Prof.Dr.Füsun ÖZTÜRK KUTER” SPOR PSİKOLOJİSİ “ Prof.Dr.Füsun ÖZTÜRK KUTER”

fiil bastırmak,baskı yapmak, germek, önem vermek, zorlamak, yüklemek STRES Latince ESTRICTİA fiilinden türetilmiştir. fiil bastırmak,baskı yapmak, germek, önem vermek, zorlamak, yüklemek isim baskı, basınç, zarar, zor

“Organizmanın dengesini bozan uyaranlar” ( Claude Bernard XIX.y.y. ikinci yarısı) “Organizmada zorlanma sonucu ortaya çıkan tepki” (Selye 1950) “Zararlı etkilerin yarattığı tehlike işareti” (Mandler 1976)

STRES, organizmanın ruhsal olarak zorlanması sonucu ortaya çıkan ve kişide bir takım bedensel, zihinsel, psikolojik ve davranışsal rahatsızlıklarla kendini hissettiren durumdur.

1)FİZYOLOJİK RAHATSIZLIKLAR a- Kas gerginliği artar. b- Gözbebekleri içinde büyüme c- Bağırsak ve mide adeleleri gevşer, sonuçta sindirim yavaşlar, hatta durabilir. d- Adrenalin ve Noradrenalin salgılanır. e- Solunum sıklaşır. f- Beyine ve kaslara daha fazla oksijen gerektiği için kanda alyuvar sayısı artar. g- Kan yağ ve şeker düzeyi artar. h- Kan basıncı artar. ı- Kalp atım sayısı artar. i- Ter bezleri faaliyetleri artar.

2)ZİHİNSEL RAHATSIZLIKLAR a- Dikkat azalır. b- Konsantrasyon güçlüğü c- Konular arası ilişki kurma güçlüğü d- Aşırı unutkanlık e- Takıntılı (obsessif) düşünceler f- Algı güçlüğü ve yanılgılar

3) PSİKOLOJİK RAHATSIZLIKLAR a- Güvensizlik duygusu b- Terkedilmişlik duygusu c- Değersizlik ve yetersizlik duygusu d- Karamsarlık e- Huzursuzluk f- Depresyon (çöküntü) g- Endişe h- Korku

STRES VE GENEL ADAPTASYON SENDROMU 1)ALARM REAKSİYONU SAFHASI Organizmanın stresi uyaran olarak algıladığı ve buna tepki gösterdiği safha. 2)DİRENÇ SAFHASI Organizma stres altındadır, mücadele ederek ya da kaçarak bozulan dengeyi yeniden sağlamaya çalışmaktadır. 3)TÜKENME ya da BİTKİNLİK SAFHASI Stres faktörlerinin uzun süre devam etmesi ve organizmanın bunlarla başa çıkamaması sonucu başlar. (Selye, General Adaptation Sendrome)

Stres yaratan faktörler kişiden kişiye değişmektedir Stres yaratan faktörler kişiden kişiye değişmektedir. Genelde stres yaratan faktörler (stresörler) şu başlıklar altında toplanabilir.

A- DIŞSAL STRES YARATAN FAKTÖRLER 1) Aşırı uyarmaya neden olan duygusal girdilerdeki, örneğin ışık, ses, ısı, titreşim gibi değişiklikler veya görme, işitme, dokunma vb. uyaranlardan yoksunluk. 2) Elektriksel, termal, kimyasal, mekanik uyaran veya lezyonların neden olduğu ağrı uyaranları. 3) Tehlikenin gerçek olduğu ya da sezildiği durumlar, örneğin paraşütle atlama, kazalar, ameliyatlar, kavga durumları.

B) BİRİNCİL GEREKSİNMELERİN YOKSUNLUĞU 1) Yiyecek 2) İçecek 3) Uyku 4) Egzersiz ve aktivite 5) Sabit ısı

C) PERFORMANSTA STRES YARATAN FAKTÖRLER 1) Aşırı talepler, örneğin zaman baskısı, belli bir zaman diliminde yerine getirilmesi gereken işler 2) Çok düşük görevler, örneğin monoton görevler 3) Performans durumlarında başarısızlık, işten hoşlanmama, sınavlar

D) SOSYAL YÖNDEN STRES YARATAN FAKTÖRLER 1) Toplumsal yalnızlık 2) Kişiler arası çatışma 3) Alışkanlıkların değişmesi 4) Eşinden ayrılma

