Stockholm Anlaşması Kapsamında PBDE’ler

Unintentional production Stockholm Anlaşması-Yeni KOK’lar Chemical Pesticides Industrial chemicals Unintentional production Annex Chlordecone Lindane Alpha hexachlorocyclohexane Beta hexachlorocyclohexane Endosulfan + By-product of lindane By-product of lindane A Commercial pentabromodiphenyl ether Commercial octabromodiphenyl ether Hexabromobiphenyl Perfluorooctane sulfonic acid (PFOS), its salts and PFOSF B Pentachlorobenzene A/C

Polybromlu difenil eterler (PBDE’ler) PBDE’ler alevlenmeye mukavemeti arttırıcı kimyasal katkı maddeleri olarak 1970’lerden yasaklanmalarına dek geçen sürede yaygın olarak kullanılmışlardır Brom içeriğine göre üç ayrı sınıfa ayrılırlar: Ticari 5-bromodifenileter (c-PentaBDE), ticari 8-bromodifenileter (c-OctaBDE) and c-DecaBDE (10-brom) Stocks/Waste streams of electronics, vehicles, construction insulation materials, furniture with PUR foam relevant for all countries The Conference of the Parties of the Stockholm Convention decided at the fourth meeting to list in Annex A of the Stockholm Convention certain congeners contained in commercial pentabromodiphenyl ether (c-PentaBDE) and/or commercial octabromodiphenyl ethers (c-OctaBDE) including tetrabromodiphenyl ether, pentabromodiphenyl ether, hexabromodiphenyl ether, and heptabromodiphenyl ether (POP-PBDEs).

Ticari PBDE karışımlarında KOK-PBDE’lerin dağılımı KOK-PBDE olarak listelenmiş veya listelenmemiş Homolog/türdeş (congener) PBDE’lerin teknik karışımlardaki miktarları <1 Sellstrom et al., 2005; La Guardia et al., 2006 Önemli Not: Stockholm Anlaşması metninde, c-PentaBDE kapsamında tetra-BDE (4-brom) ve penta-BDE(5-brom), c-OctaBDE kapsamında ise hexaBDE(6-brom) ve heptaBDE(7-brom) yeralmaktadır

KOK-PBDE’lerin ve c-DecaBDE’nin üretim miktarları 1970-2005 arasında toplam PBDE üretim miktarının 1300000-1500000 ton arasında olduğu tahmin edilmektedir Ticari karışım Üretim Miktarı (ton) c-Deca BDE 1,100,000 - 1,250,000 c - OctaBDE 102,700 - 118,500 PentaBDE 91,000 - 105,000 c-PentaBDE ve c-OctaBDE üretimi durdurulmuştur ancak Stockholm Anlaşması kapsamında olmayan c-OctaBDE’nin üretimine devam edilmektedir. DecaBDE kimyasalının daha düşük brom içerikli PBDElere dönüşmesi (debromination) KOK değerlendirme komitesi tarafından incelenmektedir. EU: DecaBDE elektrik ve elektronik ekipmanlarda kullanımı yasaklanmıştır (Directive 2002/95/EC + 2005/717/EC) fakat diğer kullanımlarına dair bir yasak getirilmemiştir.

Tetrabromodiphenyl ether ve pentabromodiphenyl ether TANIM “Tetrabromodiphenyl ether ve pentabromodiphenyl ether”: 2,2',4,4'-tetrabromodiphenyl ether (BDE-47, CAS No: 40088-47-9) and 2,2',4,4',5-pentabromodiphenyl ether (BDE-99, CAS No: 32534-81-9) and Ticari pentabromodifenil eter içerisinde bulunan diğer tetra- ve pentabromodiphenyl eterler C12H5Br4O C12H5Br5O Geçmiş Kullanım: En yaygın ve bilinen kullanım alanı poliüretan köpük içerisinde alevlenmeye mukavemeti artırıcı katkı maddesi olarak kullanılmasıdır. Ayrıca baskılı devrelerde de kullanılmıştır. 2001’de dünya genelinde yıllık talep 7500 ton’dur (Amerika: 7,100t, Avrupa: 150t, ve Asya: 150 t) Mevcut Kullanım: Yasaklamalar nedeni ile halihazırda Avrupa, Japonya, Kanada, Avustralya ve Amerika’da ticari pentaBDE’nin herhangi bir üretimi olmamalıdır. Bununla birlikte dünyanın diğer bölgelerinde üretimin devam etmesi muhtemeldir.

