STRATEJİK YÖNETİM FİKRİ MÜLKİYET BİR ENTEGRE YAKLAŞIM William W. Fisher III Felix Oberhoizer-Gee Hazırlayanlar: 280153-Elif DEMİR (elifdemirfe@gmail.com) 270947-Gözde ÇOLAK (gozdecolak93@hotmail.com) 280174-Hamit ÇAKIR (hamitcakir@gmail.com)

İÇERİK ® Giriş ®Fikri Mülkiyet Konusuna Genel Bakış ®Fikri Mülkiyet Hakları’nı Elinde Bulunduran İşletmeler ®Fikri Mülkiyet Hakları’nı Elinde Bulundurmayan İşletmeler ®Fonksiyonel Silolarda Fikri Mülkiyet‘in Yönetilmesi ®Türkiye’de Fikri Mülkiyet ®Türkiye Açısından Çıkarımlar

GİRİŞ Bir çok işletmede; arge, strateji ve yasal işlemler yeterince iyi entegre edilmemiştir. Bu yüzden bir çok işletme; Fikri Mülkiyet yaratma ve bu değerden yararlanma fırsatlarını kaçırır. İşletmelerdeki entegre eksikliğinin nedenleri: Fonksiyonel silolar: diğer birimlerden izole departmanlar Ortak bir dil ve altyapı eksikliği

Makalenin Ana Tezi; Fikri Mülkiyet’i yönetmenin bir çok yolu vardır. İşletmenin tercih edeceği yol; firma stratejisine, rekabet ettiği piyasaya ve hızla değişen Fikri Mülkiyet yasalarına bağlıdır.

Günümüzde Fikri Mülkiyet Hakları; firma değerinin büyük bir payını temsil etmektedir. Örnek: Pfizer 2003’te Pharmacia'yı 60 milyar dolara satın aldığında aynı zamanda 31 milyar dolarlık Fikri Mülkiyet Hakkı elde etmiştir ve dünyada 4.büyük ilaç firması konumunda iken 1. konuma yükselmiştir.

Günümüzde firma yöneticileri ve firma liderleri, Fikri Mülkiyet’in değerini tam olarak kavrayabilmiş durumda değildir. Dolayısıyla bu eksiklik fikri mülkiyetin stratejik planlanmasında ve fikri mülkiyetin yönetiminde olumsuzluk teşkil etmektedir.

Fikri Mülkiyet’in yönetiminde; sistemi bütünleşik ele almak önemli bir değer taşımaktadır. Sitemi bütünleşik ele almak: Firma içinde; Fikri Mülkiyet’te söz sahibi olan avukatların, mühendislerin ve yöneticilerin ortak bir dile sahip olması ve bu sürece hepsinin dahil edilmesi olarak anlatılabilir. Fakat günümüzde firmalar gerekli altyapıdan ve ortak dilden yoksundur. Bu makale bu alt yapı için bir yol gösterici olarak kullanılabilir.

Fikri Mülkiyet Konusuna Genel Bakış Fikri Mülkiyet Hakları’nı Elinde Bulunduran İşletmeler Fikri Mülkiyet Hakları’nı Elinde Bulundurmayan İşletmeler Fonksiyonel Silolarda Fikri Mülkiyet’in Yönetilmesi

Fikri Mülkiyet’i Elinde Bulunduran İşletmeler;

1- PAZAR PAYI HAKİMİYETİ Yönetciler genellikle en iyi yolun rekabeti bastırmak olduğunu düşünür. Başka bir deyişle potansiyel rakiplerin müşterilere benzer veya aynı ürün/hizmeti sunmasını engellemek ister. Böylece; pazar gücüne sahip firma fiyatları istediği gibi belirleyebilecek ve karını arttıracaktır. Pazar gücünü elinde bulundurmak için Fikri Mülkiyet Hakları’nı kullanmak en genel yaklaşımdır.

Pazar Payı Hakimiyetinde Potansiyel Kaynaklar; Patent Telif Hakkı Tescilli Marka Ticari Sır Firmaların ürün/hizmet aşamasında almaları gereken ilk karar Fikri Mülkiyet’lerini hangi yöntemle koruyacaklarını seçecekleridir. Bu yöntemlerin herbirinin farklı avantaj ve dezavantajları vardır.

