12.Sonbahar Öğretmenler Sempozyumu ALTI ŞAPKALI DÜŞÜNME TEKNİĞİNİ KULLANARAK DİL VE DÜŞÜNCE ARASINDAKİ İLİŞKİYİ KAVRAMA Dr.Hayriye Topçuoğlu ODTU GV Özel Lisesi 12.Sonbahar Öğretmenler Sempozyumu 18 Ekim 2008

düşünce dil düşünme tekniği “Dil, düşüncenin evidir.” (Alain) altı şapkalı düşünce dil düşünme tekniği Düşüncenin dilde somutlaşması Düşünme biçimine uygun -sözcük seçimi -tümce kurgusu -söylem biçimi Dilde somutlaşmış düşünceyi doğru anlamak için bu teknikten nasıl yararlanabilirim? ODTÜ G.V.Lisesi/ 6Şapkalı Düşünme Tekniğini Kullanarak Dil-Düşünme Arasındaki İlişkiyi Kavrama/ H.Topçuoğlu/Ekim2008

Altı Şapkalı Düşünme Tekniği (Edward De Bono) Beyaz/Nesnel -Yansız -Tanımlama -Durum saptama Yeşil/Yaratıcı -Özgün -Değişim -Farklı bir açı sunma Sarı/İyimser -Yapıcı düşünce -Geliştirilebilir -Olumluyu gösterme Kırmızı/Öznel -Duygusal -Bireysel -Önsezi -İzlenim Mavi/Denetleyici -Yönlendirme -Sorgulama -Değerlendirme Siyah/Karamsar -Deneyim -Olumsuzu gösterme -Uyarı ODTÜ G.V.Lisesi/ 6Şapkalı Düşünme Tekniğini Kullanarak Dil-Düşünme Arasındaki İlişkiyi Kavrama/ H.Topçuoğlu/Ekim2008

“Altı Şapkalı Düşünme Tekniği”, düşünce eğitimi açısından ne kazandırır? Çok yönlü düşünme (demokratik tutum geliştirme) Analitik düşünme (daha doğru görme) Sistematik düşünme (tutarlılık) Düşünme biçiminin dile etkisini kavrama Bu yanıt, bir başka sorunun da yanıtıdır: “Öğrencimi, hayata hangi kazanımlarla uğurlamak isterim?” ODTÜ G.V.Lisesi/ 6Şapkalı Düşünme Tekniğini Kullanarak Dil-Düşünme Arasındaki İlişkiyi Kavrama/ H.Topçuoğlu/Ekim2008

düşünce dil düşünme tekniği altı şapkalı düşünce dil düşünme tekniği Dilde somutlaşmış düşünceyi doğru anlamak için bu teknikten nasıl yararlanabilirim? 1.Metin hangi şapkanın/düşünme biçiminin ürünüdür? Bu düşünme biçimi dile nasıl yansımıştır? (Öğrenci, metnin özüne sinen ana duyguyu ya da düşünceyi kavrar.) 2.Okurun şapkasının/ düşünme biçiminin rengi, metnin anlaşılmasını nasıl etkiler? (Öğrenci, kendi bakış açısının metni anlamasını nasıl etkilediğini kavrar.) ODTÜ G.V.Lisesi/ 6Şapkalı Düşünme Tekniğini Kullanarak Dil-Düşünme Arasındaki İlişkiyi Kavrama/ H.Topçuoğlu/Ekim2008

Örnek 1:Şairlerin şapkasıyla bayrak... BAYRAKLAR Bu, Bulgar bayrağı Bu, Yunan bayrağı Bu, Kıbrıs bayrağı Bu, Amerikan bayrağı Bu bayrak, Sovyetler Birliği’nin Bu bayrak, Brezilya’nın Bu bayrak, Cezayir’in Bu bayrak, Batı Almanya’nın Gördün mü? Hepsini bildim. Bildim ama Neden ayrı ayrı bayrağı var her milletin? Hani kardeştik hepimiz? (Süreyya Berfe) Sıralama Durum saptama Taraf olmama Sorgulama Tartışmaya açma Ayrışma Kişisel tepki Bayrağa ilişkin değerler Farklı bir bakış açısı yok

