İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ Doç. Dr. S. Erhan DEVECİ Fırat Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Ocak 2010 - Elazığ

İş Sağlığı ve Güvenliği Tanım; Çalışma hayatındaki sağlık sorunlarının tanımlanması ve çalışanın sağlığının korunmasına yönelik etkinliklerin yer aldığı alandır. Bu çalışmalarda temel ilke koruyucu yaklaşımdır.

“İş sağlığı, bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik hallerini sürdürme ve daha üst düzeylere çıkarma çalışmalarıdır” (Uluslararası Çalışma Örgütü ve DSÖ Uzmanlar Komitesi)

İş Sağlığının Kapsamı Sanayi, ticaret, imalat, hizmet, tarım, ulaşım vb bütün alanlarda çalışanlar ile bu çalışma alanlarındaki sağlık ve güvenlik konuları iş sağlığının ilgisi kapsamındadır. İş sağlığı kapsamı ile ilgili bir başka yönde bu alandaki çalışmaların değişik tarafların ilgisini çekmesi ve katılımlarını gerekli hale getirmesidir. Çalışma hayatı ile ilgili konular yalnızca çalışan kişi (işçi) ile çalıştıran (işveren) arasında sınırlı değildir.

Niçin iş güvenliği? Dünya genelinde emeğiyle geçinenlerin özellikle gelişmekte olan ülkelerde daha kötü koşullarda çalıştığı bir gerçektir. Başta ölümcül iş kazalarındaki artış olmak üzere, işçi sağlığı ve iş güvenliği alanındaki sorunlar giderek artmaktadır. Küresel ekonomideki değişiklikler her yerde artan ekonomik güvensizlik ve eşitsizlikle sonuçlanmıştır. Sonuçta dünyanın pek çok yerinde işçi ve işçi toplulukları seslerini daha az duyurabilmekte ve çalışma koşulları giderek bozulmaktadır. (Pala K. 2005)

İş güvenliğinin kapsamı İş güvenliği tüm çalışanların temel hakkıdır. Çalışma hayatında; - Sağlık ve çevresel düzenlemelerle işle ilgili sakatlık ve hastalıklardan koruma, - İşle ilgili ya da başka nedenlerle oluşacak sakatlıklara, şiddet, taciz, stres, uygun olmayan çalışma saatlerine karşı koruma, - İstihdam ve ücretle ilgili haklar, tazminat, emeklilik güvencesi, analık koruması, işe devamsızlık koruması, - Yasalar, devlet yaptırımı , teftiş yoluyla koruma vs. koşulları sağlayan iş güvenliği, temel sosyo-ekonomik güvencenin ayrılmaz bir parçasıdır. (Pala K. 2005; Keith M, et al.2003)

Risk Kavramı Çalışanların sağlığını belirleyen iki temel öğe; bireysel özellikler ve işyeri ortam faktörleridir. Tehlike genel ve soyut bir kavramdır. Bir ortamda ve işyerinde bulunan “sakıncalı” durumlar tehlike yaratır. Risk ise belirli koşullarda ve belirli kişiler içindir. Bireyseldir ve somuttur.

Risk Değerlendirilmesi, Risk Yönetimi ve Risk İletişimi Risk, tehlikeli bir durumda olumsuz bir olayın meydana gelmesi olasılığıdır. Sağlığın korunabilmesi için öncelikle sağlığı bozan etmenlerin iyi bilinmesi gereklidir. İşyerlerinde sağlık üzerinde olumsuz etkiler yapabilecek çeşitli faktörler bulunduğuna göre, bu faktörlerin neler olduğu ve işyeri ortamında hangi düzeyde bulunduğu, işyerinde kaç kişiyi etkilemekte olduğu gibi özelliklerin ortaya konması gereklidir. İşte bu amaçla yapılması gereken işlemlerin tümüne “risk değerlendirilmesi” (risk assessment) denir. Bu değerlendirmeler sonucunda işyerinde alınacak önlemler ve bu amaçla yapılması gereken düzenlemeler ise “risk yönetimi” (risk management) olarak adlandırılır.

RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ –I 1- Tehlikenin tanımlanması (hazard identification): Bu aşamada işyerinde sağlık üzerinde olumsuz etki yapabilecek (sıcaklık, gürültü, toz, tahriş edici bir madde, fena koku vb.) bir durumun söz konusu olup olmadığı değerlendirilir. 2- Maruziyetin değerlendirilmesi (exposure assessment): Çalışanların işyerindeki faktörlerden ne düzeyde etkilendiklerini ortaya koymak için ölçümler yapılır. Bu ölçümler; * işyeri ortamında yapılabilir (environmental assessment) * çalışanların vücutlarında bazı değerlendirmeler (biologic assessment) yapılabilir.

RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ – II 3- Doz-cevap ilişkisinin incelenmesi (dose-response relationship): Risk faktörünün işyeri ortamında veya çalışanların vücutlarındaki düzeyinin saptanmasından sonra, etkenin dozuna bağlı olarak etkilenmenin ne ölçüde değiştiği konusunun incelenmesi gerekir. 4- Riskin karakterizasyonu (risk characterization): Risk değerlendirilmesi çalışmalarında ulaşılması gereken nokta riskin karakterize edilmesidir. Sonuç olarak işyerinde hangi tür risk etmenlerinin bulunduğu, bu etmenlerin kaç kişiyi ve hangi düzeylerde etkilediği şeklinde kararlara ulaşılır.

RİSK YÖNETİMİ Risk değerlendirmesi çalışması yapmaktaki amaç, işyerinde bulunan riskli durumlar konusunda önlemler almaktır. Bu çalışmalarla risk karakterize edildikten sonra, mevcut riskler konusunda ne tür önlemlerin alınması gerektiği konusu gündeme gelecektir. Risk yönetimi ile ilgili bu önlemler işyeri düzeyinde olabildiği gibi çevre halkının etkilenmesinin önlenmesine yönelik uygulamalar da söz konusu olabilir. Alınacak önlemlerle ilgili karar oluşturulması bir anlamda politik bir karardır. Önlemlerle ilgili uygulamalar mali anlamda bazı yükler getireceği için işveren bu önlemleri alırken özellikle ekonomik yönden bazı planlar yapmak ve öncelikler belirlemek durumunda olabilir.

RİSK İLETİŞİMİ Risk konusundaki bilgilerin ilgili taraflar arasında paylaşımıdır. İlgili taraflar çalışanlar, işverenler, devlet, yani politikacılar ve genel toplumdur.

RİSK DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMININ YARARLARI Bu çalışmalar sonunda işyeri ortamının sağlıklı ve güvenli hale getirilmesi çalışanın sağlığı ve güvenliği açısından olumludur. Sağlıklı ve güvenli bir ortamda çalışmak, çalışan kişilerin iş verimini olumlu etkileyeceği için risk değerlendirme çalışmaları işveren açısından da yarar sağlamaktadır. Bu olumlu gelişim ülke ekonomisi bakımından da olumlu etki yapacaktır. Çalışmaların sonucunda gerekli koruyucu uygulamaların yapılmış olması ise mevzuatta öngörülen düzenlemelerin yerine getirilmiş olması anlamına gelir. Böylelikle işverenler yasal yükümlülüklerini de yerine getirmiş olurlar. (Bilir N,2005)

İş Güvenliğini Sağlamada Güvensiz Şartlar ve Güvensiz Hareketlerin Önemi Genel olarak herhangi bir işyerinde iş güvenliğini sağlamada esas faktör insandır. Çünkü bir kazanın meydana gelmesinde temel nedenler olarak kabul edilen güvensiz hareketlerin (Unsafe Acts) kaynağı insandır. Bunu yine kazanın temel nedenleri arasında sayılan Güvensiz Şartlar (Unsafe Conditions) takip etmektedir. Güvensiz Şartlar ve Güvensiz Hareketlerin birbirini tetikleme özelliği de vardır. (Keleş R, 2005)

İş Güvenliğini Sağlamada Bir Yaklaşım: 5 S Masaaki Imai (1986) tarafından Kaizen (sürekli iyileştirme) uygulamaları için önerilen ve ismini “S” harfiyle başlayan 5 Japonca kelimeden almış çalışma prensipleridir. Bunlar; -Seiri (Sınıflandırma), -Seiton (düzgün yerleşim), -Seiso (temizlik), -Seiketso (Standartlaştırma), -Shitsuke (disiplin ve devamlılık) olarak açıklanmaktadır. (TMMT, 2003; Öztemel, 2001; Keleş R, 2005)

a. İşyerindeki Sağlık ve Güvenlik Tehlikeleri İşyeri Ortam Faktörleri a. İşyerindeki Sağlık ve Güvenlik Tehlikeleri b. İş Sağlığı Uygulama İlkeleri

İşyeri Ortam Faktörleri a. İşyerindeki Sağlık ve Güvenlik Tehlikeleri Çalışanlar açısından risk oluşturur Bu tehlikeler çevrede yaşayan toplumun sağlık ve güvenliği bakımından da risk oluşturmaktadır Kimyasal faktörler Fiziksel faktörler Biyolojik faktörler Tozlar Ergonomik faktörler Psikososyal faktörler

1. Kimyasal faktörler Metaller ve metalsiler (kurşun, civa, arsenik, kadmiyum, krom, aliminyum vs) Gazlar (karbonmonoksit, metan, kükürtlü hidrojen, hidrojen siyanür vs) Çözücüler (benzen, toluen, hekzan, stiren vs) Asit ve alkali maddeler Pestisidler (organik fosforlu bileşikler, arsenik bileşikleri, klorlu hidro karbonlar vs) Bu maddelerden bazıları vücutta birikime uğrayarak zaman içerisinde zehirlenme tablolarına yol açarken Bazıları da kanser yapıcı özellik gösterirler

