KarpazBölgesinde TARIM ve BALIKÇILIK Sektörü Hakkında Veri Analizi Kumyalı 07 Nisan 2010

Tarım ve Balıkçılık: Anahtar Veriler Yönetişim Güçlü Noktalar Zayıf Noktalar Tehditler Devam Eden Faaliyetler ve Projeler Önerilen Öncelikler

Tarım Hakkında Temel Veri (1): Tarım Karpaz Bölgesinin ana sektörüdür,ancak son yıllarda üretim hızla azalmaktadır. Çoğu tarımsal işletme küçük ve çok parçalıdır. Karpaz bölgesi Kuzey Kıbrıs tarım alanının % 20 sini oluşturur. Arazi kullanımı : tarım% 48, orman % 32, mera % 5% ve kullanılmayan % 15% şeklindedir. Bölgenin çiftçi sayısı 1722 civarındadır. Bu miktar Kuzey Kıbrıs toplamının %17sini teşkil eder. Kuru tarım yaygındır. Sınırlı sulama imkanı. 2000-2006/ 2007-2013 Period before the accession date EAFRD- IPARD (Instrument for Pre-accession Assistance) One RD Plan Mainly for EAFRD and IPARD programme ( designing by the MA, PA and Certifying body) 3 3

Tarım Hakkında Temel Veri (2): Sulanan alan Kuzey Kıbrısın toplam sulu alanının sadece % 6% sıdır. Bitkisel ve hayvansal üretim karma olarak yapılır. Çoğu çiftçilerin tarımsal geliri geçimlik düzeydedir. Ortalama çiftlik arazisi 100 dönüm civarıdır. Tahıl arazilerinde ortalama 70 dönüm, Bağ ve Bahçeler için ortalama 3-7 dönümdür. Temel ürünler: buğday ve arpadır, KK toplam tahıl üretiminde bölgenin payı % 50 dir. ÖnemliTicari ürünler: Harup (37%) patates (31%), zeytin (17%) üzüm (34%) (ülke toplamında) 2000-2006/ 2007-2013 Period before the accession date EAFRD- IPARD (Instrument for Pre-accession Assistance) One RD Plan Mainly for EAFRD and IPARD programme ( designing by the MA, PA and Certifying body) 4 4 4

Tarım Hakkında Temel Veri (3): Küçük ölçekli olmak üzere diğer meyve ve sebze üretimi (kavun, sebze, kolokas vb.) Doğal bitkiler köylüler için önemli gelir kaynağıdır (ayrelli,mantar,gavcar mantarı,kapari, baharatlar ve garavolli vb) BB hayvan kaynağı ülke toplamında % 9,9, KB hayvan kaynağı da % 19,5 civarıdır. En fazla hayvansal üretim sırasıyla İskele, Yeni Erenköy ve Mehmetçik bölgesinden sağlanır. 2000-2006/ 2007-2013 Period before the accession date EAFRD- IPARD (Instrument for Pre-accession Assistance) One RD Plan Mainly for EAFRD and IPARD programme ( designing by the MA, PA and Certifying body) 5 5 5

Tarım Hakkında Temel Veri (4): BB hayvancılık işletmeleri de küçük ölçeklidir. Ortalama (10-15 baş).KB işletmesinde ortalama hayvan 50-100 baş civarıdır. Bölge BB üreticileri sayısı 550 civarında K. Kıbrıs toplamının yaklaşık %32 sini teşkil etmekte Bölge KB üreticileri sayısı 1330 civarında ve toplamda % 28 si teşkil etmekte Bölge inek sütü toplamı ülke toplamının % 9,8,. Koyun sütü toplamı ise 19% dır. Soğuk süt üreticisi sadece bir adettir. Diğerleri sıcak süt üretmektedir. Sığır eti üretimi de ülke toplamının yaklaşık % 9.8 dir. Koyun ve keçi eti üretimi de toplamda %19.5. 6

Balıkçılık Hakkında Temel Veri (1): Geleneksel kıyı balıkçılığı, küçük ölçekli botlar kullanılmakta (ort.8 mt uzunluk &düşük BG) Balıkçı teknelerinin çoğu zayıf donanım ve ekipmana sahip Balıkçı barınakları da küçük ve alt yapı olanakları yetersizdir.(Karpaz da toplam 8 barınak: Boğaz, Balalan, Kumyalı, Kaplıca, Dip Karpaz/Şelonez, Zaferburnu,Taşlıca,Yenierenköy de olmak üzere. En büyük barınak Y.Erenköy’dedir (59 bot) Karpaz bölgesinde kayıtlı bot 163 dür.Bunların % 25’i(41 boats) Yeşil Hat TicaretTüzüğü kapsamında satış yapmaya ehildir. 8