Hexabromodiphenyl ether and heptabromodiphenyl ether TANIM 2,2',4,4',5,5'-hexabromodiphenyl ether (BDE-153, CAS No: 68631-49-2), 2,2',4,4',5,6'-hexabromodiphenyl ether (BDE-154, CAS No: 207122-15-4), 2,2',3,3',4,5',6 heptabromodiphenyl ether (BDE-175, CAS No: 446255-22-7), 2,2',3,4,4',5',6-heptabromodiphenyl ether (BDE-183, CAS No: 207122-16-5) and Ticari octabromodiphenyl ether içerisindeki diğer hexa- ve heptabromodifenil eterler C12H5Br6O C12H5Br7O Geçmiş Kullanım: En yaygın kullanım şekli akrilonitrilbütadien stiren (ABS) plastik içerisinde ateşe mukavemeti artırıcı katkı maddesi olarak kullanılmasıdır. Diğer Kullanım: Yüksek darbeye dayanıklı polistiren (HIPS), polibütilen terefitalat (PBT) ve poliamid polimerler. Bilgisayarlar, Ev elektronikleri, Ofis ekipmanları (plastik dış kasalar, baskılı devre kartları, dahili plastik parçalar, katı poliüretan köpük içeren parçalar Mevcut Kullanım: Avrupa, Japonya, Kanada, Avustralya ve Amerika’da kullanım sona erdirilmiştir ancak dünyanın diğer bölgelerinde kullanımı muhtemeldir

c-OctaBDE içeren polimerlerin kullanıldığı uygulamalar ve ürünler Polimer/materyal Uygulama Ürün/Malzeme Acrylnitrile-Butadiene-Styrene (ABS) Polimer kasa/elektrik ve elektronik eşyalardaki parçalar Bilgisayar ve TV kasası (CRTler (catode ray tube), ofis ekipmanları High Impact Polystyrene (HIPS) Bilgisayar ve TV kasaları (CRT), ofis ekipmanları Soğuğa dayanıklı kaplama buzdolabı Polybutylen-Terephtalate (PBT) Polimer kasalar Elektronik eşyalar Ulaşım sektörü Araçlarda kullanılan bağlantı parçaları/ara parçalar Ev eşyaları Iron Polyamide-Polymers Tekstil Mobilya İnşaat Borular ve plastik folyo

Oluşturulan NIP Ülke bazında ihtiyaçlara cevap vermelidir, Geniş kapsamlı bir şekilde kimyasalları ve kimyasal-çevre bağlantılı hususları ve zorunlulukları kapsamalıdır ki bu zorunluklar; The Rotterdam Convention on the Prior Informed Consent Procedure for Certain Hazardous Chemicals and Pesticides in International Trade, The Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes and Their Disposal, The Strategic Approach to International Chemicals Management (SAICM). Gerçeklere uygun bir dökuman olmalıdır

KOK-PBDE Envanter Oluşturulması Aşamaları Adım1: Envanterin Planlanması √ Ulusal Envanter Ekibinin Kurulması Temel Paydaşların Belirlenmesi Envanterin Kapsamının Tanımlanması Çalışma Planının Oluşturulması Adım2: Veri Toplama Metodunun Belirlenmesi Aşamalı Yaklaşım Adım 3: Temel Sektörlerden veri toplanması ve derlenmesi Χ Kullanımda, stoklarda, geri kazanılmış ve atık durumdaki EEE Ulaşım Sektörü ve ömrünü tamamlamış araçlar Diğer Kullanımlar (mobilya, yatak/döşek, tekstil) ? Kirlenmiş Bölgeler Adım 4: Veri Analizi ve değerlendirme Adım 5: Envanter Raporunun Hazırlanması

Mobilya, Yatak/Döşek, Tekstil Ürünleri, kauçuk PBDE Envanteri Elektrik-Elektronik Eşyalar (EEE)/Atık Elektrik-Elektronik Eşyalar (AEEE) Ulaşım CRT Monitor ? ? ? Kirlenmiş Bölgeler GERİDÖNÜŞÜM Mobilya, Yatak/Döşek, Tekstil Ürünleri, kauçuk

1- EEE ve AEEE polimerlerinde bulunan PBDE’ler için Ekip Adım 1–Ulusal Envanter Ekibinin Kurulması 1- EEE ve AEEE polimerlerinde bulunan PBDE’ler için Ekip Ekip Üyesi İsmi Görev Kurum UUP Koordinatörü/ Targim PBDE Takım Lideri/ Bursa Tek. Üniv. Yönetim Komitesi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Atık Yönetiminden Sorumlu Bakanlık EEE İthalat, ihracat ve satıcıları AEEE İthalat, ihracat ve satıcıları KEEE (kullanılmış) ithalat, ihracat ve satıcıları AEEE Geri Dönüşümcüleri AEEE’den elde edilen polimer geri dönüşümcüleri ve kullanıcıları AEEE ve KOK üzerine çalışan kar amacı gütmeyen kurumlar Diğer kurumlar

1- Ulaşım Sektöründe Bulunan PBDE’ler için Ekip Adım 1–Ulusal Envanter Ekibinin Kurulması 1- Ulaşım Sektöründe Bulunan PBDE’ler için Ekip Ekip Üyesi İsmi Görev Kurum UUP Koordinatörü/ Targim PBDE Takım Lideri/ Bursa Tek. Üniv. Yönetim Komitesi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Ulaştırma,Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Atık Yönetiminden Sorumlu Bakanlık Taşıt İthalat ve ihracatçıları Taşıt üreticileri Birinci el taşıt satıcıları İkinci el Taşıt Satıcıları Ömrünü tamamlamış taşıtlarla ilgili kurumlar Taşıt kaynaklı polimer geri dönüşümcüleri Kar amacı gütmeyen diğer kurumlar

