PARAGRAF VE PARAGRAF YORUMU TÜRKÇE ÖĞRETMENİ & EĞİTİM KOÇU HAKAN ÇALIŞIR TÜRKÇE ÖĞRETMENİ & EĞİTİM KOÇU www.hakancalisir.com.tr calisirhakan@hotmail.com

Paragraf Nedir? “Yazının bölümü” anlamında bir Yunanca bileşik sözcük olan paragraf, bir düşüncenin iletilmesi için oluşturulmuş sözdür. Paragrafın teorik olarak üç bölümü vardır: Giriş, gelişme ve sonuç.

Giriş Bölümü Bu bölümde konu vardır. Paragrafta ele alınan, bahsi geçen şey konudur. Her konunun bir temel kavramı bir de bakış açısı olur. Bu ikisinin yargısız (yüklemsiz) söylenmesiyle konu belirlenir.

Temel Kavram Paragrafta hakkında söz söylenen kavramdır Bakış Açısı Temel kavramın ele alınış, değerlendiriliş yönüdür. Temel kavramı değerlendirmede çizilen sınırdır. Temel kavramın hangi açıdan, hangi yanıyla ele alındığıdır.

Konu Yazarın amacını ortaya koymak için üzerinde konuştuğu (yazdığı) düşüncedir; paragrafta ele aldığıdır. Konu, temel kavramla bakış açısının birlikte ve yüklemsiz söylendiği bir sözle ortaya konur. Paragrafın konusu, paragrafta iletilen düşünceyi taşıyan ve ona ulaşmayı sağlayan bir araçtır. Bu nedenle, konu ile ana düşünce bazen birbirine paralel olur; bazen de birbiri ile ilişkisiz görünür.

Şimdi bir paragraf üzerinde saptamalarda bulunalım. Örnek İnceleme Paragrafı Başlangıçtan beri, en küçüğünden en büyüğüne; aileden ulusa, her toplum, çocuğunun eğitimini çok önemsemiştir. Onu geleceğe en iyi biçimde hazırlamayı, var olmak yok olmak kadar önemli saymışlardır. Bu amaçla ellerinden geleni yapmışlardır. Varlıklarının, kazançlarının, zamanlarının çoğunu bunun için harcamışlardır. Okullar kurmuşlar, işinin ustası kişiler yetiştirip onları bu yaşamsal meseleyle görevli kılmışlardır. Kitapları, filmleri, resimleri, televizyonları, tiyatroları...çocukları iyi yetişsin diye seferber etmişlerdir. Sonsuza kadar da bu uğraş sürecek gibi görünüyor. Eğitimden ödün verilemez. Zira gelecekte mutlu olmayı sağlamanın başka bir yolu henüz bilinmiyor.

Bu paragrafın girişi, şu cümle ile özetlenebilir: “Çocuğun eğitimi, toplumun en önemli konusudur.” Bu cümleden temel kavramı saptayalım:Çocuğun eğitimi. Çocuğun eğitimi hangi açıdan ele alınmıştır? Toplumun konuları içindeki yeri açısından. Bu da bakış açısıdır. Bu ikisini birlikte söylediğimizde konu belirlenmiş olacaktır: KONU: “Çocuğun eğitiminin toplumdaki önemi”

Gelişme Bölümü Konuyla ilgili düşünceler,duygular bu bölümde geliştirilip sunulur. Okuyucu, dinleyici bu bölüm aracılığıyla ana düşünceye hazırlanır. Ele alınanla ( konuyla ), iletilmek istenen düşünce ( sonuç ) arasında kurulmuş bir köprüdür, bu bölüm.

GELİŞME BÖLÜMÜNÜN İÇERİĞİ Okuyucuyu paragrafın iletisine hazırlayan, onu anlamaya yönelten yardımcı düşünceler; inandırıcı kılmayı sağlayan örnekler, kanıtlar, tanık göstermeler, sayısal veriler...gelişme bölümünün içeriğini oluşturur.