Balıkçılık Hakkında Temel Veri (2) : Balıkçıların örgütlenmesi zayıftır. Sadece İskele Boğaz bölgesinde kurulmuş bir dernek mevcuttur. Pazar aracılar(Kamat) tarafından yönetilmektedir. Balıkçıların çoğu asgari ücret düzeyinde kazanmaktadır. Kumyalı ve Kalecik de faaliyet gösteren 2 adet balık çiftliği mevcut. Balık ürünlerinin işlenmesine yönelik tesis yoktur. (salamura, fümigasyon,tuzlama vb) 9

Ürün İşleme Hakkında Temel Veri (1): Bütün tarımsal ve balık ürünlerinin işleme, paketleme ve tanıtımı yetersizdir. 1 süt mamulleri fabrikası(Yeni Erenköy) 2 modern zeytinyağı değirmeni(Tuzluca, Pamuklu), 2 geleneksel zeytinyağı değirmeni (Büyükkonuk, Ergazi) 1 harnup işleme ve depolama tesisi (Boğaz) 1 bal paketleme ve macun imalatı tesisi (İskele)

Ürün İşleme Hakkında Temel Veri (2): Bal üretiminde yüksek potansiyel (önemli sayıda kovanı olan bir kaç üretici mevcut) 1 şarap şişeleme tesisi (Mehmetçik) 2 silo TÜK işletmesi (İskele ve Kumyalı) Küçük ölçekli ev tipi üretim gelişmekte (pekmez, macun, marmelat, sucuk, hellim peynir, şarap, zivaniya, ekmek vb) 11

Tarım ve Balıkçılık Sektöründe Yönetişim Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı (tarım,balıkçılık ve kırsal toplumun geçimini desteklemek, politika tayini ve mevzuat düzenleme, teşvik,denetim ve kontrol mekanizması ve çevreyi koruma faaliyetlerini yürütmektedir). İskele, Mehmetçik ve Y.Erenköy de Kaza Tarım Dairesi, İskele de Hayvancılık Kaza Dairesi ile Ziyamet ve İskele de Kaza Veteriner Dairesi faaliyet göstermektedir Üretici grupları kurulmamıştır Tarımsal kooperatifler mevcuttur. Ancak çoğu aktif değildir. Pazarlama konusunda etkin değildirler. 2000-2006/ 2007-2013 Period before the accession date EAFRD- IPARD (Instrument for Pre-accession Assistance) One RD Plan Mainly for EAFRD and IPARD programme ( designing by the MA, PA and Certifying body) 12 12 12

Bozulmamış doğa ve eko sistem Güçlü Konular (1) Geleneksel ürünler için üretim potansiyeli yüksektir (harup, zeytin, üzüm ve patates, hellim) Doğal ürünlerde çeşitlilik (ayrelli, garavolli, kapari, mantar,baharatlar vb) Geleneksel gıda üretiminde bilgi ve tecrübe zenginliği (hellim, macun, sucuk, kafes, şarap, zivania,pekmez vb) Bozulmamış doğa ve eko sistem Düşük seviyede zirai kirlilik (Kuzey Kıbrısın geneline göre pestisit ve ilaç kullanımı düşük miktarda) 2000-2006/ 2007-2013 Period before the accession date EAFRD- IPARD (Instrument for Pre-accession Assistance) One RD Plan Mainly for EAFRD and IPARD programme ( designing by the MA, PA and Certifying body) 13 13 13

Eko /agro turizm girişimleri artmakta Güçlü konular (2) Eko /agro turizm girişimleri artmakta Karpaz’ın geleneksel gıdaları için talep yüksektir (yerli ve yabancı turist ile yurtdışındaki Kıbrıslı Türkler) Balık potansiyeli yüksektir (barbun,orkinos mercan, sokan,kılıç balığı.vs) Bal üretim potansiyeli yüksek Koyun ve keçi üretimi potensiyeli yüksektir Organik üretim için elverişli ortam Turistik olta balık avcılığı için potansiyel yüksektir 2000-2006/ 2007-2013 Period before the accession date EAFRD- IPARD (Instrument for Pre-accession Assistance) One RD Plan Mainly for EAFRD and IPARD programme ( designing by the MA, PA and Certifying body) 14 14 14

Azalan tarımsal faaliyetler ve üretim Bölgenin geri kalmışlığı Zayıflıklar (1) Azalan tarımsal faaliyetler ve üretim Bölgenin geri kalmışlığı Küçük ölçekli üretim Çoğu ürünlerde organize olmayan pazarlama Dış pazar kısıtlamaları (1994 sonrası uygulanan AB ticaret kısıtlamaları) Yeşil Hat Ticaret uygulamaları Karpaz bölgesine yarar sağlamamaktadır Geri teknoloji, düşük hijyen ve güvenlik standardları olan gıda imalat koşulları 2000-2006/ 2007-2013 Period before the accession date EAFRD- IPARD (Instrument for Pre-accession Assistance) One RD Plan Mainly for EAFRD and IPARD programme ( designing by the MA, PA and Certifying body) 15 15 15