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Kaynaklar Çıktı ve Sonuçlar Miktarsal Belirleme/Tarama: Temel Sektörlerdeki problemlerin derinlemesine incelenmesi ve anlaşılması Saha Çalışması, Örnekleme ve Analiz Miktarsal Belirleme: Temel Sektörlerdeki Problemlerin Belirlenmesi/veri boşlukları Belirlenen Paydaşlardan Veri Toplanması Masa başı çalışma, paydaşlarla görüşmeler, gümrük birimlerinden gelen bilgiler Temel Sektörlerin Gözden geçirilmesi/ Kapsamın Tanımlanması <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> Envanter Karmaşıklığı İlk Değerlendirme Aşama I Aşama II Başlangıç Envanteri Aşama III Detaylı Envanter 14

EEE VE AEEE ENVANTER ÇALIŞMASI <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 15

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 1: Ön Değerlendirme Basel Convention iletişim merkezi ile bağlantıya geçip Türkiye için herhangi bir EEE/AEEE envanteri yapılıp yapılmadığının sorulması Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Başka kaynaklarda EEE/AEEE envanterinin mevcut olup olmadığı Ülkeye ikinci el elektrik-elektronik eşya (İEEE) girişi varsa miktarları ? <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 16

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 1: Ön Değerlendirme Eğer EEE/AEEE/İEEE envanteri yoksa, ülkedeki minimum POP-PBDE miktarı aşağıdaki veriler kullanılarak tahmin edilebilir * benzer profile ve tüketici davranışına sahip ülkeler için geliştirilen verileri (Table 4.4) kullanarak ülke için belirlenen «etki oranı, penetrasyon oranı» (kişi başına düşen cihaz miktarı) (Tablo 5.5.) *ekstrapolasyon metodu ile çalışması yapılan ülkeye verilerin uyarlanması <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 17

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 1: Ön Değerlendirme BCCC-Nigeria et al., 2011 (Rehber dökümanda bahsi geçmekte) Metodlar 1- Veri Toplama (literatür ve istatistik): Ulusal İstatistik Kurumu, Gümrük Bakanlığı, mülakat ve anketler 2- Toplantı ve Çalıştaylar 3- Anketler 4- Saha Çalışmaları Toplanan Veriler 1-Ülkede en yaygın satılan markalar 2- İthalat Miktarları 3- Ithalat Yolları (deniz, hava ve kara gümrüğü) Eğer kullanılmış EEE ithal ediliyorsa, kaynak ülkeler? 4- Ithalat İstatistikleri 5- Yerli Üretim Miktarları 6-Tüketiciler ve Tüketici Alışkanlıkları <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 18

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) 1: Piyasadaki hedef kitlenin sayısını belirleyiniz. Örneğin bisiklet için penetrasyon oranını hesaplayalım. Ürününüz 10-15 yaş arası çocukları hedefliyorsa ve bu çocukların sayısı 100000 ise 2: Toplam satılan bisiklet sayısını belirleyin (satış bilgileri ışığında), örneğin 5000 2: Penetrasyon oranı: Satılan:Potansiyel hedef kitle 5000/100000=0,05 <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 19

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 1: Ön Değerlendirme <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> PBDE Envanteri Oluşturma Rehber Kitapçığı 20

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Bu kadar büyük ölçekli bir çalışma için zamanımız var mı? <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> BCCC-Nigeria et al., 2011 21

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 1: Ön Değerlendirme POP-PBDE rehber dökümanı, ön değerlendirme olarak, EEE/AEEE envanteri olmayan ülkelerin bölgedeki diğer ülkelerde oluşturulan envanterleri kullanarak kişi başına düşen cihaz miktarını kabul edilebilir bir değerde tahmin edebileceklerini belirtmektedir. Nijerya örneğinde olduğu gibi, en çok KOK-PBDE içeren EEE/AEEE malzeme olarak CRT bilgisayar monitörü ve televizyonlar ı seçerek hesabı kolaylaştırabiliriz. Sözkonusu çalışmada iki tür veri kaynağı kullanılabilir 1- İthalat-ihracat verileri ve satış istatistikleri 2- Anket <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 22