Başlangıçtan beri, en küçüğünden en büyüğüne; aileden ulusa, her toplum, çocuğunun eğitimini çok önemsemiştir. Onu geleceğe en iyi biçimde hazırlamayı, var olmak yok olmak kadar önemli saymışlardır. Bu amaçla ellerinden geleni yapmışlardır. Varlıklarının, kazançlarının, zamanlarının çoğunu bunun için harcamışlardır. Okullar kurmuşlar, işinin ustası kişiler yetiştirip onları bu yaşamsal meseleyle görevli kılmışlardır. Kitapları, filmleri, resimleri, televizyonları, tiyatroları...çocukları iyi yetişsin diye seferber etmişlerdir. Sonsuza kadar da bu uğraş sürecek gibi görünüyor. Eğitimden ödün verilemez. Zira gelecekte mutlu olmayı sağlamanın başka bir yolu henüz bilinmiyor.

Sonuç Bölümü Paragrafın en önemli bölümüdür. Paragraf, bu bölümde taşıdığı ileti (mesaj) için oluşturulur; yani paragrafın amacı, bu bölümdeki düşünceyi iletmektir. Sonuç bölümü, ürün (hasat) bölümüdür. Ana düşünce bu bölümde ya açık bir biçimde söylenmiştir ya da okuyucu tarafından sentez yoluyla saptanır.

Başlangıçtan beri, en küçüğünden en büyüğüne; aileden ulusa, her toplum, çocuğunun eğitimini çok önemsemiştir. Onu geleceğe en iyi biçimde hazırlamayı, var olmak yok olmak kadar önemli saymışlardır. Bu amaçla ellerinden geleni yapmışlardır. Varlıklarının, kazançlarının, zamanlarının çoğunu bunun için harcamışlardır. Okullar kurmuşlar, işinin ustası kişiler yetiştirip onları bu yaşamsal meseleyle görevli kılmışlardır. Kitapları, filmleri, resimleri, televizyonları, tiyatroları...çocukları iyi yetişsin diye seferber etmişlerdir. Sonsuza kadar da bu uğraş sürecek gibi görünüyor. Eğitimden ödün verilemez. Zira gelecekte mutlu olmayı sağlamanın başka bir yolu henüz bilinmiyor

Ana Düşünce Net, kesin, olumlu yargıya ana düşünce dendiği gibi, paragrafta iletilmek istenen düşünce, paragrafta üzerinde özellikle durulan düşünce, vurgulanan düşünce, paragraftan çıkarılacak en geniş kapsamlı yargı...gibi adlar verildiği de olur

Yukarıdaki sonuçta bir mesaj gizlidir. Bunu kısa, genel, olumlu net bir yargı haline getirerek şöyle saptayabiliriz: Toplumlar gelecekte mutlu olabilmek için çocuklarını eğitmek zorundadır

Yardımcı Düşünceler Ana düşünceyi besleyen ve gelişme bölümünde yer alan düşüncelerdir. Bunlar asıl amacı destekler ve bulmayı kolaylaştırır. Her paragrafta yardımcı düşünce veya düşüncelerin bulunması şart değildir.

Yukarıdaki örnek paragraftaki yardımcı düşünceleri saptayalım: Başlangıçtan beri, en küçüğünden en büyüğüne; aileden ulusa, her toplum, çocuğunun eğitimini çok önemsemiştir. Onu geleceğe en iyi biçimde hazırlamayı, var olmak yok olmak kadar önemli saymışlardır. Varlıklarının, kazançlarının, zamanlarının çoğunu bunun için harcamışlardır

Her toplum, en büyük harcamayı eğitime yapar. 2. En büyük yatırım, çocuğun eğitimi için yapılan yatırımdır. Okullar kurmuşlar, işinin ustası kişiler yetiştirip onları bu yaşamsal meseleyle görevli kılmışlardır. Kitapları, filmleri, resimleri, televizyonları, tiyatroları... çocukları iyi yetişsin diye seferber etmişlerdir. 3. Uygarlığın buluşları ve olanakları eğitimin hizmetindedir. Sonsuza kadar da bu uğraş sürecek gibi görünüyor. 4. Eğitim sonsuz bir süreçtir. Eğitimden ödün verilemez. 5. Hiçbir toplum eğitim mücadelesinden vazgeçemez. Zira gelecekte mutlu olmayı sağlamanın başka bir yolu henüz bilinmiyor.