2. Fiziksel faktörler Sıcaklık ve gürültü İşin niteliğine göre titreşim Radyasyon Yüksek veya düşük basınç

3. Biyolojik faktörler Özellikle sağlık tesislerinde ve laboratuvarlarında çalışanlarda biyolojik tehlikeler söz konusudur Cerrahi dallarda, kan bankası çalışanlarında Hepatit-B ve kanla bulaşan diğer hastalıklar Patologlarda tüberküloz enfeksiyonu daha sık görülür Gıda endüstrisi, tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde, giyim sektöründe çalışanlar da biyolojik faktörlere maruz kalmaktadır

4. Tozlar Toz; partikül büyüklüğü < 100 µ olan ve havada asılı olarak bulunan maddeler Kronik obstrüktif akciğer hastalıklarına neden olurlar Deri ve diğer organlarda irritan etkileri olabilir

5. Ergonomik faktörler İşyerindeki çalışma koşullarının işçilerin niteliklerine uygun hale getirilmesi ve sonuç olarak “iş ve işçi uyumunun” sağlanması olarak ifade edilen ergonomi ilkeleri genel yaşam bakımından da önem taşır

6. Psikososyal faktörler Çalışma ortamındaki kişiler arasındaki ilişkilerin iyi olması ve işyeri ortamındaki tehlikelerin kontrol altına alınmış olması gerekir.

b. İş Sağlığı Uygulama İlkeleri 1. Uygun işe yerleştirme 2. İşyeri risklerinin saptanması 3. İşyeri risklerinin kontrolü 4. Aralıklı kontrol muayeneleri 5. İşyerinde sağlık hizmetinin sağlanması 6. Sağlık eğitimi

1. Uygun işe yerleştirme Bu yerleştirme “işe giriş muayenesi” ile sağlanır. Bu yaklaşım sağlığı koruyucu yaklaşım olarak “birincil korunma” ilkesi ile uyumludur.

2. İşyeri risklerinin saptanması Ortamda yapılan ölçümlerde faktörün düzeyi saptanır, bulunan değer standart değerlerle (izin verilen sınır değer) karşılaştırılır. Ortamda bulunan düzey izin verilen değerin üzerinde ise bu risklerin kontrolü gerekir.

3. İşyeri risklerinin kontrolü Teknik uygulamalar ve mühendislik hizmetleri Uygun havalandırma İşlemin kapalı sistemler içerisinde yürütülmesi Ayırma ve mesafenin artırılması İşyerinin ve makine ve cihazların uygun yerleştirilmesi Islak yöntemle çalışma Risklerin kontrolü ve çalışanların risklerden korunmasını sağlamak üzere kişisel koruyucu cihazlar da kullanılabilir Çeşitli maskeler, gözlük, eldiven, iş elbisesi, baret, emniyet kemeri, kulak koruyucuları gibi kişisel koruyucu araçlar değişik amaçlarla kullanılmaktadır

4. Aralıklı kontrol muayeneleri Bu muayenelerde sağlık sorununun erken dönemde yakalanması amaçlandığına göre bu yaklaşım sağlığı koruyucu yaklaşım olarak “ikincil koruma” ilkesi ile uyumludur. Aralıklı kontrol muayenelerinde öncelikli amaç işyeri ortamında bulunan faktörlerin etkisi ile ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarının erken saptanmasıdır.

5. İşyerinde sağlık hizmetinin sağlanması İşyeri sağlık hizmeti, birinci basamak düzeyinde bir sağlık hizmetidir. İşyeri hekimliği ve işyeri sağlık hizmetleri konusunda eğitilmiş doktor ve hemşirenin görev yapacağı bu birimin asıl işlevi işe giriş ve aralıklı kontrol muayenelerini yapmaktır.

6. Sağlık eğitimi İşyerinde bulunan riskler, bunların olası sağlık etkileri ve bu risklerden korunma yolları konularında çalışılanların eğitilmesi gerekir.

İş sağlığı uygulama ilkeleri ile çalışanların sağlığının korunması amacına yönelik çaba gösterilmektedir. Bu çalışmalarda temel ilke işyerinin “sağlıklı ve güvenli” bir ortam olmasını sağlamaktır. Bu yönüyle çalışanların sağlığının korunması için yapılacak olan uygulamaların ağırlıklı olarak mühendislik çalışmaları olduğu görülmektedir. Bununla birlikte işe giriş ve aralıklı kontrol muayeneleri ve diğer uygulamalarda koruyucu çalışmaların tıbbi boyutunu oluşturmaktadır.