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 1: Ön Değerlendirme Rehber dökümanda belirtilen varsayımlar ışığında (Bölüm 4.2.1.) *CRT cihazın ortalama ağırlığı (bilgisayar monitörü veya TV): 25 kg *Polimer içeriği: %30 *Penetrasyon Oranı (CRT sayısı/nüfus) *Ortalama c-OctaBDE içeriği, TV:0,89 kg/ton, Bilgisayar Monitörü: 2,54 kg/ton CRT cihazlardadki c-OctaBDE içeriği aşağıdaki şekilde hesaplanabilir CRT cihaz Ortalama c-OctaBDE miktarı: Mc-OctaBDE(i) = CRT sayısı /Nüfusbölge x nüfus x CRT cihaz ağırlığı x % polimer/CRT x c-OctaBDE içeriği <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> PBDE Envanteri Oluşturma Rehber Kitapçığı 23

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 1: Ön Değerlendirme 197000*0,89 <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 197000*2,54 24

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 2: Detaylı İnceleme: Bu aşama saha çalışmalarını ve anketleri kapsamaktadır. Rehber doküman, Aşama 1’in tamamlanmasından sonra bu aşamayı atlayıp 3. adıma geçilebileceğini belirtmektedir. <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 25

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 3: Sektörlerden veri toplanması: EEE içerisindeki toplam KOK-PBDE miktarı aşağıdaki şekilde hesaplanabilir <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 26

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 3: Sektörel Veri Toplama Bu formülasyona göre gerekli bilgiler *Ülkedeki EEE/AEEE *Farklı EEE/AEEE kategorilerinde bulunan polimer oranları *Bu polimerlerin bulunan KOK-PBDE içerikleri *Geri dönüştürülen AEEE polimerleri ve miktarları *İhraç edilen AEEE polimer miktarları <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 27

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 3.1: Sektörel Veri Toplama-Stoklar ve EEE-AEEE akışı Çalışmalar göstermiştir ki c-OctaBDE temel olarak CRT TV ve bilgisayar monitörlerinin ABS kasalarında ortaya çıkmaktadır. Stok ve akış değerlendirmeleri 3 konu üzerinde yoğunlaşmalıdır *Yeni ve ikinci el EEE ithalatı *EEE stokları (kullanımda olan veya depoda bulunan) *Atık akımına giren EEE miktarı <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 28

Aşama 3.1: Sektörel Veri Toplama-Stoklar ve EEE-AEEE akışı Çalışma Grubu Veri Seti 1: Kategori 3 ve 4’te bulunan sektörler????? <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 29

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 3.2: Yeni ve ikinci el EEE ithalatı EEE ithalat verileri aşağıdaki kaynaklar kullanılarak belirlenebilir *Uluslar arası veri tabanları (http://comtrade.un.org/db) *Ulusal İstatistikler *Gümrük ve liman makamları kayıtları Çalışma grubundan bir kişinin görevlendirilmesi?? Çalışma grubundan bir kişinin görevlendirilmesi?? Çalışma grubundan bir kişinin görevlendirilmesi?? <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 30

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 3.2: Yeni ve ikinci el EEE ithalatı (http://comtrade.un.org/db) <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 31

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 3.2: Yeni ve ikinci el EEE ithalatı Ticaret istatistikleri genellikle ikinci el cihazların ithalatını kapsamaz. Ancak bu bilgi envanter için çok önemlidir çünkü bazı gelişmekte olan ülkelerde ikinci el ürün ithalatı toplam ithalatın %70’ine ulaşabilmektedir. Eğer ülkeye dair ikinci el cihaz ithalat verileri yok ise, rehber dökümanda Tablo 4.4.’te verilen veriler benzer ekonomik gelişme ve tüketici davranışı gösteren ülkeler için kullanılabilir. Eğer tablolardaki ülkelerin verileri ile herhangi bir benzerlik kurulamıyorsa, bu durumda kapsamlı bir veri toplama işlemi gerekir ki bu işlem ithalatçılar ve gümrük otoriteleri ile anketleri vb. içerir. Anket soruları Ek 2.5.te verilmiştir. <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 32

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 3.3: Tüketici bazında kullanımda veya stokta olan EEE 3 ana gruba bölünebilir *Özel Kişiler (evlerde kullanım)- Anket??? *Kurumsal tüketiciler (devlet daireleri, yarı-özel ve özel kurumlar, sağlık ve eğitim sektörü)-İlgili bakanlıklarla Resmi yazışmalar *Şirketler (oteller, büyük endüstriler, küçük endüstriler ve firmalar) Resmi bilgi talebi?? <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 33

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 3.4: Tüketici bazında kullanımda veya stokta olan EEE Özel Kişiler (evlerde kullanım)- Anket??? Aşağıdaki hususları kapsamalıdır *Evdeki EEE tipi ve sayısı (kaç adet CRT bilgisayar monitör ve TV var) *EEE’nin ortalama ömrü (cihazın depoya kaldırılmadan veya atık akışına girmeden önce ne kadardır kullanımda olduğu) *Evdeki kişi sayısı *Evin lokasyonu (kentsel veya kırsal) *Gelir seviyesi (resmi ulusal sınıflandırmaya göre) <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 34

