OBEZİTE

Obezite nedir? Obezite, vücuda besinler ile alınan enerjinin, harcanan enerjiden fazla olmasından kaynaklanan ve vücut yağ kitlesinin, yağsız vücut kitlesine oranla artması ile karakterize olan kronik bir hastalıktır. Diğer bir deyişle vücutta aşırı miktarda yağ toplanmasıdır.

Obezite sadece obez kişiyi değil,çevresindekileri yani toplumuda etkileyen, fizyolojik ,organik, sistemik, hormonal, metabolik, estetik, psikolojik ve sosyal sorunlara yol açabilen bir hastalıktır.

Obezite prevalansı, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde tehlikeli bir hızla artmaktadır. Afrika ve Asya ülkelerinde görülme oranı daha azdır. Kırsal bölgelere göre kentlerde daha yaygındır. Batı toplumlarında erişkinlerin yarısının kilo fazlalığı olduğu ve özellikle kadınlarda daha yaygın olduğu bilinmektedir.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, dünyada 400 milyonun üzerinde obez ve 1,6 milyar civarında da hafif obez birey bulunmaktadır. 2015 yılında bu oranın sırasıyla 700 milyon ve 2,3 milyara ulaşacağı düşünülmektedir.

TURDEP’ in yaptığı araştırmaya göre; Bölgesel dağılımlar göz önüne alındığında; obezite, Doğu Anadolu’da en düşük (%17,2) ve İç Anadolu’da en yüksek (%25,0) olmak üzere, güneyde %24, kuzeyde %23.5 ve batıda %21,6 bulunmuştur.

Obeziteye neden olan faktörler nelerdir? Obezitenin nedenlerine bakıldığında genetik, metabolik, hormonal, hipotalamik (beyindeki hipotalamus bölgesinden kaynaklı), psikolojik, sosyo-ekonomik, beslenme ve fiziksel aktivite düzeyi gibi birçok etmen bir arada düşünülmektedir.

Genel olarak obeziteye neden olan etmenler: İyatrojenik nedenler: İlaçlar ve hormonlar Hipotalamus cerrahisi 2. Diyete bağlı obezite: İnfant dönemde yeme bozukluğu Sık yemek yeme Yüksek yağ içeren yemekler Aşırı yemek yeme Genel olarak obeziteye neden olan etmenler:

3.Nöroendokrin obezite: Hipotalamik sendrom Cushing sendromu Hipotiroidizm Polikistik over sendromu Hipogonadizm GH (Büyüme hormonu) yetmezliği Psödohipoparatiroidizm Gece yeme sendromu Kromozomal anormallikler

4.Sosyal ve davranışlara bağlı: Sosyo-ekonomik faktörler Etnisite Psikolojik faktörler Mevsimsel affektif bozukluklar

5.Genetik obezite: Otozomal resesif Otozomal dominant trait X-linked trait Kromozom anormallikleri 6.Sedanter yaşam: 7.Post operatif inaktivite: 8.Yaşlılık:

Obezitenin riskleri nelerdir? Psikolojik bozukluklara ve toplumsal uyumsuzluklara neden olur. İskelet ve kaslar üzerinde olumsuz etkileri vardır. Obez kişilerde varisler ve varis yaraları kolay oluşur. Karın içinde ve duvarında yağ toplanması sonucu karın kasları zayıflar ve kolaylıkla fıtık oluşabilir.

Endokrin ve Metabolik bozukluklara neden olur Endokrin ve Metabolik bozukluklara neden olur. Obezite ne kadar ileri derecede ve uzun süreli olursa diyabetin ortaya çıkış oranı o derece artar. Obezitede ürik asit düzeyi de artarak gut hastalığına zemin hazırlar.

Obez kişilerde hipertansiyon sık görülür Obez kişilerde hipertansiyon sık görülür. Ayrıca Angina pektoris, myokard infaktüsü ve kalp yetmezliği obezlerde daha sıktır. Hastanın zayıflaması ile bu hastalıklarda olumlu iyileşmeler görülür. Obezlerde kolelitlere(safra taşı) ve bunların komplikasyonlarına daha sık rastlanır.