Giriş Cümlesi Bu cümle, paragrafın ilk cümlesi olarak da adlandırılır. Bu cümleler, konuyu ortaya koymanın ilk basamağıdır. Bu nedenle, kendinden önce bir cümle gelmemiş olmalı, geldiğini düşündüren bağlantı öğeleri taşımamalıdır. İlk cümlede, bir önceki cümleyle bağlantı kuran şu tür sözcükler, sözler, olmamalıdır: işte, öyleyse, demek ki, bu yüzden, bu da, bu nedenle, görüldüğü gibi, meğer, halbuki, ama, çünkü...

Tema Konu ile karıştırılır; ama konudan farklıdır. Tam olarak ana düşünce de değildir. Eserde işlenen, geliştirilen bir fikir, bir buluş, bir düşünüştür. Nazım (şiir) biçiminde yazılmış eserlerde, “dizelerin yazılmasına neden olan ana duygu”, olarak tanımlanabilir. Tema (ana duygu), çoğu kez, tüm insanlığın tanıdığı sevgi, kin, yardımlaşma, şefkat, özveri, intikam, dayanışma... gibi temel kavram ve duygulardır.

Gözlerimde parıltısı bakır bir tasın Kulaklarım komşuların ayak sesinde Varsın gene bir yudum su veren olmasın Başucumda biri bana “Su yok!” desin de. Bu dizelerde işlenen tema (ana duygu, motif), yalnızlıktır.

Başlık Her eser gibi, paragraf da bir isim taşıyabilir. Paragrafın başlığı, adıdır. Paragrafta üzerinde durulan (vurgulanan) düşüncenin, paragrafın konusunu içerecek (dışlamayacak) biçimde özetlenmiş şekli, paragrafın başlığıdır. Kısaca, paragrafın içeriğini en iyi ortaya koyan birkaç sözcük, paragrafın başlığıdır.

Paragrafın Akışını Bozan Cümle Son yılların sorularında, cümleleri bütünlük içinde düşünme veya bütünlüğü parçalar halinde kavramaya yönelik olan sorular epeyce ağırlık kazandı. Paragrafta düşüncenin akışını bozan cümle soruları da bunlardandır. Bütünlük kavramının ürünü olan bu soruların çözümünde, cümlelerin konu bütünlüğü dikkate alınmalıdır. Ötekilerden farklı bir konuya giren cümle, akışı bozan cümledir.

Çukurova’da traktör sevdası almış yürümüştü Çukurova’da traktör sevdası almış yürümüştü. (I) Bataklıklar kurutulmuş, konargöçer aşiretler bire yüz veren verimli topraklara yerleştirilmişti. (II) Vebadan kırılan at ölülerini yedikçe tükenip gitmişti Çukurova’nın kartalları. (III) Artık Çukurova’da biçerdöverlerle patoz makinelerinin gürültüsü duyuluyordu. (IV) Bir de fabrika düdüklerinin sesleri. (V) Koşuşan ırgatlar, vardiyaya yetişen işçiler doluştu ovaya.

Paragraf boyunca Çukurova’da üretim ilişkilerinde yaşanan değişim anlatılıyor belli bir akış içinde. II. cümledeki kartalların tükenişleri de Çukurova’daki değişimlerden biri olarak görünüyor; ama üretim ilişkileri değişmesi değil bu. Akışı bozan, II. cümledir.