Meslek Hastalıkları Hızlı teknolojik gelişmeler bir yandan insanın refahına hizmet ederken, öte yandan  insan hayatı ve çevre için tehlikeleri de beraberinde getirmiştir. Üretim sürecine giren her yeni madde, her yeni makine, araç ve gereç insan sağlığı, işyeri güvenliği, çevre sağlığı ve çevre güvenliği için tehdit oluşturmaktadır. Bir bakıma yükselen refahın faturası, insanlığa iş kazaları, meslek hastalıkları ve çevre kirlenmesi olarak kesilmektedir.

Sağlıklı çalışma ortamı ve çevresi iş barışının, hızlı ve sağlıklı kalkınmanın da  ön şartıdır. Çünkü iş kazaları ve meslek hastalıkları sonuçları itibariyle insan hayatını ve sağlığını tehdit etmesinin yanı sıra işletmeleri de ağır faturalara mahkum etmektedir. Yaşama hakkı en temel insan hakkıdır. ILO (Uluslar arası Çalışma Örgütü) kaynaklarına göre her yıl 1.2 milyon kadın ve erkek iş kazaları ve meslek hastalıkları dolayısıyla hayatını kaybetmektedir. Yine aynı kaynaklara göre; her yıl 250 milyon insan iş kazaları 160 milyon insan ise meslek hastalıkları sonucu ortaya çıkan zararlara maruz kalmaktadır.

Çalışma ortamına özgü etyolojik ajana maruziyet sonucu meydana gelen hastalıklara meslek hastalığı adı verilir. Yaslarımızdaki yeri 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kurumu Kanununun 11. Maddesidir. Meslek hastalığı, “sigortalının çalıştığı işin niteliğine göre, tekrarlanan bir sebep veya işin yürütüm şartları nedeniyle meydana gelen, geçici veya sürekli hastalık, sakatlık, ruhi arıza halidir”. Diğer bir deyişle; işyerinde mevcut insan sağlığına zararlı, kimyasal maddeler fiziksel etkenler, biyolojik etkenlerin meydana getirdiği hastalıklara meslek hastalığı denir.

Belirli mesleklere özgü sağlık sorunları olmaları bakımından meslek hastalıklarının, çalışan kişilerin sağlık sorunları arasında özel bir yeri vardır. Aslında çalışan bir kişinin bütün sağlık sorunları arasında meslek hastalıkları küçük bir pay almaktadır ama iş sağlığı uğraşılarının ağırlıklı ilgisi meslek hastalıkları olmaktadır. Bunun iki nedeni olabilir; *Birincisi, iş ile hastalık arasında nedensel bir bağın olmasıdır, hastalığın nedeni işyerindedir. **İkinci neden ise, meslek hastalıklarının korunulması olanağı yüksek olan hastalıklar olmasıdır. İşyerinde alınacak teknik ve tıbbi önlemlerle meslek hastalıklarından korunma sağlanabilir.

Etyolojilerinde birden fazla sayıda faktörün bulunduğu hastalıkların meydana gelmesinde mesleksel faktörlerin de rolü bulunabilir. Bu hastalıklara işle ilişkili hastalık (work-related disease) adı verilmektedir. Örneğin kronik bronşit için başlıca risk faktörleri sigara içilmesi, hava kirliliği ve toz maruziyetidir. Belli mesleğe özgü bir durum olmamakla birlikte tozlu ortamda çalışanlarda hastalık daha sık olarak görülür. Meslek hastalıklarında ise hastalıkla yapılan iş, yani meslek arasında nedensel bir bağlantı vardır. Örneğin kurşun zehirlenmesi yalnızca kurşunun kullanıldığı işyerinde çalışanlara özgü bir sağlık sorunudur, başka işlerde çalışanda görülmez. Oysa kronik bronşit tozlu yerlerde çalışanlarda görülmekle birlikte tozsuz ortamlarda çalışan kişilerde de görülebilir

İş Sağlığı tarihinden bir not: İş sağlığı ile ilgili gelişmelerde Bernardino Ramazzini'nin (1633-1714) çok ayrı bir yeri vardır. İç hastalıkları uzmanı olan ve İtalya'da fabrika hekimliği yapan Ramazzini uzun yıllar sonunda edindiği deneyim ve gözlemlerini bir kitap halinde yayınlamıştır. De Morbis Artificum Diatriba (Diseases of Workmen; Çalışanların Hastalıkları) adlı bu kitap, çalışanlar arasında görülen başlıca sağlık sorunlarının sistematik bir şekilde ele alındığı ilk yazılı eserdir. Ramazzini, bazı hastalıkların, insanların işyerinde karşılaştıkları bazı etkenlerden kaynaklandığını, yani işle ilgili olduğunu bildiği için bütün hekimlere, hastalarının mesleklerini de sormalarını öğütlemiştir. Günümüzde hastalardan öykü alınırken kişinin mesleğinin sorulması, Ramazzini’nin bu öğüdüne dayalıdır.