Obezitede ameliyat sonu yara infeksiyonu, dikiş atma gibi komplikasyonlar daha sıktır. Obezlerde doğum da güç ve risklidir. Deri altı yağ dokusunun fazla oluşu deri infeksiyonlarını artırır. Kaslarda ve ayaklarda fungal(mantar) infeksiyonları sıktır. Obez kişiler ev, iş kazası ve trafik kazalarına daha çok maruz kalırlar.

Obezitenin Tanı Yöntemleri 1.Beden kitle indeksi (BMI):Günümüzde en sık kullanılan yöntemdir. Boy ve ağırlık ölçümlerinden yararlanılarak hesaplanan bir parametredir. Beden Kitle İndeksi (BKİ)= Vücut Ağırlığı (kg)/ Boy (m2) Yaş________BKİ__________Sınıflandırma 19-24_____ 20.0-24.9______Erkek-kadın alt-üst sınır 19-24_____25.0-29.9 ______Hafif obez 19-24_____30.0-34.9_______Obez 19-24_____35.0-44.9_______Sağlık açısından önemli 19-24_____ 45.0-49.9 ______Aşırı obez 19-24_____ 50 ve üstü _____Süper obez

2.Bel çevresi, Kalça çevresi, Bel-kalça oranı: Obezitenin komplikasyonları en iyi abdominal obezite ile ilişkilidir. Santral obezite android, sıklıkla kadınlarda görülen alt beden tipi obezite de, jinoid obezite olarak adlandırılır.

Bel/kalça oranı bu iki tip obeziteyi ayırmak için kullanılır Bel/kalça oranı bu iki tip obeziteyi ayırmak için kullanılır. 0.72’nin üstündeki değerler anormaldir. Bu yöntem aşırı kilo derecesini belirlemekten çok kiloya bağlı sağlık sorunu hastalığın gelişme olasılığını belirlemek için kullanılır. Umblikus seviyesinde ölçülen bel çevresi kadınlarda ideal olarak 80 santimetre, erkeklerde ise 94 santimetre ve altında olmalıdır. Bel - Kalça Oranı Kadınlarda > 0.85 Erkeklerde > 1.0

Erkeklerde bu çevrenin 102 santimetreden, kadınlarda ise 88 santimetreden fazla olması durumunda kiloya bağlı sağlık sorunları gelişme olasılığı belirgin bir şekilde artmaktadır.

Vücut Yağ Oranı: Sadece ağırlığımızı bilip, boyumuz ile orantı kurmamız obezitelik (vücut yağı) ve sağlığımız hakkında bize yeterli bilgi vermeyecektir, önemli olan yağ - kas oranımız arasındaki uyumdur. VYO HESAPLAMASI 1.2 (BKİ) + 0.23(Yaş) –10.8(Kadın 0/Erkek 1) –5.4

VYO değerleri Erkek Kadın Oranlar % 2-4 % 10-12 Minimum oran % 14-17 arası % 21-24 arası Normal sağlıklı beden % 18-25 arası % 25-31 arası Kabul edilebilir sınır

Obezite tipleri 1-Vücut yağ dağılımına göre sınıflama: Yağ dokunun vücudun değişik bölgelerine dağılımı genetik kontrol altında olup, kadın ve erkeklerde farklıdır. Yağın daha çok vücudun alt bölümünde (kalça,uyluk ve bacaklarda) toplanmasıyla ortaya çıkan tip “jinoid tip”(armut biçimi) olarak bilinir ve daha çok kadınlara özgüdür.

Yağın vücudun üst bölümünde (bel,üst karın ve göğüs) toplanması da “android tip”i (elma biçimi) tanımlar. Bu da erkeklerde sık görülen obezite türüdür. 4 tip obezite tanımlanmıştır: a-Tip 1: Bu tiple vücut yağı belli bir bölgede birikim yapmamakta tüm vücuda benzer oranlarda dağılmaktadır.

b-Tip 2: Deri altı yağın gövdede aşırı miktarda yoğunlaşmasıdır b-Tip 2: Deri altı yağın gövdede aşırı miktarda yoğunlaşmasıdır. Android (elma tipi) de denilen bu tip bu gruba girmektedir. c-Tip 3: Uyluk ve kalçada aşırı miktarda yağ depolanmasıdır. Jinoid (armut tip) obezite de denir.

d-Tip 3: Yağın karın çevresinde yoğunlaşmasıdır d-Tip 3: Yağın karın çevresinde yoğunlaşmasıdır. Tip 2’den farklı olarak deri altı değil karın boşluğundaki organları çevreleyen yağ daha fazladır. Erkeklerde kadınlardan daha fazla görülmekte ve yaş ilerledikçe bu bölgedeki yağ birikimi artmaktadır.