Pazar Payı Hakimiyetinde Fiyatlandırma; Fikri Mülkiyet korumasından yararlanmak isteyen şirketler genellikle; fiyatları kendi rekabet seviyesine çekmeyi ve karını arttırmayı umar. Bunun bazı dezavantajları vardır.

Pazar Payı Hakimiyetinin Dezavantajları; Rekabetin Doğasının Değişmesi: Fikri Mülkiyet Hakları önemli pazar fırsatları sunar. Fakat bu fırsatların değeri; genellikle rakip firmaların stratejik davranışına da bağlıdır. Rakip firmaların tepkileri piyasa fiyatları üzerinde de etkilidir. Bir firma, rakibi önemli bir patenti güvence altına aldığı için kampanya düzenlerse rakibinin pazar payı artabilir fakat toplam piyasa değeri düşer.

Tüketicileri elektrikli arabanın faydaları hakkında eğiten bir kampanyayı örnek alalım; Nissan’ın Leaf model arabası için yaptığı reklam kendi yararınadır. Aynı zamanda müşteriyi elektrikli arabanın avantajları konusunda bilgilendirmektedir. Buda rakip firmalara avantaj sağlar. Bu rakip firmalara örnek CHAVLORET ve TESLA verilebilir. Bu gibi firmalar dominant firmaya zarar verebilir.

Rakiplerin Yeniliğe Teşviğini Artırması: Firmalar yenilik yapıp Fikri Mülkiyet sahibi olduklarında diğer firmaları da yeniliğe teşvik ederler. Bu durum; Yeniliğe önayak olan firmanın uzun vadede karını ve pazar gücünü azaltır.Çünkü yenilik Fikri Mülkiyet getirir.

Bu gibi olaylar Fikri Mülkiyet’in firmalar üzerinde bir yüke dönüşmesine sebep olabilir ve firmaları ,lisanslama,iş ortaklığı ve bağışlama ile fikri mülkiyet konusunda işbirliğine götürebilir

2.SATIŞ Firmalar elinde bulundurduğu Fikri Mülkiyet Hakları’nı daha verimli kullanabilecek ve ona değer katacak başka bir firmaya satabilir. Fikri Mülkiyet’in satılması diğer varlıkların satılmasından farklı değildir.Eğer varlıklar daha değerli bir hal alacaksa, bu firma ve toplum için avantajlıdır.

Eğer yenilikçi kişi ve firma üretim veya pazarlama kapasitesini tam olarak karşılayamıyorsa satış bir seçenektir. Fikri Mülkiyet satışı zorlu bir süreçtir.Fikri Mülkiyet’in satışını zorlu kılan; alıcının kısıtlı bilgisi ve satıcının; yeniliğin hak ettiği değeri bulamama ve yeterince takdir edilememe düşüncesidir

3.LİSANSLAMA Satma seçeneğinin yerine firma; Fikri Mülkiyet Hakkı’nı elinde bulundurarak bir yada daha fazla lisansı kullanmak üzere verebilir.Lisanslama rakip firmanın yenilikçiden daha etkili olduğu yada yenilikçide olmayan kaynak yada kapasiteye sahip olduğu durumlarda tercih edilir.Lisanslama ile farklı firmaların kapasiteleri ve kaynakları birarada daha büyük bir kara dönüştürülebilir.

Örnek: Monsanto küresel çapta tarımsal biyoteknolojik bir şirkettir ve başarısı bulduğu birbiriyle bağlantılı iki teknolojik yenilikten ileri gelir.Monsanto lisanlama yoluna gitti ve ilk olarak birçok tür tohum üreten şirketle anlaştı ve lisanslarını koruma altına aldı. Bu şirketler tohumları üretti ve sattı. İkinci olarak ana rakip firmalarla anlaşarak daha çok yönlü ve avantajlı tohumlar geliştirdi. Böylece anlaştığı firmaların üretim kapasiteleri ve pazarlama yeteneklerinden yararlanarak teknolojisini daha hızlı yaydı.

4.İŞ ORTAKLIĞI Fikri Mülkiyet varlıklarının değeri artırmanın bir yoluda iş ortaklığıdır. İş ortaklığının bir çok faydası vardır. Fakat firmayı rekabet hukuku ile ilgili yasalarla yüzyüze getirebilir. Örnek: Apple ve Yahoo’nun iPhone, iPad için görüşme halindedirler .Yapılacak görüşmelerin amacı Yahoo’da bulunan bazı içeriklerin Apple’ın cihazlarına entegre edilerek daha çok kullanıcıya ulaşılmasını sağlamaktır.