Paragrafta Hangisine Değinilmemiştir Tipi Sorular: Bu paragrafta aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir, diye sorulduğunda, hangi yargının çıkarılamayacağının istendiği unutulmamalıdır. İster olumlu söylensin isterse olumsuz, nelerden söz edildiğine dikkat edilmeli ve onlar seçilmelidir.

Depremi ilahi bir ceza sayan insanların inançlarına sözüm yok Depremi ilahi bir ceza sayan insanların inançlarına sözüm yok. İstediği gibi inanabilir herkes. Benim üzüntüm, kazanç hırsıyla tüm bilimsel ve ahlaki kuralların hiçe sayılmasının görmezden gelinmesidir. Deprem tehlikesini bile bile, yapı kurallarını hiçe sayarak, böylesine çok, böylesine denetimsiz, böylesine çürük binaları yapanlar uzaydan mı geldiler? Onları denetlemekle görevli olanlar? Şimdi neredeler? Korkarım hiçbir şey değişmeyecek... Bu paragrafta aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir? Bazı insanların doğal afetleri Tanrı’nın bir cezası saydıklarına Bilimin ve ahlakın para uğruna yok sayılmasının üzücü olduğuna İnsanların bir ev edinmek uğruna tüm olumsuzluklara göz yumduğuna Depremi felakete çeviren çürük binaları yapanların içimizden çıktığına Denetleme görevinin yapılmadığına ve sorumlularının belirsizliğine CEVAP:3. CÜMLE

Paragraftaki Düşünce ile Anlatım Biçimleri Arasında İlişkiler Bir paragrafın içeriği ile anlatım biçimi arasında sıkı bir ilişki vardır. Açıklama paragrafı Bu paragraflarda ne açıklanıyorsa, konu odur. Açıklamada varılan sonuç, vurgulanan düşüncedir. Tartışma paragrafı Tartışılan şey, paragrafın konusudur. Tartışmada savunulan düşünce (tez) ise, vurgulanan düşüncedir; ana düşüncedir.

Öyküleme paragrafı Öykünün konusu, paragrafın da konusudur. Öykü hangi düşünceyi doğrulamak için anlatılmışsa, ana düşünce odur. Fıkralar bunun en güzel örneğidir. Mini birer öykü olan fıkralar hangi düşünceyi söylemek yerine anlatılır? Ana düşüncenin yerine. Tüm öyküler öyledir. Betimleme paragrafı Bu paragraflarda konu, tasviri yapılandır. Ana düşünce ise, çoğu kez yoktur.

Örnekleme paragrafı Bu paragraflarda giriş ve sonuç bölümü aynıdır; dolayısıyla konu ile ana düşünce (söyleniş farkları dışında) aynıdır. Örnek veya örnekler hangi düşünceyi doğrulamak için verilmişse, ana düşünce odur; konu da onun konusudur. Tanık gösterme paragrafı Tıpkı örnekleme paragrafı gibidir: Hangi düşünce için tanık gösterilmişse, ana düşünce odur ve konu da onun içindedir. Tanığın sözü ana düşünceyi içerir, denebilir.

Kanıtlama paragrafı Düşünceyi inandırıcı kılmanın öteki yolları olan örnek ve tanık paragraflarıyla aynı mantığı taşır. Bu nedenle hangi düşünce için kanıt gösterilmişse ana düşünce odur ve konu da bunun içindedir. Karşılaştırma paragrafı Bu paragraflarda karşılaştırmanın konusu, neler hangi açıdan karşılaştırılıyorsa konu odur. Vurgulanan düşünce ise varılan sonuç; yani bulunan fark veya benzerliktir.

Benzetme paragrafı Benzeyen, temel kavramdır. Bu yüzden benzeyen ile benzetme niteliği (yönü) hem konuyu hem de vurgulanan düşünceyi konuyu taşır. Tanımlama Tanımlanan kişi, kavram veya varlığın kim/ne olduğu, konudur. Vurgulanan düşünce de aynı şeyin yargı biçiminde söylenmiş olanıdır.