2. Yağ Hücresine Göre Sınıflama: Yetişkinlikte görülen obezite yağ hücrelerinin hacminin normal ağırlıktaki insanlara oranla daha büyük olması (hipertrofi), çocuklukta başlayan obezite ise yağ hücre sayısının artışı (hiperplazi) ile karakterizedir.

3. Beden Kitle İndeksi’ne (BKİ) Göre Sınıflama: Beden Kitle İndeksi Değeri Durumunuz 18.5-24.9 kg/m2 arasında ise zayıf normal kilolu 25-29.9 kg/m2 arasında ise hafif obez (fazla kilolu) 30-34.9 kg/m2 arasında ise orta derecede obez (I.Derece) 35-39.9 kg/m2 arasında ise ağır derecede obez (II.Derece) 40 kg/m2 üzerinde ise çok ağır derecede obez (III.Derece)

Obezite Tedavisi Öncelikle metabolik açıdan obezitenin nedeni saptanmalıdır.Daha sonra nedene yönelik olarak tedavi planlanması yapılması ve buna göre uygun diyet tedavisi, egzersiz tedavisi, ilaç tedavisi, psikolojik destek ve diğer tedavi yöntemleri organize edilebilmelidir.Bazen ancak bir ekip çalışması ile ve nedene yönelik etkenlerin kaldırılması ile olur.

Diyet Tedavisi:Kilo kaybı için enerji açığı yaratacak şekilde bir diyet planlanması tedavinin temelini oluşturur. Diyetteki yağ miktarının azaltılması herkes tarafından benimsense de total enerji alımının azalmaması durumunda kilo azalması olmaz.

Bu diyet içerisinde yaklaşık %50 oranı karbonhidratlar, %30 oranı proteinler ve geriye kalan %20 oranı ise yağlar oluşturur.

Davranış tedavisi:Klinik dışı kilo verme programlarının çoğunun temeli davranış tedavisidir. Değiştirilecek davranış, öncüllerini ve sonuçlarını değerlendiren davranış analizine dayanır. Değiştirilecek ilk davranış, yemedir. Yeme hızını düşürmek için çaba harcanır.

Bundan sonra, göreceli uzak olanlardan, daha yakın olanlara kadar yemenin öncüllerini değiştirmek için çaba harcanır. Üçüncü adım, bu davranışların pekiştirilmesidir. Hangi davranışların değiştirilmesi ve pekiştirilmesi gerektiğini belirlerken ayrıntılı kayıt tutmayla kendi kendini izleme kullanılır. Bu programlarda beslenme eğitimi ile fiziksel aktiviteyi artırma önlemleri giderek daha fazla önem taşımaktadır.

Obez kişilerde sık rastlanan kilo vermeye karşı kendi kendine yenilme, yanlış uyum davranışlarının üstesinden gelme ve bütün kilo koruma programlarında rastlanan olağan duraklamalarda geri dönüşlerin önlenmesi için eğitim sağlama amacıyla kognitif tedavi kullanılmaktadır.   

Egzersiz:Yetişkinlerde düzenli fiziksel aktivite, yağsız vücut ağırlığında artış yağlı dokuda azalmaya neden olur. Egzersiz programlarının ilk döneminde vücut ağırlığında fazla bir değişiklik olmamasının nedeni budur. Üç ay gibi bir süre sonra yağsız vücut ağırlığı sabitleşir ve kilo kaybı hızlanır.

Obezlerde yağ oksidasyonunu artırmak için egzersiz şiddetinin süre ve sıklığının belirlenmesine yönelik çalışmalara göre; 30 dakikadan fazla süren, maksimal %65 oksijen harcama kapasitesini sağlayan ve haftada en az beş gün sıklığında yapılan egzersizler optimal verimlidir.

Egzersizle sağlanan performans kalıcı değildir Egzersizle sağlanan performans kalıcı değildir. En fazla iki hafta içinde kazanç düzeyi düşmeye başlar.Bu durum egzersizlerin yaşam boyu sürdürülmesi gerekliliğini açıklar.