Meslek Hastalıklarının Sınıflandırılması -I Hastalanan organlara göre: Meslek hastalıklarında hastalık tablosuna en fazla katılan organ deridir. Deriden başka akciğerler de meslek hastalıklarında sık olarak tutulan organlardır. Meslek hastalıklarında sık tutulan diğer organ veya sistemler, hematopoetik sistem, sindirim sistemi, sinir sistemi, böbrekler, işitme organı vb. organ ve sistemlerdir. Bunun dışında genellikle meslek hastalıklarında birden fazla organ veya sistem hastalık tablosunda yer alır. Örneğin kurşun zehirlenmesinde sindirim sistemi, kan yapıcı sistem, sinir sistemi, böbrekler, kalp ve damar sistemi gibi değişik organ ve sistemlerle ilgili belirti ve bulgular olur.

Meslek Hastalıklarının Sınıflandırılması - II Etkenlere göre: Fiziksel nedenler: Sıcaklık, gürültü, radyasyon, titreşim, basınç gibi çeşitli fizik nedenler bu gruptadır. Ayrıca tekrarlayan işlere bağlı olarak ortaya çıkan bazı kas-iskelet sistemi hastalıkları da olabilir. Kimyasal nedenler: Bu grupta kurşun, civa, krom, kadmiyum, nikel gibi metaller, benzen, toluen, triklor etilen, hekzan gibi çözücüler (solvent), zehirli gazlar, pestisid maddeler, asitler ve alkaliler gibi çeşitli kimyasal etkenler bulunmaktadır. Bunlardan bir kısmı intoksikasyona, bazıları malign hastalıklara yol açarken kimileri de bağımlılık ve davranış değişikliği gibi bozukluklara neden olurlar.

Biyolojik nedenler: Özellikle sağlık hizmetlerinde çalışanlar için olmak üzere hayvancılık, deri işleri, madencilik gibi işlerde çalışanlar çeşitli mikroorganizmalara maruz kalabilirler. Bu etkilenme sonucunda da tüberküloz, brusellozis, paraziter hastalıklar gibi bazı hastalıklar ortaya çıkabilir. Tozlar: Madencilikle ilgili işlerde, dökümhanelerde, asbest endüstrisinde inorganik toz sorunu vardır. Pamuklu dokuma işinde, tarım ve hayvancılıkta da organik tozlara maruziyet olabilir.

Meslek hastalığına neden olan etkenlerin vücuda başlıca giriş yolları: 1. Akciğerler (solunum) 2. Deri (emilim) 3. Ağız (sindirim) Meslek hastalıklarından etkilenme lokal ya da sistemik olabilir. Meslek hastalıkları tıbbi, hukuki ve sosyal yönü olan hastalıklardır. Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından hazırlanmış olan listede meslek hastalıkları 29 başlık halinde toplamıştır. Bu listede tozlar, çeşitli kimyasal, fiziksel ve biyolojik faktörlere bağlı olarak meydana gelen hastalıklar yer almaktadır. Türkiye'de ise meslek hastalıkları 5 ana grupta toplanmaktadır. Her grubun içinde değişik hastalıklar yer almaktadır.

Meslek hastalıkları SSK Sağlık İşletmeleri Tüzüğüne göre beş ana gruba ayrılır: A-    Kimyasal maddelerle oluşan meslek hastalıkları; kimyasal maddelerin yapısına göre 25 alt grup. Elliden fazla kimyasal maddeye bağlı olarak meydana gelen hastalıklara işaret edilmektedir. B-    Mesleki cilt hastalıkları; 2 gruba ayrılır. Deri kanseri ve kanser dışı deri hastalıkları yer almaktadır. C-    Pnömokonyozlar ve solunum sisteminin diğer hastalıkları; Silikozis, asbestozis, mesleksel astım, bisinozis gibi solunum sistemi hastalıkları bu gruptadır.

D- Mesleki bulaşıcı hastalıklar; 4 alt gruba ayrılır D-    Mesleki bulaşıcı hastalıklar; 4 alt gruba ayrılır. Parazit hastalıkları, tropikal hastalıklar, zoonozlar ve sağlık hizmetlerinde çalışanlarda görülebilecek viral hepatit ve tüberküloz gibi hastalıklar bu grupta yer almaktadır. E-    Fizik etkenlerle oluşan meslek hastalıkları; 12 alt gruba ayrılarak değerlendirilmektedir. Tekrarlayan travmalar, radyasyon, gürültü, basınç gibi fizik nedenli meslek hastalıkları bulunmaktadır.

Kazalarda Risk Faktörleri Yaş ve Cinsiyet: Kazalarda özel risk faktörleridir. Çocuklar ve genç erişkinlerde en sık ölüm nedeni kazalardır. Dünya genelinde 15-65 yaş arasında kazalara bağlı ölüm hızları erkeklerde kadınlara nazaran belirgin olarak fazladır. Alkol ve bağımlılık yapan maddelerin kullanımı kaza riskini artırır. Kazaya uğrama riski hiç alkol almamış kişiye kıyasla kan alkol düzeyi 1.0 gr/litre olan kişide 23 kat, kan alkol düzeyi 2 gr/litre olan kişide ise yaklaşık 80 kat fazla olmaktadır.