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 3.5: Kurum bazında kullanımda veya stokta olan EEE Kurumlar (kurumsal kullanım)- Anket??? Aşağıdaki hususları kapsamalıdır *Kurumdaki EEE tipi ve sayısı (kaç adet CRT bilgisayar monitör ve TV var) *EEE’nin ortalama ömrü (cihazın depoya kaldırılmadan veya atık akışına girmeden önce ne kadardır kullanımda olduğu) *Kurumdaki çalışan sayısı *Kurum tipi ve başlıca faaliyet alanı <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 35

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) KONU İLE İLGİLİ ANKETLER REHBER DOKÜMAN EK TABLOLARDA VERİLMİŞTİR. ANKETLERİN TÜRKÇE’YE ÇEVRİLMESİ ÇALIŞMA GRUBUNDAN BİR KİŞİNİN GÖREVLENDİRİLMESİ?? <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 36

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 3.6: Atık Akışına Giren EEE Atık akışına giren EEE veya oluşan AEEE miktarı “tüketim ve kullanım” metodu ile hesaplanabilir <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 37

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 3.6: Toplam Polimer Fraksiyonları <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 38

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 3.6: KOK-PBDE oranları <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 39

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 4: Toplanan Verilerin Kullanılması-İthal Ürünlerde KOK-PBDE miktarı KOK-PBDE kullanımı yasaklandığından dolayı yeni ürünlerin ithalatı söz konusu değerlendirmelerde pek bir önem teşkil etmemektedir. Bu nedenle bu kategorideki tahmin yalnızca ikinci el cihazların ithalatı için yapılmalıdır. <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 40

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 4: Toplanan Verilerin EEE Stoklarında KOK-PBDE miktarı Stoktaki EEE cihazlarını yeni ve ikinci el diye ayırmak hemen hemen imkansız olduğundan, bu kategoride hesaplama toplam stoklar için yapılmalıdır <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 41

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 4: Toplanan Verilerin EEE Stoklarında Atık Akışına Giren KOK-PBDE Stoktaki EEE cihazlarını yeni ve ikinci el diye ayırmak hemen hemen imkansız olduğundan, bu kategoride hesaplama toplam stoklar için yapılmalıdır <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 42

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 4: Toplanan Verilerin EEE Stoklarında AEEE ürünlerin geri dönüşümünden ve ithalat yoluyla sağlanan ikincil polimerlerde bulunan KOK-PBDE Türkiye’de EEE geridönüşümü mevcut mu?? Öyle ise ikinxil polimerlerde bulunan KOK-PBDE fraksiyonu nedir?? <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 43

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi (Aşamalı Yaklaşım) Aşama 3: c-OctaBDE içeriğini kullanarak KOK-PBDE’lerin hesaplanması <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 44

ULAŞIM SEKTÖRÜ ENVANTER ÇALIŞMASI <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 45

Adım 1 – Envanter planlanması Ulaşım sektörüne yönelik envanter çalışması aşağıdaki hususları kapsamalıdır *Envanterin yapıldığı yıl itibari ile ithal edilen araçların toplam sayısı *Kullanımda olan araç sayısı *Envanterin yapıldığı yıl itibari ile ömrünü tamamlamış araçların sayısı ve o yıla dek toplam ömrünü tamamlamış araç sayısı *Ömrünü tamamlamış araçlardan kaynaklı polimerler KOK-PBDE’ler 1975-2004 yılları arasında üretilip kullanıldığından dolayı sadece bu periyotlarda üretilen üretilen araçlar için KOK-PBDE miktar hesabı yapılmalıdır <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 46

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi Aşama 1: Ön Değerlendirme Temel amacı, ülkede ulaştırma ile ilgili halihazırda mevcut verilerin değerlendirilmesidir. Güvenilir verilerin toplanabileceği kaynaklar *Ulusal istatistikler *Uluslararası istatistikler *Ulaşımla ilgili endüstri kuruluşlarının istatistikleri *Ulaştırma ile ilgili bakanlıkların veri tabanları <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 47

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi Aşama 1: Ön Değerlendirmede Derlenmesi Gerekli Bilgiler Çalışma grubundan bir kişinin görevlendirilmesi?? *Kayıtlı araçların sayısı (otomobil, otobüs ve kamyon) *Üretim Yılı (1975-2004 arası üretilen araç sayısının belirlenmesi için) * Araçların ithal edildiği ülke/bölge bazında yaklaşık % değerleri *İthal edilen (ve ihraç edilen) araçların ve ülkede üretilen araçların sayısı *Uluslararası araç ticareti istatistikleri *Ulusal ithalat ve ihracat istatistikleri *Gümrük ve limanlardan alınacak ithalat istatistikleri *İthalatçı, ihracatçı ve yetkili satış bayilerden alınacak veriler *1980-envanterin yapıldığı yıl arasında ömrünü tamamlamış araçların toplam sayısı (1975-2004 yılları arasındaki oranı göz önünde bulundurarak, ayrıca bir aracın en az 5 yıl kullanıldığı varsayılarak 1980 yılı baz alınmaktadır) *Bu veri kayıttan silinen araçlar, ömrünü tamamlamışp araçlara dair istatistikler veya araçların ortalama ömrü baz alınarak oluşturulabilir Çalışma grubundan bir kişinin görevlendirilmesi?? <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> Çalışma grubundan bir kişinin görevlendirilmesi?? Türkiye için doğru bir yaklaşım mıdır? 48