İlaç tedavisi:obezite tedavisinde kullanılan ilaçlar 3 ana guruba ayrılmaktadır: Gıda alımını azaltan ilaçlar Metabolizmayı değiştiren ilaçlar Termogenezisi artıran ilaçlar

Hafif veya orta derecede kilo fazlalığı olanlarda ilaç tedavisi uygun değildir. BMI >30 kg/m2 olan hastalarda ilaç tedavisi düşünülebilir.

Cerrahi tedavi: Cerrahi yöntemlere başvurmadan önce hasta detaylı analizlerden geçirilmeli ve obezitenin herhangi bir genetik, endokrin, nörolojik (hipotalamik fonksiyon bozukluğu gibi) patolojiden veya ilaç kullanımından kaynaklanmadığı ortaya konmalıdır. Aksi halde nedene yönelik tedavi tercih edilmelidir.

Cerrahi tedaviye şu durumlarda başvurulur: Vücut kitle indeksi 40'ın üzerinde olan veya 30-40 arasında olup eşlik eden hastalık durumlarında (hipertansiyon, diabetes mellitus, uyku apne send., artrit). 18-60 yaş arası bireylerde

Obezitenin en az 3 yıldır var olması durumunda Hormonal hastalıkların bulunmaması halinde İlaç ve diyet tedavisine rağmen, en az 1 yıldır kilo veremeyenlerde

Alkol ve ilaç bağımlısı olmayanlarda Hastanın uygulanacak yöntemi anlaması ve ameliyattan sonra uyum sağlayabilecek durumda olması durumunda Kabul edilebilir ameliyat riski bulunanlarda.

Cerrahi Tedavi Yöntemleri: Implantable Gastrik Stimulasyon (Mide uyarıcı yerleştirilmesi) Ayarlanabilir Silikon Mide Bandı Vertikal Gastroplasti İntragastrik Balon (Mide içine Balon Yerleştirilmesi) Gastrik Bypass Bilio-pankreatik Diversiyon Bağırsakla ilgili girişimler

ÖNERİLER Boyunuza uygun ağırlığı hedefleyin.Sağlıklı ağırlığa sahip iseniz, kilo almaktan kaçının. Kilolu ve obez iseniz önce ağırlık artışını önleyin daha sonra sağlığınızı korumak için ağırlık kaybetmeyi hedefleyin.

Az yağ eklenmiş sebze, yağsız beyaz et, kurubaklagiller, yağı azaltılmış süt-yoğurt, meyve ve tam tahılları tüketerek sağlıklı beslenme alışkanlığı kazanın.

Porsiyon büyüklüğünde sağlıklı beslenme için diyetisyeniniz tarafından önerilen miktarlara uyun. Düzenli fiziksel aktivite yapın.(BKİ 20-25 olmalıdır)

Aldığınız enerji ile tükettiğiniz enerji miktarını dengeleyin. Günlük tuz alımınızı azaltınız.(ortalama1 çay kaşığı) Bol su için.

Vücut ağırlığınızı korumada davranışlarınızın önemli olduğunu unutmayın. Gerektiğinde uzmanlardan davranış değiştirme tedavisi desteği sağlayın. Her gün birkaç kez çeşitli taze sebze ve meyve yiyiniz (günde 5-7 porsiyon).

Günlük yediğiniz besinlerin çok çeşitli olmasına özen gösterin ve bu besinlerin çoğunluğunu hayvansal gıdalar yerine bitkisel gıdalardan seçiniz. Yağsız veya az yağlı süt ve ürünlerini(yoğurt, peynir, kefir vb.) yiyiniz. Mümkünse alkol kullanmayınız. Eğer kullanıyorsanız en aza indiriniz.

Az şekerli besinleri tercih edin, çay şekeri gibi rafine şekerleri mümkün olduğunca tüketmeyin, tatlılar ve şekerli içeceklerin tüketimini sınırlandırınız. Besinlerinizi güvenli ve hijyenik şekilde hazırlayınız. Yiyeceklerinizi pişirirken haşlama, ızgara, fırında ve buharda pişirme yöntemlerini tercih ediniz. Kızartmalardan kaçınınız. Böylece yemeklerinizde ekleyeceğiniz yağ, tuz ve şeker miktarlarını azaltmış olursunuz.

TEŞEKKÜRLER