Tutkulu bağlanış, sahiplenme Öznellik Yoğun duygu aktarımı Değerlerin temsili Uyarı!! BAYRAK Ey mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü, Kız kardeşimin gelinliği, şehidimin son örtüsü, Işık ışık, dalga dalga bayrağım! Senin destanını okudum, senin destanını yazacağım. Sana benim gözümle bakmayanın Mezarını kazacağım. Seni selâmlamadan uçan kuşun Yuvasını bozacağım. (...) (A.Nihat Asya) Nesnellik Sorgulama Farklı bir bakış ODTÜ G.V.Lisesi/ 6Şapkalı Düşünme Tekniğini Kullanarak Dil-Düşünme Arasındaki İlişkiyi Kavrama/ H.Topçuoğlu/Ekim2008

Örnek 2: Okurun şapkasıyla “bayrak” şiirleri... Sınıf içi gruplama seçenekleri: Sınıf mevcuduna göre altı grup oluşturma Bir öğrencinin altı şapka penceresinden metni değerlendirmesini isteme Sınıfça, konuya altı şapka renginden yaklaşma ODTÜ G.V.Lisesi/ 6Şapkalı Düşünme Tekniğini Kullanarak Dil-Düşünme Arasındaki İlişkiyi Kavrama/ H.Topçuoğlu/Ekim2008

Öğrenci A.Nihat Asya’nın metnine nasıl yaklaşabilir? Bayrak bir ulus için hangi değerleri taşır? Bu şiirde bayrağa yaklaşım ve seçilen sözcükler ne kadar nesnel? Bu şiir benim bayrağa ilişkin değerlerimle ne kadar örtüşüyor? Şairin bayrağı anlatımını ne kadar beğendim? Söylemi çekti mi? Bu şiir bayrak sevgisini ortaya koyarken, kullanılan ifadelerle hangi riskleri içeriyor? Bu şiir bayrakla ilgili hangi güzel değerleri okura sunuyor, hissettiriyor? Bayrağı konu alan bir şiir ....açıdan da yaklaşılamaz mı? Alışıldık ifadeler yerine ne tür bir söylem çok daha çarpıcı olabilir? Bütün bu soruların yanıtlarına genel olarak baktığımda ortaya çıkan tablo nedir? Bayrak temalı bu şiiri, nasıl değerlendirmem gerekir? ODTÜ G.V.Lisesi/ 6Şapkalı Düşünme Tekniğini Kullanarak Dil-Düşünme Arasındaki İlişkiyi Kavrama/ H.Topçuoğlu/Ekim2008

Örnek 3: Düşünce değişir...Dili de değiştirir... Cumhuriyet öncesi Cumhuriyet sonrası Çocuklarımıza Neşideler(1912) Çocuklarımıza Şiirler (1959) (Ali Ulvi Elöve) “Ulu Tanrı!.. Bu Osmanlı ülkesi” Türk ülkesi “Osmanlılık böyle mi?” Türklük yolu böyle mi? “Ey şanlı kızıl bayrak” canlı, yiğit bayrak “Dursun şu kızıl sancak” o şirin bayrak Rus Moskof “Bir bir fırlar mendil, fes” kasket, mendil, bez Okur şapkalarıyla bu olguyu değerlendirme: Beyaz / zihniyet değişimi Kırmızı / ........................................... Sarı / ........................................ Siyah / ........................................ Yeşil / ......................................... Mavi / ......................................... ODTÜ G.V.Lisesi/ 6Şapkalı Düşünme Tekniğini Kullanarak Dil-Düşünme Arasındaki İlişkiyi Kavrama/ H.Topçuoğlu/Ekim2008