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi Aşama 1: Ön Değerlendirmede Derlenmesi Gerekli Bilgiler Çalışma grubundan bir kişinin görevlendirilmesi?? *Kayıtlı araçların sayısı (otomobil, otobüs ve kamyon) *Üretim Yılı (1975-2004 arası üretilen araç sayısının belirlenmesi için) * Araçların ithal edildiği ülke/bölge bazında yaklaşık % değerleri *İthal edilen (ve ihraç edilen) araçların ve ülkede üretilen araçların sayısı *Uluslararası araç ticareti istatistikleri *Ulusal ithalat ve ihracat istatistikleri *Gümrük ve limanlardan alınacak ithalat istatistikleri *İthalatçı, ihracatçı ve yetkili satış bayilerden alınacak veriler *1980-envanterin yapıldığı yıl arasında ömrünü tamamlamış araçların toplam sayısı (1975-2004 yılları arasındaki oranı göz önünde bulundurarak, ayrıca bir aracın en az 5 yıl kullanıldığı varsayılarak 1980 yılı baz alınmaktadır) Çalışma grubundan bir kişinin görevlendirilmesi?? <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> Çalışma grubundan bir kişinin görevlendirilmesi?? 49

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi Aşama 1: Ön Değerlendirmede Derlenmesi Gerekli Bilgiler Çalışma grubundan bir kişinin görevlendirilmesi?? *Ömrünü tamamlamış araçların akıbeti? Geri dönüşüm vs. * Bu veri özellikle polimer fraksiyonu açısından derlenmelidir. Bilgiler ulaştırma veya atık yönetimi ile ilgilenen bakanlıkların veya belediyelerin veya ilgili endüstriyel kuruluşların ve araştırma enstitülerinin veri tabanlarından sağlanabilir. *Ömrünü tamamlamış araçlardan elde edilen polimerlerin ne şekilde geri dönüşünme uğradığı, bu konuda yapılan uygulamalar * Özellikle plastikler aksamlar, örneğin ön panel, tampon vs) *Poliüretan köpüklerin akıbeti, örneğin koltuklar, kolçak ve boyunluklar Çalışma grubundan bir kişinin görevlendirilmesi?? <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 50

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi Aşama 2: Ön Envanter Aşama 1’den elde edilen veriler aşağıdaki boşlukların doldurulması için kullanılabilir *Eksik bilgilerin neler olduğu ve nereden sağlanabileceği *Bağlantıya geçilmesi gereken başka ğaydaşların olup olmadığı *Ekstrapolasyon yöntemi ile kabul edilebilir değerleri bulunabilecek veriler <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 51

Adım 2 – Veri Toplama Metodunun Seçilmesi Aşama 3: Detaylı Envanter Temel olarak saha çalışmalarını, örnek toplanmasını vs. kapsar Mevcut çalışmada bunun için yeterli zamanımız var mı???? <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> Rehber doküman, Aşama 1’in tamamlanmasından sonra bu aşamayı atlayıp 3. adıma geçilebileceğini belirtmektedir. 52

Adım 3 – Sektörel Veri TOplama Bu aşamada veri toplarken göz önünde bulundurulması gerekli faktörler *Araçlardaki KOK-PBDE miktarları *Etkilenmiş olabilecek araçlardaki KOK-PBDE miktarı *KOK-PBDE’lerin üretimde kullanımındaki bölgesel farklılıklar Özetle, Toplanması Gerekli Veriler *Değişik sektörlerdeki araç sayısı (otomobiller) *Değişik sektörlerdeki araç sayısı (kamyon) *Değişik sektörlerdeki otobüs sayısı (kapasitesi 33 koltuk veya fazlası) Değişik sektörlerdeki midi-büs ve minibüs sayısı (kapasitesi 33 koltuktan az) *Değişik yaşam evrelerindeki araçların sayısı (ithalat, kullanımda, ömrünü tamamlamış) ve bu araçların üreticileri *Değişik araçlar için «etki faktörleri» <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 53