5.BAĞIŞLAMA Fikri Mülkiyet’in bağışlanması genellikle stratejik bir anlam taşımaz. Fikri Mülkiyet’in bağışlanmasına örnek olarak webtabanlı bir organizasyon olan vikipedia verilebilir. Kullanıcılar ortak bir ağda bilgilerini paylaşarak bilgilerini bağışlama yoluna giderler.

Fikri Mülkiyet’i Elinde Bulundurmayan İşletmeler;

1. YASAL HAK İDDİA ETME Firmalar genellikle kontrol altında olan bir pazara girmenin, Fikri Mülkiyet Hakkı’nı elinde bulunduran firma tarafından davalı olmaya sebebiyet verebileceğini varsayar. Kendine pazarda yer açmak için yasal izin almalıdır. Örnek: Girişimci, hak sahibi firmanın Fikri Mülkiyet Hakları’nın geçerliliğini sorgulayabilir. Patenti alınmış ürünün geliştirilmiş versiyonunu satmayı uman bir şirket, kendi ürününün hak sahibi firmanın patentinden farklı olduğunu kanıtlamalıdır.

2. ALTERNATİF TEKNOLOJİ GELİŞTİRME Pazarda söz sahibi firmanın ürünü ile benzerlik göstermeyen yeni ve alternatif bir teknoloji geliştirmek, Fikri Mülkiyet’i elinde bulundurmayan firmalar için bir seçenektir. Peki girişimci firma yasal bir ihlal olmaksızın patentli ürüne ne kadar yaklaşabilir?

Örnek: İlaç firmaları alternatif teknolojileri geliştirmeyi sıklıkla kullanır. Birbirine ikame edilebilen ağrı kesiciler örnek verilebilir.

3. İZİN ALMA Varolan teknolojiyi aşmayan yenilikler gereksizdir. Girişimci tarafından bir üst düzeye taşınmayan teknoloji, işlevsel olarak avantaj sağlamaz. Girişimcinin yenilik üretme kapasitesini farkeden hakim firma, girişimciye lisans verme yoluna gidebilir. Lisanslama potansiyel olarak iki tarafında yararınadır.

Girişimci ürününü pazara daha kolay getirme şansını yakalar Girişimci ürününü pazara daha kolay getirme şansını yakalar. Lisans veren firma ise kendi bünyesine dahil ettiği girişimcinin, Fikri Mülkiyet Hakları açısından tehlike teşkil etmesini engellemiş olur.

4.DETENTE Patent ihlalini engellemek ve rakip teknolojilerine erişme hakkı kazanmak için firmalar, kendi adlarına geniş çaplı patent porfolyoları hazırlar. Böylece karşı dava hakkını elinde bulundurarak rakiplerin yasal hak elde etmesini engellemiş olurlar. Örnek: Otomobil sanayisinin ilk yıllarında Ford ve General motors beyan etmemelerine rağmen, çok geniş patent portfolyoları hazırlamışlardır. Böylece daha geniş ve bağımsız patent alma hakkını ellerinde bulundururlar.

5- HIZLI YAYILMA Firmalar, Fikri Mülkiyet Hakları başka firmalar tarafından elinde bulundurulan bir iş koluna girmeyi son seçenek olarak düşünürler. Firmanın olası hak iddiasını görmezden gelerek hızlı yayılma politikasını uygulayabilirler.

Burada ki amaç teknolojinin çok hızlı üretilmesi ve geçen süre zarfında Fikri Mülkiyet sahibi firmadan lisans almaya çalışmak yada daha iyi bir seçenek olarak jüriyi yada hakimi yasal olduğuna ikna etmektir. Özetle, bu beşinci savunma seçeneği son derece risklidir. Çalışırsa muazzam kazançlar sağlar, başarısız olduğunda felaket olabilir.

Örnek: Napster(Müzik paylaşım hizmeti) Napster’ın kurucuları, dijital dosyalarda müzik eserleri ve ses kayıtları yaygınlaşan telif hakkı sahiplerinin, onlara lisans vermesini umdu. Fakat servise sunmadan lisansı elde etmek yerine, önce servise sunup sonra lisans için izin istediler. Telif hakkı sahipleri bunu reddetti ve dava ederek bu sistemi kapatma yoluna gitti.