D) DİĞER STRES YARATAN FAKTÖRLER 1) Çatışma (çeşitli seçenekler arasındaki kararlar) 2) Gelecekteki olaylarla ilgili belirsizlik

SPORDA STRES YARATAN FAKTÖRLER 1) Seyircinin tepkisi 2) Dalmada işitsel yoksunluk 3) Yüksek risk sporları (paraşüt, motor yarışları,dalma vb.) 4) Sakatlanma riski 5) Diğer ülkelerdeki yarışmalarda saat farkı, iklim değişikliği ve farklı yemekler 6) Koçla olan çatışmalar 7) Takım arkadaşları ile olan çatışmalar 8) Spordaki stresten dolayı aile ve okuldaki çatışmalar 9) Spordaki karmaşık hareketler sırasında karar vermedeki çatışmalar (Hackfort ve Schvenkmezger)

KAYNAKLAR TAVACIOĞLU, Leyla. (1999). “Spor Psikolojisi- Bilişsel Değerlendirmeler”. ANKARA: Bağırgan Yayınevi. KONTER, Erkut. (1995). “Sporda Motivasyon”. İZMİR: Doğaşan Matbaası. KONTER, Erkut. (1998). “Sporda Psikolojik Hazırlığın Teori ve Pratiği”. ANKARA. Bağırgan Yayınevi. BİÇER, Turgay. (2000). “Kazanmak Beyinde Başlar”. İSTANBUL: Beyaz Yayınları. SUINN, R. (Ç: Tanju BAĞIRGAN).(1996). “Zihinsel Antrenman-Yüksek Verim İçin 7 Aşama”. ANKARA: Bağırgan Yayınevi. KUTER, Murat ve ÖZTÜRK, Füsun. (1998). “Sporda Risk Faktörleri”. BURSA: Özsan Matbaası. BAŞER, Ergun. (1998). “Uygulamalı Spor Psikolojisi-Performans Sporunda Psikolojinin Rolü”. ANKARA: Bağırgan Yayınevi. SYER, John ve CONNALLY, Christopher. (Ç: F. Umur ERKAN) (1998). “Zihinsel Antrenman Rehberi”. ANKARA: Bağırgan Yayınevi. MARTENS, Rainer. (1982). “Sport Competition Anxiety Test”. ILLINOIS: Human Kinetics Publishers. KUTER, Murat ve ÖZTÜRK, Füsun. (1999). “Antrenör ve Sporcu El Kitabı”. ANKARA: Bağırgan Yayınevi. (2000). Gazi Üni. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Kongresi Bildirileri. ANKARA: Sim Yayınları. ÖZBAYDAR, Sabri. (1983). “İnsan Davranışının Sınırları ve Spor Psikolojisi”. ANKARA: Altın Kitaplar Yayınevi. MARTENS, Rainer. (1978) . “Joy and Sadness In Chıldren’s Sports”. ILLINOIS: Human Kinetics Publishers. KOÇ, Şevki. (1994). “Spor Psikolojisine Giriş”. İZMİR: Saray Medikal Yayıncılık. BALTAŞ, Acar ve BALTAŞ, Zuhal. (1988). “Stres ve Başa Çıkma Yolları”. İSTANBUL: Remzi Kitapevi. BAUMANN, S. (Ç: İKİZLER, Can ve ÖZCAN, Ali Osman). (1994). “ Uygulamalı spor Psikolojisi”. İSTANBUL: Alfa Basın Dağıtım. KONTER, Erkut. (1996). “Sporda Stres ve Performans”. İZMİR. Saray Medikal Yayıncılık. ÖZTÜRK, Füsun. (1991). “Sporda Stres- Spor Müsabakaları Anksiyete Testi”. BURSA: Özsan Matbaacılık. TİRYAKİ, Şefik. (2000). “Spor Psikolojisi-Kavramlar, Kuramlar ve Uygulama”. ANKARA: Eylül Kitap ve Yayınevi. (1997). Mersin Üniversitesi 1. Uluslar arası Spor Psikolojisi Sempozyumu Bildirileri . ANKARA: Bağırgan Yayınevi. MARTENS, Rainer. (Ç: BÜYÜKONAT, Tuncer). (1997). “Başarılı Antrenörlük”. İSTANBUL: Beyaz Yayınları. İKİZLER, Can ve KARAGÖZOĞLU, Cengiz. (1997). “Sporda Başarının Psikolojisi”. İSTANBUL: Alfa Basın Yayın Dağıtım.