Adım 3 – Sektörel Veri TOplama Etkilenmiş Araçlarda KOK-PBDE miktarı: Etki Faktörleri Ortalama %1’lik bir c-PentaBDE içeriği baz alındğında (Rehber Döküman, sayfa 52) Otomobiller: 16 kg poliüretan köpük yaklaşık 160 g c-PentaBDE içermektedir. Bir diğer kaynakta ise yaklaşık 250 g/araç c-PentaBDE içeriğinden söz edilmektedir. Kamyonlar: Otomobillerle benzer olup 160 g/araç c-PentaBDE içeriği tahmin edilmiştir. Otobüsler (yaklaşık 33 koltuk kapasiteli): Otobüslerde kullanılan toplam poliüretan köpük miktarı ortalama 100 kg olarak düşünülmektedir ve böylece 1 kg c-PentaBDE/otobüs içeriği baz alınmaktadır. <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> Ancak unutmamak gerekir ki Türkiye’de büyük otobüslerin yanısıra midi-bus ve minibüsler de oldukça fazla miktarda bulunmaktadır ve bunlar için de bir etki faktörü tanımlamak gerekir. Ülke-bazlı etki faktörü, Nijerya’da yapılan çalışma baz alınarak 320 g c-PentaPBDE (2 adet otomobil etki faktörü toplamına eşdeğer) alınabilir. 54

Adım 3 – Sektörel Veri TOplama Etkilenmiş Araçlarda KOK-PBDE miktarı: Üretim Bölgesi Faktörü Üretilen c-PentaBDE’nin yaklaşık %90’ı Kuzey Amerika kıtasında, bilhassa Amerika’da kullanılmıştır. Bu nedenle, bu bölgede 1975-2004 yılları arasında üretilmiş yaklaşık 200 milyon otomobil ve diğer araçlar c-pentaBDE ile kirlenmiş olabilir. Bu dönemde diğer ateşe mukavemeti artırıcı kimyasallar da kullanıldığı için bu bölge için «bölge faktörü» 0,5 olarak seçilmiştir (üretimin %50’si) Avrupa için «bölge faktörü» 0,05 (sadece araçların %5’inin PBDE ile kirlendiği öngörülmekte), Asya ve Çin için ise yine 0,05 olarak belirlenmiştir. Latin Amerika, Karayipler ve Afrika bölgeleri için 0,05 olarak belirlenmiştir. Türkiye için «bölge faktörü» ne olmalıdır???? <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 55

Adım 4 – Sektörel Veri TOplama Ulaşım Sektörü için Materyal Akış Analizi Materyal akış Analizi (MAA) herhangi bir ürünün bir toplumda dolaşım karakteristiklerini değerlendirir. MAA’in temelindeki prensip sisteme giren ve sistemden çıkan tüm malzemelerin kütle-denkliği yaklaşımı ile göz önünde bulundurulmasıdır. Materyal akışı bir kaynakta başlar (üretim veya ithalat) ve bir depo alanında/atık alanında (ihracat veya bertaraf) sona erer. Bu konuda en kullanışlı yazılımlardan biri olan STAN, Viyana Üniversitesi tarafından açık erişime sunulmuştur. Türkiye için böyle bir analize gerek var mıdır? Varsa, gruptan birinin görevlendirilmesi!! <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 56

Adım 4 – Sektörel Veri TOplama Ulaşım Sektörü için Materyal Akış Analizi <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 57

Adım 5 – Sektörel Veri TOplama Etkilenmiş Araçlarda KOK-PBDE miktarı: Kullanımda Olan Araçlar <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 58

Adım 5 – Sektörel Veri TOplama Etkilenmiş Araçlarda KOK-PBDE miktarı: İthal Araçlar <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 59

Adım 5 – Sektörel Veri TOplama Etkilenmiş Araçlarda KOK-PBDE miktarı: Ömrünü Tamamlamış Araçlar <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 60

Adım 5 – Sektörel Veri TOplama Etkilenmiş Araçlarda KOK-PBDE miktarı: 1980’den Envanter Yılına dek Atık durumuna geçmiş ve halihazırda deponi alanlarına ulaşmış araçlar <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 61

Adım 5 – Sektörel Veri TOplama Stockholm Anlaşmasında Listelenmiş KOK-PBDE’lerin Ulaşım Sektöründeki Miktarlarının Belirlenmesi <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 62

Adım 5 – Sektörel Veri TOplama Ömrünü Tamamlamış Araçlar Kaynaklı KOK-PBDE’lerin Geri Dönüşüm işlemine giriş oranının belirlenmesi <If necessary go back and show the slide w figure on tired approach> 63

KISITLI ZAMAN DÜŞÜNÜLDÜĞÜNDE EEE/WEEE Envanter Raporu Formatı Giriş 2. Envanter Planlaması ve Paydaşların belirlenmesi Envanter Aşamalarının Seçimi Veri Toplanması 4.1. Metod 1: CRT/kişi yaklaşımı 4.2. Metod 2: Detaylı Envanter Yaklaşımı 4.2.1. EEE/AEEE Envanteri Oluşturulması 4.2.2. İthal EEE/AEEE Ürünlerde KOK-PBDE içeriği ve zamansal değişim 4.2.3. Mevcut stoklarda Polimer ve KOK-PBDE miktarları (kullanımda ve stokta) 4.2.4. Atık akışına giren AEEE’lerde KOK-PBDE’ler 4.2.5. Ömrünü tamamlamış AEEE’lerde KOK-PBDE’ler 4.3. Metod 3. CRT polimerlerinde KOK-PBDE’lerin ölçülmesi 4.4. Her üç metodla elde edilen değerlerin karşılaştırılması 4.5. KOK-PBDE içeren EEE/AEEE için Ürün/madde akış analizi Veri Yönetimi ve Değerlendirme Envanter Raporlama KISITLI ZAMAN DÜŞÜNÜLDÜĞÜNDE Bölüm 4.1. EVET, Bölüm 4.2. BELKİ, Bölüm 4.3. HAYIR