Fonksiyonel Silolarda Fikri Mülkiyet’in Yönetilmesi; Yeni teknoloji ve ürünlerde mümkün olan en büyük ölçüde faydayı sağlamak için yöneticiler ve fonksiyonel siloların işbirliği içinde olması gerekir. Bu araştırma, geliştirme ve tasarım aşamalarında özellikle önemlidir.Ürünler üzerindeki küçük bir uyarlamanın bile mevcut yasal formlar üzerinde önemli bir etkisi olabilir.

Örnek: Ferrari'nin ürünleri prestij mallardır Örnek: Ferrari'nin ürünleri prestij mallardır. Sonuç olarak fiyatları, az sayıda üretilmesine bağlıdır. Ferrari kasıtlı olarak üretimini kısıtlar böylece müşteriler araba sahibi olmak için yıllarca beklerler.

Türkiye’de Fikri Mülkiyet Ülkemizde yüz elli yılı aşkın bir süredir mevcut olan Fikri Mülkiyet sisteminin yasal ve kurumsal alt yapısı son yirmi yıl içerisinde tamamlanmıştır. Hak tesisi ve icrası ile görevli idari kurumlar kurulmuş, mevzuat yenilenmiş, yargı sistemi oluşturulmuştur. Sistem içerisinde, hakların tesisi ve korunmasına yardımcı olmakla görevli ara yüzler (patent ve marka vekilleri, meslek birlikleri) mevcuttur.

Ancak, sistem dinamik bir yapıya sahip olduğundan sürekli bir değişim içindedir. Yeni hak türleri oluşmakta, uygulama araçları geliştirilmekte ve uluslararası düzenlemelere konu olmaktadır. Doğal olarak bu gelişimden kaynaklanan sürekli bir değişim ülkemiz için de gerekmektedir.

Ayrıca; Ülkemizde Fikri Mülkiyet haklarını gözeten yasalar mevcuttur fakat uygulama konusunda ciddi anlamda eksiklikler görülmektedir. Uygulamayı yürütecek idari kadronun bilgi donanımı yetersizdir. Ayrıca Fikri Mülkiyet konusunu Türkiye Firmaları açısından değerlendirirsek;Türk üreticisinin küresel teknoloji yarışı içindeki yerini değerlendirdiğimizde çarpıcı yorumlarla karşılaşılır. * Türk firmalarının teknoloji yarışına gerilerden başlamış olmaları önemli bir dezavantaj olarak ortaya çıkar. *Bu gerçek, sadece teknoloji yaratmaya geç başlamak ile ilgili değil, Fikri Mülkiyet sistemini geç anlamakla da ilgili bir sorundur.

Teknoloji yaratabilmek ise, gelecekte ayakta kalmanın tek anahtarıdır * Teknoloji yaratabilmek ise, gelecekte ayakta kalmanın tek anahtarıdır. *Mevcut ürünlerimizi geliştirmediğimiz takdirde, bir başkasının yaptığı basit geliştirmelerin bile uzun vadede pazarımızı kaybetmemize neden olacağı su götürmez bir gerçektir. *Türk firmalarının ise araştırma ve geliştirmenin önemini her geçen gün daha fazla idrak ettiğini görüyoruz ancak bu durumun henüz ülkemizdeki patent başvurularına yansımış olduğunu söyleyemeyiz.

WIPO/2012

Bizim Çıkarımlarımıza Göre Türkiye Neler Yapabilir? Türk firma ve şahısları emek harcayarak elde ettikleri geliştirmeleri faydalı model belgesi gibi dayanaksız bir koruma ile tescil ettirmek yerine bir patent koruması arama yoluna gitmelidir. Yetkili görevliler yenilik araştırması yaparken daha dikkati olmalıdır ve bu görevliler kalifiye eleman olarak yetiştirilmiş olmalıdır. Fikri Mülkiyet firmanın çok büyük bir payını temsil ettiğinden dolayı firmalar bu konu hakkında eğitilmiş ve bilgi sahibi kişilerin istihdam edildiği birim veya departman oluşturma yoluna gitmelidir. Bu kişiler süreç yönetiminde yetkin, üretim aşamasından haberdar, yenilikçi, stratejik planlamayı yönetebilecek "Endüstri Mühendisleri" olabilir.

TEŞEKKÜRLER 