Kazalarda Risk Faktörleri Kaza nedenleri gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde çok çeşitli olabilmektedir. Örneğin suda boğulma; gelişmiş ülkelerde havuz ve plaj nedenli olurken, gelişmekte olan ülkelerde sel, köprüden düşme, kuyular, eğlence sırasında havuz ve deniz, sal, kayık vb. nedenli / yine silahla yaralanma; gelişmiş ülkelerde kaza ve cinayet, gelişmekte olan ülkelerde askere erken gitme, kaza ile olabilmektedir.

Kazalarda Risk Faktörleri Kazalara bağlı ölümlerin cinsiyete ve nedene göre yüzde dağılımı incelendiğinde gerek kadın gerekse erkeklerde kazalara bağlı ölümlerin en sık trafik kazalarına bağlı olduğu görülmektedir. Kazalarda hazırlayıcı ve artırıcı faktörler önemli rol oynar. Hazırlayıcı ve artırıcı faktörlerin psikososyal ve çevresel yönleri vardır. Hazırlayıcı ve artırıcı faktörler aşağıdaki şekilde sıralanabilir.

KAZA OLUŞUMUNU HAZIRLAYAN RİSK FAKTÖRLERİ - I Psikososyal Faktörler - Riskin bilincinde olmama - Deneyimsizlik - Bulma ve keşfetme merakı - Risk alma davranışı - Ailede uyumsuzluk - İşyerinde uyumsuzluk

KAZA OLUŞUMUNU HAZIRLAYAN RİSK FAKTÖRLERİ - II Çevresel Faktörler - Kişisel koruyucu (eldiven, başlık vb.) kullanmama - Tehlikeli araç kullanımı ile ilişkili reklamlar - Sürücüler ile ilgili kurallardaki yetersizlikler - Mevcut kanunların uygulanımı ile ilgili yetersizlikler - Trafik anarşisi - Ergonomik yetersizlik

KAZA RİSKİNİ ARTTIRICI FAKTÖRLER Psikososyal Faktörler - Duygusal streste artma (endokrin, psikolojik faktörler) - Alkol kullanımı - Tedavi edici, uyuşturucu, uyarıcı ilaç kullanımı - Yorgun ve/veya uykusuz araç kullanma Çevresel Faktörler - Bozuk/bakımsız araç kullanma - Çalıntı/kaçak araç kullanma - Yol durumu - Güvensiz iş koşulları

Meslek hastalığı tanısı iki yönlü yaklaşım gerektirir Meslek hastalığı tanısı iki yönlü yaklaşım gerektirir. Bir yandan bazı belirtilerle başvuran hastaya bir klinik tanı konulurken diğer taraftan da bu hastalığın meslekten kaynaklandığının ortaya konabilmesi gereklidir. Bu nedenle hastalık etkeninin işyeri ortamında da gösterilmesi amacı ile çaba sarf edilmelidir. öykü (anamnez) fizik muayene fizyolojik değerlendirmeler laboratuar muayeneleri radyolojik muayeneler

İşyeri ortam ölçümleri: İşyeri ortamında yapılacak doğrudan ölçümlerle (gürültü ölçümü gibi) veya ortamdan alınan örneklerde yapılacak tayinlerle (ortam havasında kurşun, benzen vs. tayini gibi) bu değerlendirmeler yapılabilir. Bu incelemelerin düzenli olarak yapılması ve kayıtlarda saklanması gereklidir. Bu tür kayıtların varlığı halinde hastalık ile çalışılan iş arasındaki ilişkilerin değerlendirilmesi daha kolay olacaktır.

Yükümlülük süresi: Zararlı mesleksel etkinin sona ermesi ile hastalığın ortaya çıkması arasında geçebilecek kabul edilebilir en uzun süre. Maruziyet süresi: Zararlı etkenin başlamasıyla hastalık belirtilerinin ortaya çıkması için gereken en az süre. Bazı durumlarda bu sürenin kısaltılması için tüzüğe maddeler konulmuştur. Örneğin; 1) Pnömokonyozun meslek hastalığı sayılabilmesi için, sigortalının, havasında pnömokonyoz yapacak yoğunluk ve nitelikte toz bulunan yer altı ve yer üstü işlerinde toplam olarak en az üç yıl çalışmış olması gerekir. S.S. Yüksek Sağlık Kurulunun onayı sağlanmak koşuluyla 3 yıllık süre indirilebilir.