Ulaştırma Sektörü Envanter Raporu Formatı Giriş 2. Envanter Planlaması ve Paydaşların belirlenmesi Envanter Metodlarının Seçimi Veri Toplanması 4.1. Metod 1: Literatür verisine dayalı envanter 4.2. Metod 2: Mevcut Verilere ve Tahmini Değerlere Dayalı Envanter 4.2.1. Kullanımda Olan ve Stokta Tutulan Araçlarda KOK-PBDE 4.2.2. İthal-İhraç Araçlarda KOK-PBDE 4.2.3. Envanter Çıkarıldığı Yıl İthalat Verileri 4.2.4. Ömrünü Tamamlamış Araçlarda KOK-PBDE 4.2.5. Geri Dönüşüme Giren ve Bertaraf edilen Ömrünü Tamamlamış Araçlarda KOK-PBDE 4.3. KOK-PBDE içeren Ulaştırma Sektörü için Ürün/madde akış analizi Veri Yönetimi ve Değerlendirme Envanter Raporlama

Mobilya, Yatak/Döşek, Tekstil Ürünleri, kauçuk PBDE Envanteri Elektrik-Elektronik Eşyalar (EEE)/Atık Elektrik-Elektronik Eşyalar (AEEE) Ulaşım CRT Monitor ? Kirlenmiş Bölgeler GERİDÖNÜŞÜM Mobilya, Yatak/Döşek, Tekstil Ürünleri, kauçuk

NIP Güncelleme Çalışması Kapsamında EEE ve AEEE Veri Kaynakları Paydaş Sorumlu Grup Üyesi Tarih Anket Yöntemi İle Kişi Başı ortalama CRT Miktarı Halk EEE İthalat Verileri (Sadece CRT TV ve monitör) Veya Kategori 3 ve 4 EEE) Bakanlıklar (Çevre ve Şehircilik, İçişleri, Ekonomi, Gümrük kayıtları Ithalatçı ve İhracatçı Firmalar Türkiye İstatistik Kurumu Bursev Hnm (gerekli yazışmalar) Kullanımda ve Stokta Olan Toplam EEE

Veri Paydaş Sorumlu Grup Üyesi Tarih Ömrünü Tamamlamış AEEE (özellikle CRT’ler) AEEE plastik geridönüşümü ve AEEE ihracatı Diğer???

NIP Güncelleme Çalışması Kapsamında Ulaştırma Sektörü için Veri Kaynakları Paydaş Sorumlu Grup Üyesi Tarih İthal Araçlarda PBDE miktarı -Envanter yılında ve geçmiş yıllarda ithal edilen araçların sayısı -modeli 2005’ten eski olan araçların sayısı Araçların geldiği bölge/aracın orijini Gümrükler Ulaştırma Bakanlığı İçişleri Bakanlığı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Plaka Tescil İthalat-Ihracat Kayıtları İlgili Endüstriyel Kuruluşlar Hasan Bey

Veri Paydaş Sorumlu Grup Üyesi Tarih Kullanımda/Stokta Olan Araçlarda PBDE miktarı Otomobil Kamyon Otobüs (>33 koltuk) Minibüs Plaka Tescil Türk Silahlı Kuvvetleri Makine ve Kimya Kurumu Araç Üreticileri Birliği Araç Bayileri Birliği vs Çevre ve Şehircilik Bakanlığı- talep yazısı Ömrünü tamamlamış araçlarda PBDE miktarı Ömrünü tamamlamış/tamamlamak üzere olan araç sayısı Otobüs Plaka Kayıt iptali verileri Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Hasan Bey Muhtemel Veri Alınabilecek Yerler: Kayıt Düşüm Sistemi Plaka Tescil Bürosu Kayıtları

Veri Paydaş Sorumlu Grup Üyesi Tarih Ömrünü Tamamlamış Araçlardan Çıkan Polimerlerin Geri dönüşümü ve ihracatı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Muhtemel Veri Kaynakları: Paketleme Bölümü Polimer geri kazanımı ile uğraşanlar Atık Yönetimi Dairesi Kirlenmiş Bölgeler EEE geri dönüşümü yapılan yerler Deponi alanları KOK-PBDE içerikli metalleri işleyen endüstriler Yakma Tesisleri Belediyeler Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Atık Yönetimi Birimi Kirlenmiş Bölgeler Veri tabanı (2013’te faaliyete geçecek) Hasan Bey