KAVRAM HARİTALARI NEDİR? Anlamlı öğrenmeyi kolaylaştırmak, öğrenmenin kalitesini ölçmek ve bilginin organize edilmesini sağlamak amaçlı kullanılan bir öğrenme-öğretme tekniğidir. Kavram haritaları bilginin zihinde nasıl anlamlandırıldığı ve kavramlar arasındaki bağların zihinde nasıl yapılandırıldığını ifade eden şematik bir gösterimdir. Kavram haritaları öğrencilerle kavramların anlamlarını tartışmada, yanlış anlamaların ve alternatif kavramların tespit edilmesinde ve giderilmesinde, yüksek seviyeli düşünme yeteneğinin öğrencilerde geliştirilmesinde öğretim öncesinde öğrencilerin sahip olduğu kavramların tespitinde ve ayrıca öğretinin değerlendirilmesinde kullanılabilir.

KAVRAM HARİTALARI NASIL UYGULANIR? Öğrencilere öncelikli olarak daha önceden hazırlanmış olan bir kavram haritası sunularak incelemeleri sağlanır. Bu haritada merkez kavram ve onun etrafında yer alan kavramları arasındaki bağlantıların incelenmesi istenir. Kavramlar arasındaki bağlantı ifadelerine dikkat çekilir.

KAVRAM HARİTALARI NASIL UYGULANIR? İlk uygulamada üzerinde birbirleriyle ilişkili olan ve olmayan çeşitli kavramların yer aldığı 6 ila 20 arasında kavram öğrencilere verilir. Haritayı oluşturmak için seçilecek zemin kâğıdının büyüklüğü tüm kavramların sığacağı şekilde olmalıdır. Bant tutkal gibi malzemeler getirtilebilir. Öğrencilerden verilen kavramları incelemeleri ve aynı gruba irmesi muhtemel olmayanları ayırmaları istenir. Kalan kartlar kâğıt üzerine konulur ve birbirine yakın olan kavramlar yakın yerlere sıralanır.

KAVRAM HARİTALARI NASIL UYGULANIR? En merkezde olması gereken kavramı seçmeleri istenir. Merkez kavram etrafında diğer kavramlar düşünülen ilişkilerine göre kağıt üzerine yapıştırılır. Her bir kavram arasında ilişkileri yazmak için çizgiler çizilir, ilişki ifadeleri yazılır ve ilişkilerin yönünü belirlemek için ok çizgilere oklar konur.

KAVRAM HARİTALARI NASIL UYGULANIR? Eğer ilk adımda ilişkili olmadığı düşünülen kavramlar bulunuyorsa bu kenara ayrılmış olan kavramlar tekrar gözden geçirilir ve gerekirse hazırlanan harita üzerinde yer verilir. Tüm bu uygulamalar ilkse öğretmen rehberliğinde yapılmalıdır. Öğrencilere kavramlar arasındaki bağlantılar verilirken tek bir doğrunun olmadığı, kavramları birçok şekilde birbiriyle bağlantı kurabilecekleri konusunda bilgilendirilmelidir.

KAVRAM HARİTASI ÇEŞİTLERİ VE KULLANIM AMAÇLARI 1. ÇOKLU BAĞLANTILI KAVRAM HARİTALARI: Düzinelerce terimin öğrencilerin nasıl birleştirdiklerini anlamak yerine iki ya da üç terimin detaylı bir şekilde incelenmesinin istenmesi durumunda kullanılır. Çok az sayıda kavram öğrenciye verilerek bunlar arasında “çoklu bağlantılar” kumlaları istenebilir. Bu şekilde iki veya üç kavramın kendi arasındaki birçok bağlantıları hakkında detaylı bilgilerin açığa çıkarılması sağlanır.

KAVRAM HARİTASI ÇEŞİTLERİ VE KULLANIM AMAÇLARI 2. Sınıfta yapılan bir deneyin uygulanması sonucunda kavram haritaları üretilebilir. Amaç bir aktivitenin niçin yapıldığının ya da konunun anlaşılıp anlaşılmadığının ortaya konulmasıdır. Yapılan birçok araştırma öğrencilerin sınıf içi yapılan etkinliklerin niçin yapıldığı hakkında fikir sahibi olmadıklarını ortaya koymaktadır.   3. Konular arasındaki bağlantıların otaya konulabilmesi içim kavram haritası yapılabilir. Okulda öğrenilen pek çok konu arasında bağlantının kurulmayarak öğretildiği durumlarda kullanılabilir.

KAVRAM HARİTASI ÇEŞİTLERİ VE KULLANIM AMAÇLARI 4.Kitapta ilgili bir bölüm ya da bir konunun ünitenin sınırlaması yapılarak öğrencilere kesilmiş ve içleri boş küçük kâğıtlar verilerek hem kavramları kendilerinin bulmaları hem de ilişkileri kullanmaları istenebilir. Öğrencilerin ders öncesinde konu hakkında neleri bildiklerini ortaya koyabilmek adına kavramların düzenlenmiş hali ya da konunun sınırlanması ile öğrencilerin düzenleyecekleri kavram haritaları kullanılabilir.

KAVRAM HARİTASI ÇEŞİTLERİ VE KULLANIM AMAÇLARI Öğrenmenin düzeyi hakkında bilgi vermek için öntest, son test uygulamasının benzeri olarak kavram haritaları kullanılabilir. Öğrencilere kavram haritaları grup çalışması olarak da verilebilir. Düzenlenmiş kavramlara istinaden öğrenciler bildiklerini ortaya koyarlar ve haritalar diğer gruplarla tartışılır.