Ürünlerin işleme ve pazarlaması için girişimler çok zayıftır Zayıflıklar (2) Ürünlerin sunumunda bölgeye ait olma vurgulanmamaktadır ( paketleme ve etiket standardı sıradan görünmekte) Ürünlerin işleme ve pazarlaması için girişimler çok zayıftır Çiftçiler ve balıkçılar işine devam etme konusunda isteksizdirler 2000-2006/ 2007-2013 Period before the accession date EAFRD- IPARD (Instrument for Pre-accession Assistance) One RD Plan Mainly for EAFRD and IPARD programme ( designing by the MA, PA and Certifying body) 16 16 16

Tehditler (1) İklim değişiklikleri (kuraklık /su kıtlığı) Akiferler tükenmekte Rüzgar ve su erozyonu Tarımsal kirlilik (kimyasallar, ilaçlar, plastik) Kimyasal ilaçların yanlış kullanım Endüstri kirliliği (süt, zeytinyağı,mezbahane atıklarının arıtma yapılmadan çevreye bırakılması) Artan dış rekabet (ihracat ve ithalat - patates, hellim, bal, zeytin ve zeytin yağ vb) 2000-2006/ 2007-2013 Period before the accession date EAFRD- IPARD (Instrument for Pre-accession Assistance) One RD Plan Mainly for EAFRD and IPARD programme ( designing by the MA, PA and Certifying body) 17 17 17

Devam eden AB faaliyet ve projeleri (1) AB finansman desteği ile Güzelyurt-merkezli Bitkisel Üretim Projesi(çiftçilere sulama ve bitkisel üretim,organik tarım için eğitim ve yayım hizmeti sunmakta ve uygulama yapmakta) AB finansman desteği ile Lefkoşa-merkezli Hayvancılık Projesi (çiftçilere eğitim ve yayım konusunda destek, uygulamalar yapmaktadır) Balıkçılar Birliği ile İskele ve Boğaz Balıkçılar Kalkınma Dern.Karpaz da balıkçı barınaklarının iyileştirilmesi için AB hibe desteği almıştır. 2000-2006/ 2007-2013 Period before the accession date EAFRD- IPARD (Instrument for Pre-accession Assistance) One RD Plan Mainly for EAFRD and IPARD programme ( designing by the MA, PA and Certifying body) 18 18 18

Devam eden AB faaliyet ve projeleri (2) İskele,Büyükkonuk,Dip Karpaz ve Y.Erenköy belediyeleri süt toplama ve soğutma merkezi için AB hibesi almıştır Zeytin yağı değirmeni,süt işleme fabrikası, şarap şişeleme, balık çiftliği işletmeleri AB hibesi almıştır. Bir kaç çiftçi AB hibesi almıştır Yeni üniversite açılma girişimleri (Çukurova, İTÜ and Girne American Üniv)

Önerilen öncelikler -1 Tarımda su tasarruf teknolojileri,kompostlama ve tarımsal atıkların geri dönüşümü Yerel ürünler için farkındalık yaratma kampanyaları (eğitim, etkinlikler, bilgilendirme) Organik tarımın tanıtılması ve geliştirilmesi Özel ürünler için işleme, paketleme, etiketleme teknolojilerinin iyileştirilmesi (organik ürünler, niş ürünler). ISO belgesi ve gıda güvenliği standartları. Köy ve belediyeler düzeyinde üretici grupları, kooperatif ve sözleşmeli çiftçilik oluşumları Bölgesel ürün kimliği/marka oluşturma 2000-2006/ 2007-2013 Period before the accession date EAFRD- IPARD (Instrument for Pre-accession Assistance) One RD Plan Mainly for EAFRD and IPARD programme ( designing by the MA, PA and Certifying body) 20 20 20

Tarım ve balıkçılık eko-agro turizm ile entegre edilmeli Önerilen öncelikler -2 Balıkçılık, arıcılık ve köy tipi tavukçuluk ve doğal ürünlerin kültüre alınması Tarım ve balıkçılık eko-agro turizm ile entegre edilmeli Etnik topluluklara ihracatın organize edilmesi ve Karpaz’ın başlıca yerlerinde satış noktalarının, organik pazarların kurulması ve etkinliklerin düzenlenmesi Yenilenebilir enerjiler (biomass, güneş, rüzgar enerjisi) kullanılmalı Gıda işleme tesisleri atıklarının kontrolu Girişimciler /yeni iş kuranlar teşvik edilmeli (mevzuat düzenlemeleri, eğitim, vb) 2000-2006/ 2007-2013 Period before the accession date EAFRD- IPARD (Instrument for Pre-accession Assistance) One RD Plan Mainly for EAFRD and IPARD programme ( designing by the MA, PA and Certifying body) 21 21 21