2) Gürültü zararlarını mesleki sayılabilmesi için, gürültülü işte en az iki yıl, gürültü şiddeti 85 db üstündeki işte en az 30 gün çalışmış olması gerekir. Meslek Hastalıklarında Tedavi İlkeleri Kişinin işyeri ortamından uzaklaştırılması gerekir. Tedavi bakımından etkenin vücuttan atılımını artıracak veya etkisini azaltacak bir yöntem varsa bu da kullanılmalıdır. Genel destekleyici ve semptomatik tedavi de yapılmalıdır.

Meslek Hastalıklarından Korunma Yöntemleri Meslek hastalıkları uygun tıbbi ve teknik yöntemlerle korunulabilen hastalıklardır. A) Tıbbi yöntemler: 1. Tıbbi resmi muayeneler 2. Sağlık Eğitimi 3. Endüstride beslenme 4. Endüstride ilk yardım

B) Teknik yöntemler: 1) Çevrenin kontrolu: I- Eşik sınır değer (ESD): İşyeri havasında var olup günde 8 saat veya haftada 40 saat çalışma süresi içinde maruz kalındığında tüm işçilerin sağlığına zarar vermediği kabul edilen değerlerdir. II- Müsaade Edilen Azami Konsantrasyon (MAK değeri): Atmosfer kirleticilerin günde 8 saat maruz kalmak suretiyle sağlıklarına zararlı etkisi olmadığı kabul edilen en yüksek konsantrasyonudur.

ESD ve MAK değer toksik madde içeren toz, duman gibi maddeler için mg/m3, gaz ve buhar gibi maddeler için milyonda kısım (part per million-ppm) olarak ifade edilir. 2) İkame (Substitution): Endüstriyel işlemlerde sağlık için zararlı etkileri olan maddeleri, zararsız ya da daha az zararlı olan aynı işi gören başka bir madde veya tehlikeli operasyonların tehlikesiz veya daha az tehlikeli operasyon ile değiştirilmesi için yeni düzenlemeler yapılmasına, ikame denir.

5) Havalandırma: İş yerlerinde havalandırma 2 nedenle kullanılır; 3) Ayırma: İşyerinde mevcut zararlı bir etkenin veya meydana gelmesi muhtemel bir tehlikenin uzak tutulması. 4) Kapatma: Toksik materyalin veya zararlı prosesin çalışma çevresinden fizikman ayrılması sureti ile çevre havasının toksik maddelerden korunmasıdır. 5) Havalandırma: İş yerlerinde havalandırma 2 nedenle kullanılır; 1- Çalışma çevresini aşırı sıcak, soğuk, kuruluk, ve nemden korumak, 2- İşlemler sonucu oluşan zararlı maddeleri işçinin solumasını önlemek. Endüstride iki şekilde uygulanır: 1- Lokal aspirasyon, 2- Genel havalandırma.

- Baş koruyucuları: Baret, kulak tıkacı... 6) Yaş Yöntem: Yapılan işin sonucu olarak meydana gelen veya gelmesi beklenen tozun su kullanarak işyeri havasında kalmasını veya havaya karışmasını önlemek için uygulanan yönteme yaş yöntem denir. 7) Kişisel Koruyucu Araçlar: Vücudun herhangi bir yerini veya insan hayatını zararlı etkenlerden korumak amacıyla geliştirilmiş çeşitli ekipmana kişisel koruyucu araçlar denir. - Baş koruyucuları: Baret, kulak tıkacı... - Göz ve yüz koruyucuları: Koruyucu gözlük, yüz maskeleri...

- Solunum sistemi koruyucuları I) Süzgeçli maskeler (Gaz ve toz maskeleri) a) Filtreli toz maskeleri-tozları tutarlar. b) Süzgeçli gaz maskeleri-kimyasal mad. tutar. II) Solunum maskeleri (taze hava sağlayan maskeler)- hava tamamen taze ve temiz bir kaynaktan sağlanır (oksijen tüpü veya çalışma çevresi dışından bir kaynaktan hortumla)

İşyerlerinin %99.8’i KOBİ (1-250 isçi)’dir. TÜRKİYE – 2007 İşyeri sayısı – 1.116.638 İşçi sayısı – 8.505.390 İşyerlerinin %99.8’i KOBİ (1-250 isçi)’dir. İşçilerin %82’si KOBİ (1-250 isçi)’lerde çalısmakta. (SGK Kaynakları 2007)

Sürekli iş göremezlik sayısı 1956 1694 SSK 2007-2008 İSTATİSTİKLERİ 2007 yılı 2008 yılı İş Kazası 80602 72963 Meslek Hastalığı 1208 539 Sürekli iş göremezlik sayısı İş kazası / Meslek hast. 1956 1550 / 406 1694 1452 / 242 Ölüm sayısı 1044 1043 / 1 866 865 / 1

Meslek Hastalıklarının Hukuksal Boyutu Meslek hastalığı bir kişinin geçimini sağlamak amacı ile çalışması sırasında meydana geldiğinden ve genellikle de çalışılan iş bir başkasının işyeri olduğundan, çalışanlar meslek hastalıklarına karşı güvence altına alınmışlardır. Meslek hastalığının meydana gelmesinde işyeri risklerinin kontrol altına alınması için yapılması gereken uygulamalar tam olarak yerine getirilmemiş olduğundan, hastalığın oluşundan bir ölçüde işveren de sorumlu tutulmaktadır. İşverenler bu sorumluluklarının karşılığını, işçileri meslek hastalığına karşı sigortalamak suretiyle yerine getirirler.

