebilir. 11) dalga boyu nedir?sesin frekansına  bağlı olarak nasıl degişir? cevap: bir siklustaki titreşimlerin oluşturduğu ses dalgasının boşlukta yol aldığı mesafedir. yüksek frekansların dalga boyu kısa alçak frekansların dalga boyu uzundur. 12)period nedir? cevap: titreşimin dalga boyunu ölçmek içn geçen  zamana period denir. 13) sesin şiddeti nedir? en zayıf ses şiddeti nedir? cevap: sesin kulak tarafından duyulan yüksekliğidir. Birim watt/cm ve dB civarda degeri o karşılanır. 14)Desibel nedir? cevap: insan kulağının işitebildiği en küçük ses şiddetidir. Fısıltı sesi:30dB  Konuşma sesi:40-60dB Bağırma sesi80-90dB

Ses Frekansı Unutma!.. Kulak, alçak frekansları (pes/kalın ses), yüksek frekanslardan (tiz ses) daha kolay tolere eder. Bunun sonucu olarak, kulak hasara uğramışsa, ilk önce kaybolan, yüksek frekansların algılanmasıdır. Bunu görmezden geliriz çünkü normal frekansları duymaya devam ederiz. Diğer insanların konuşmalarını duymakta güçlüğe sebep olacak hasarın su yüzüne çıkması birkaç yıl alır.

Ses Şiddeti: Desibel İşitme eşiği. 20 Sessiz bir orman, yatak odası 30 Gürültü Şiddeti, dB(A) Yer ve Konum İşitme eşiği. 20 Sessiz bir orman, yatak odası 30 Fısıltı ile konuşma. 40 Sessiz bir oda, kütüphane, oturma odası. 50 Genel ofis. 60 Karşılıklı konuşma, çalışma ofisi (klavye vs) 70 Dikey matkap. 80 Yüksek sesle konuşma, trafik gürültüsü, lokanta. 90 Kuvvetlice bağırma, matbaa, takım tezgahları. 100 Havalı çekiç, dokuma atölyeleri. 110 Hidrolik pres, daire testere, pop konseri. 120 Bilyeli değirmen, hava tabancası. 130 Uçakların yanı. 140 Şehir alarm sireni, Ağrı eşiği.

Desibel Cetvelinin Özellikleri Cetvel doğrusal değil logaritmiktir, farklı gürültüleri toplayamayız. Örnek: Her biri 80 dB gürültü yapan iki farklı makine birlikte iken 160 dB değil, 83 dB gürültü yapar. 10 makine ise 90 dB gürültü yapar. Gürültü şiddet değerine bakılmaksızın her 6 dB artış ses şiddetinin (basıncının) 2 katına çıkması anlamına gelir. Örnek:80 dB’den 86dB’e olan değişim kulağı 40 dB’den 46 dB’e kadar olan değişiklik kadar etkiler.

Şiddet – mesafe ilişkisi Gürültünün şiddeti (basıncı) gürültü kaynağından uzaklığın karesiyle azalır: 1 2 4 Gürültü kaynağı Mesafe metre 100 dB 88 dB 76 dB

Gürültü şiddetine bağlı işitme kaybı % dB 5 yıl sonra* 10 yıl sonra* 15 yıl sonra* 80 90 4 10 16 100 12 29 42 110 26 55 78 *Değerler kişiden kişiye değişebilir

Gürültü Ölçümü Gürültünün zarar verip vermemesi ve rahatsız edip etmemesi; düzeyi, süresi ve frekansı ile ilişkilidir. Bu üç etmen eşdeğer gürültü düzeyinde (Leq) birleştirilmiştir. Bir işyerinde, sekiz saatlik çalışma süresince toplam gürültü düzeyi ölçülmeli ve iyi bir frekans analizi yapılmalıdır. Ayrıca işyerinde çalışan işçilere, kişisel dozimetreler takılarak, kişilerin çalıştıkları süre içinde maruz kaldıkları toplam gürültü düzeyleri belirlenmelidir.

Gürültü Unutma!.. Çalışma arkadaşınızdan bir kol mesafesindeyken normal ses tonunda konuşamıyorsanız, gürültü düzeyi çok yüksek demektir (en az 85 dB)

Gürültü Kontrol Yöntemleri MAKİNA VE ÜRETİM SÜREÇLERİ Birçok ses kaynağı, hem havada yayılarak hem de katı ortamlardan yayılarak gürültüye neden olur. Bu nedenle, hem makineden gelen hem de işyerinde mevcut olan gürültüyü azaltmaya çalışmalıyız.

Gürültü Kontrol Yöntemleri Makine ve tezgah seçiminde az gürültü yayan son teknolojiyi tercih edin Çok gürültü yayan makine ve tezgahları çalışma ortamından ayrı yalıtılmış bölümlere alın Makine parçalarını sessiz çalışan modelleriyle değiştirin Basınçlı hava cihazları (yüksek frekansı bertaraf etmek için) Uygun bıçaklı fanlar v.b. Bütün makinenin veya özellikle gürültülü parçalarının ses yalıtımını sağlayın

Gürültü Kontrol Yöntemleri Makinelerin düzenli bakımını yapın Makine parçalarında ve kaplamalarında titreşimi azaltın (Metal parçaları ses çıkarmayan lastik v.b. ile değiştirin) Gürültülü parçaları uygun biçimde sıkıştırın Karşılıklı hareket eden parçaların frenleme zamanını uzatmayı deneyin Duvar, taban, tavanları ses emici malzemelerle kaplayın Gürültü kaynağı ile çalışanlar arasındaki mesafeyi artırın

Gürültü Kontrol Yöntemleri Gürültünün 55 dB düşürülmesi mümkün !