Örnek 4: Düşünce, gücünü dille pekiştirir... Arap toplumunda Cahiliye dönemi İslamiyet’in kabul süreci aşk şarap kadeh saki meyhane Allah’a ulaşma yolui ilahî aşk aşığın kalbi mürşit tekke Alışıldık kavramlar, toplumu ürkütmeyecek biçimde korunarak, İslamiyet’in özüne uygun biçimde yeniden tanımlanır : Bu uygulamanın sahipleri, hangi şapka renkleriyle hareket etmiş olabilir? Beyaz / yeni değer ve inanç sistemini yerleştirme çabası Kırmızı / ........................................... Sarı / dilin gücü, kılıcın gücünden üstündür. Siyah / ........................................ Yeşil / ......................................... Mavi / .........................................

Uygulama: “Hürriyet”in dili... 11.Sınıf Türk Edebiyatı metinleri arasında yer alan “Hürriyet Kasidesi”(Namık Kemal) şiirinde, “hürriyet”i tanımlayan sözcükler hangi düşünme biçimlerinin/ şapkaların ürünüdür? ODTÜ G.V.Lisesi/ 6Şapkalı Düşünme Tekniğini Kullanarak Dil-Düşünme Arasındaki İlişkiyi Kavrama/ H.Topçuoğlu/Ekim2008

Hürriyet/ zorlu mücadele (risk/siyah) Hürriyet/uğruna can verilesi Ne gam pür-âteş-i hevl olsa da gavgâ-yı hürriyet Kaçar mı merd olan bir cân için meydân-ı gayretten (...) Ne mümkün zulm ile bîdâd ile imhâ-yı hürriyet Çalış idrâki kaldır muktedirsen âdemiyetten Ne efsunkâr imişsin âh ey didâr-ı hürriyet Esîr-i aşkın olduk gerçi kurtulduk esâretten Senindir şimdi cezb-i kalbe kudret setr-i hüsn etme Cemâlin tâ ebed dûr olmasın enzâr-ı ümmetten Ne yâr-ı cân imişsin âh ey ümmîd-i istikbal Cihânı sensin âzâd eyleyen bin ye’s ü mihnetten (Namık Kemal, Hürriyet Kasidesi) Hürriyet/ zorlu mücadele (risk/siyah) Hürriyet/uğruna can verilesi (riski göze alma/kırmızı) Hürriyet/sevgili (büyülü güzel/sarı) [Dönemin siyasî atmosferi düşünüldüğünde, hürriyetin dilde karşılığını bu sözcüklerle bulması şaşırtıcı değil!!!] ODTÜ G.V.Lisesi/ 6Şapkalı Düşünme Tekniğini Kullanarak Dil-Düşünme Arasındaki İlişkiyi Kavrama/ H.Topçuoğlu/Ekim2008

Öğrenci, bu tür uygulamalar sonunda hangi kazanımları elde eder? Dil ve düşünce arasındaki etkin bağı kavrar. Dilin önemli bir güç olduğunu fark eder. Metni daha farklı bir gözle okur ve anlar. Okul metinlerinden edindiği deneyimi, hayatın metinlerine taşır ve kendisine sunulanı daha dikkatli okumayı öğrenir. Kolay kabul etmez ve gerekçesiz reddetmez. Olaylara ve sorunlara bütüncül bakmadıkça bir şeylerin hep eksik kalacağını bilir. ODTÜ G.V.Lisesi/ 6Şapkalı Düşünme Tekniğini Kullanarak Dil-Düşünme Arasındaki İlişkiyi Kavrama/ H.Topçuoğlu/Ekim2008

Teşekkürler... htopcuoglu@odtugvo.k12.tr ODTÜ G.V.Lisesi/ 6Şapkalı Düşünme Tekniğini Kullanarak Dil-Düşünme Arasındaki İlişkiyi Kavrama/ H.Topçuoğlu/Ekim2008