Meslek Hastalıklarının Hukuksal Boyutu Hastalık meydana geldiğinde, hastanın her türlü tedavisi sigorta tarafından sağlanır. Ayrıca hastalık nedeniyle işgöremezlik de olmuşsa, sigorta kişiye işgöremezlik ödeneği (tazminat) öder. İşçilerin sigortalanması, hastalık durumunda tedavi giderlerinin karşılanması ve tazminat ödenmesi konuları meslek hastalıklarının hukuksal boyutunu oluşturur. Ödenecek tazminatın miktarı işçide hastalık sonucu ortaya çıkan işgöremezlik düzeyi ile ilişkili olduğundan, bu düzeyin hesaplanması meslek hastalıklarının hukuksal boyutu ve sigorta açısından önemlidir. Bu hesaplamada hastalığa bağlı fonksiyonel kaybın yanı sıra kişinin yaşı ve mesleği de dikkate alınmaktadır.

Meslek Hastalıklarının Hukuksal Boyutu İşyerinde yapılacak incelemeler sonucunda işverenin belirgin ihmali saptandığında, sigorta işçiye ödediği tazminatın bir bölümünü işverenden talep eder. İş hukukunda “rücu davası” olarak adlandırılan bu durum, meslek hastalıklarının hukuksal boyutu ile ilgili olarak özel bir yer tutar.

Türkiye’de ülkenin dördüncü iş kanunu olarak yürürlükte olan kanun: 22 Mayıs 2003 tarih ve 4857 sayılı İş Kanunu İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği 09 Aralık 2003 Tarih ve 25311 Sayılı Resmi Gazete

Sonuç olarak; Çalışanın sağlığı korunmaz ise; Ölümler artar Hastalıklar artar Sakatlıklar artar İşgücü yitimi artar >>>>>>> Kaynaklar bu sorunlara harcanır >>>>>>> Refaha erişilemez

İş yaşantısı, iş güvenliğinin öncelikli olduğu yaşam biçimidir İş yaşantısı, iş güvenliğinin öncelikli olduğu yaşam biçimidir. Güvenlik bilgiye dayanır. Bu bilginin kabullenilmesi ve uygulanmaya yansıtılması güvenlik kültürünü oluşturacaktır. İş güvenliği göz ardı edildiğinde, iş kazası ve meslek hastalıklarının oluşması kaçınılmazdır. (Pala K, 2005)

Kaynaklar: - Bilir N, Yıldız AN. İş Sağlığı ve Güvenliği. Güler Ç, Akın L (Editörler). Halk Sağlığı. Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2006. - Bilir N, Yıldız AN. İş Sağlığı ve Güvenliği. Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2004. - Bilir N. İş Sağlığı ve Güvenliğinde Çağdaş Bir Yaklaşım: Risk Değerlendirilmesi ve Risk Yönetimi. İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi 2005; 5(25): 9-11. - Keith M., Brophy J., Kirby, P. Ve Rosskam E. “Çıplak Ayaklı Araştırma”, Uluslararası Çalışma Örgütü Yayını, Türkçe Yayımı Türk Tabipleri Birliği, Ankara, 2003, http://www.ilo.org/public/english/protection/ses/download/docs/turkeyfoot.pdf . - Pala K. İSG Politikası ve Güvenlik Kültürü. İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi 2005; 5(25): 18-22. - Keleş R. İş Güvenliği Sağlamada 5 S Yaklaşımı. İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi 2005; 5(25): 23-24. - TMTT’de İş Güvenliği, Toyota, Endüstri İlişkileri Bölümü, 2003 - Öztemel Ercan, Belediyelerde Toplam Kalite Yönetimi, Değişim yay. 2001, Sakarya. - Akdur R. ve ark. Halk Sağlığı. Antıp, Ankara,1998. - Bilir N, Yıldız AN. Meslek Hastalıkları Kavramı. www.medinfo.hacettepe.edu.tr. - Kara İH. www.saglik.tr.net - Yeşilleten N. SSK Meslek Hastalıkları Hastaneleri. www.ttb.org - Vatansever ve ark. İst. Tıp. Fak. Mecmuası. 66:2, 2003. - Çımrın AH. Meslek Astımı-Türkiye Gerçeği. www.toraks.org.tr - www.ankarameslekhastanesi.gov.tr - www.isggm.calisma.gov.tr - www.sgk.gov.tr