Gürültü Kontrol Yöntemleri Gürültülü bölümün/hattın yalıtılması

Gürültü Kontrol Yöntemleri Unutma!.. Çok düşük bir enerjiyle yüksek şiddette ses üretebilirsiniz (el çırpma, hakem düdüğü, vs.) Önemsiz gördüğünüz (düşük enerjiyle ortaya çıkan) gevşek parçalar şiddetli gürültü üretebilir. Titreşen parçalar, yakınlarında geniş yüzeyler varsa şiddetli gürültü üretebilir (geniş yüzeyler rezonansa geçerek orijinal kaynaktan daha çok gürültü üretebilir.)

Gürültü Kontrol Yöntemleri

Gürültüye karşı kişisel koruyucu donanım Bu noktaya kadar bahsedilen tüm önlemler bütçe olanakları ve üretim kısıtları dahilinde alındıktan sonra... İşyerindeki gürültü şiddeti 85 dB(A)’yı aşıyorsa kişisel koruyucu donanıma başvurulur: Sahada kulak koruyucu donanım takılması gereken alanlar açıkça işaretlenmeli, KKD’lerin etkin kullanımı sağlanmalıdır.

Kişisel koruyucu donanım Çok sayıda donanım bulunur. En çok kullanılan tipler: Köpük tıkaçlar PVC tıkaçlar Muff tipi kulaklıklar Bunlar, doğru kullanıldıkları takdirde, işitme kaybını önler. Comparison of Hearing Protection Ear Plugs Ear Muffs Advantages: small and easily carried convenient to use with other personal protection equipment (can be worn with ear muffs) more comfortable for long-term wear in hot, humid work areas convenient for use in confined work areas Advantages: less attenuation variability among users designed so that one size fits most head sizes easily seen at a distance to assist in the monitoring of their use not easily misplaced or lost may be worn with minor ear infections Disadvantages: requires more time to fit more difficult to insert and remove require good hygiene practices may irritate the ear canal easily misplaced more difficult to see and monitor usage Disadvantages: less portable and heavier more inconvenient for use with other personal protective equipment. more uncomfortable in hot, humid work area more inconvenient for use in confined work areas may interfere with the wearing of safety or prescription glasses: wearing glasses results in breaking the seal between the ear muff and the skin and results in decreased hearing protection.

Kişisel koruyucu donanımın bakımı Köpük kulak tıkaçları : Kullanmadığınız sürelerde temiz ve kuru bir yerde saklayın. Yıpranması, kirlenmesi halinde, yenisini temin edin. PVC kulak tıkaçları : Kullanmadığınız sürelerde, temiz ve kuru bir yerde saklayın. Kirlenmesi halinde, sabunlu suyla yıkayıp, kurulayın. Yıpranması halinde, yenisini temin edin. Muff tipi kulaklıklar : Kulaklığın etrafında çatlak, delik, yarık, vb. olmadığını kontrol edin. Yıpranması, hasar görmesi halinde, yenisini temin edin.

Kişisel koruyucu donanım SORULAR CEVAPLAR (Devam)   Kulak koruyucumu taktığımda, konuşmaları duyabilecek miyim ? Evet. Kulak koruyucular, normal sesleri duymanızı sağlarlar, çünkü çok yüksek seslerin etkilerini azaltmak üzere tasarlanmışlardır..  Ekipmanın sesindeki değişikliği farkedebilecek miyim ?  Evet. Kulak koruyucuyu kullanırken, ekipmanın normal sesine alışacaksınız ve arıza halindeki sesi ayırdedebileceksiniz.

Kişisel koruyucu donanım SORULAR CEVAPLAR (Devam)   Kulak koruyucum hangi standartlara Uygun olmalı? Kulak koruyucular -baretler, maskeler ve tüm Diğer KKD gibi- EN standartlarına uygun ve CE işaretli olmalı. Türkiye’de CE işareti olmayan çok ürün üretiliyor.  Bu işi yıllardır yapıyorum. Gürültüye alışığım !  Gürültüye alışmanın tek bir yolu vardır: SAĞIRLAŞMAK

Kişisel koruyucu donanım SORULAR CEVAPLAR Kulak koruyucum rahatsız !   Kulak koruyucunuzu doğru yerleştirdiğinizden emin olun. Unutmayın kulak koruyucusunu kullanmamak, kalıcı sağırlık yaratabilir. Bu işi yıllardır yapıyorum. Gürültüye alışığım !  Gürültüye alışmanın tek bir yolu vardır: SAĞIRLAŞMAK 

TEŞEKKÜR EDERİZ. SORULARINIZ ?