KAVRAM HARİTALARINDA PUANLAMA 1.Kavram haritasın puanlanmasında değişik kriterler dikkate alınmaktadır. Kavramların sayısı Kavramlar arasında kurulan bağlantılar. Kavramlar arası hiyerarşik yapının belirtilmesi. Kavramlara uygun örneklerin sağlanması. (Hiyerarşik olan kavram haritalarında doğru kavramın kullanılması gibi yapıların tespiti daha kolay olmaktadır) . Kavram haritalarını puanlanmasında belirtilen bu kriterler dikkate alınmalı ve bir makalenin değerlendirilmesi gibi beklenen içeriğin yansıtılıp yansıtılmadığına bakılır.  

KAVRAM HARİTALARINDA PUANLAMA Kavram haritaları haritanın amacına uygun olarak öğretmen tarafından değişik ağırlık durumlarına göre değerlendirilebilir. Nowak ve Govin’e göre (1984) kavram haritalarının değerlendirilmesinde şu kriterler dikkate alınmalıdır. Kavramlara arasında kurulan bağlanrılar.1 puan. Kavramlar arasındaki her hiyeraşi basamağı için 5 puan. Her geçerli ve öneli çapraz bağlantılar iin 10 puan. Her örnek için 1 puan verilir. NOT: Hiyerarşik olmayan kavram haritalarında öğretenin kendi hazırlayacağı bir kavram haritası ile öğrencilerinkini kıyaslaması şeklinde olabilir.

OLUMLU YÖNLERİ: Bilginin zihinde nasıl organize edildiğini gösterir. Bilgilerin zihinde daha kalıcı olmasını sağlar. Bilginin zihinde somut ve görsel olarak düzenlenmesini sağlar. Öğrenilen yanlış kavramların tespit edilmesinde kullanılabilir. Kavramların anlamlarının tartışılmasında kullanılabilir. Bilgilerin genelden özele zihinde yapılandırılmasında yardımcı olur. Öğrencilerin fikirleri nasıl birleştirdiklerini ya da konunun çatısını nasıl gördüklerini ortaya koyar. Daha az ve öz anlatım içerdiği için öğrenmenin kalıcı olmasını sağlar. Anlamlı öğrenmeyi arttırıcıdır. Öğrenciler arasındaki öğrenme stratejilerinin ve bireysel farklılıkların ortaya konulmasına olanak verir.

OLUMLU YÖNLERİ: Öğrenme öncesinde öğrencilerin konu ile ilgili kavramlarda hazır bulunuşluk seviyesinin tespit edilmesinde kullanılabilir, bu amaçla düzenlenen kavram haritalarında önceki bilgilerdeki yanlışlıkların giderilmesinde yardımcı olur. Bu sayede öğretinin planlanmasında destekleyicidir. Öğrencilerin motivasyonlarını, ilgisini ve derse karşı tutumunu arttırır. Sınıfta öğrencilerle bireysel haritalar yapılırken öğretmen gözlem yapar, sorular sorar, tartışır ve öğrencilerin her bağlantı üzerinde ilişkilerini yazmaya teşvik edecek önerilerde bulunur ve bu yolla öğrencilerin keşfetme aşamasını destekler, dolayısıyla öğrencilerin yaratıcılıklarını kuvvetlendirir. Öğrencilere kendi öğrenmelerinde sorumluluk yükler. Öğrencileri değerlendirmede çeşitli alternatifleri sunmaya açık bir yöntemdir. Öğrencilerin derste öğrenmediği kavramları da haritada kullanmasına imkan verebilir.

OLUMLU YÖNLERİ: Kavram haritaları bütün bir disiplinin kavranmasında en etkili yollardan biridir. Bireysel bir çalışma olarak yapılırsa yarış durumunu ortadan kaldırmaktadır. Konunun özet olarak ana hatlarını ortaya koyar Çoklu bağlantılı kavram haritalarında kavramlar arası bilinenler ve bağlantıların ayrıntılı olarak ortaya konulması sağlanabilir. İyi yapılandırılmış bir kavram haritasında öğrenme yanlışlıkları da belirlenebilir. Konu hakkında önceden bilinenler ya da sonra öğrenilenlerin ortaya konulmasında yardımcı olmaktadır. Bireyler arasında bir konunun, bilginin kavrayış düzeyi hakkında bilgi verdiği için eğitim eksikliklerinin ortaya konulmasında ve akabinde eğitim kalitesinin düzeltilmesinde kullanılabilir. Kavram haritalarındaki mantıksız ve açıklanamayan bağlantılar öğrencilerdeki disiplinsiz düşüncelerini ortaya çıkarmada etkilidir.

SINIRLILIKLARI Kavram haritaları zihinsel bir gayret gerektirmektedir. Öğrencilere sıklıkla verilen kavram haritaları öğrencilerde bıkkınlık yaratabilir ve haritaların amacı dışında hazırlanmasıyla sonuçlanabilir. Tek bir kavramın detaylı olarak incelenmesinde kullanılabilecek bir teknik değildir. İyi yapılandırılmadığı taktirde (amacına uygun olarak düzenlenmesinin istenmediği durumlarda) öğrencilerin kavramlar arasındaki bağlantılardaki eksiklikleri ortaya koymayabilir. Puanlamanın çok iyi yapılmadığı taktirde öğretmene yanlış bilgi verebilir.

KALEM KAVRAM HARİTASI ÖRNEĞİ Metal Plastik Tahta Çizmek Boyamak Yazmak Tükenmez Kalem Çizmek Boyamak Yazmak Yapılır Kullanılır Çeşitleri vardır Keçeli Kalem Kurşun Kalem Dolma Kalemi

Örnek #2

Örnek #3

Örnek #4

Örnek #5

Örnek #6