BİY 102 GENEL BİYOLOJİ II Prof. Dr. A. Sülün ÜSTÜN ( Ders Notları) Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü

Kaynaklar Audesirk, T. and Audesirk, G. (1999) Biology, Life on Earth. Fifth Edition. Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey# Campbell, N.A. & Reece, J.B. Biyoloji. Altıncı baskıdan çeviri. Çeviri editörleri: Prof. Dr. Ertunç GÜNDÜZ, Prof. Dr. Ali DEMİRSOY, Prof. Dr. İsmail TÜRKAN, Palme Yayıncılık, 2006

BİTKİ YAPISI VE FONKSİYONLARI Çiçekli bitkiler iki esas bölgeden, kök sistemi ve sürgün sisteminden meydana gelirler( Şekil 17-1). .

KÖKLER, 1) Bitkiyi toprağa bağlarlar, 2) Topraktan su ve mineralleri absorblarlar, 3) Fotosentez süresince meydana gelen şekerlerin arta kalan kısmını depo ederler, 4) Suyu, mineralleri, şekerleri ve hormonları kökten sürgüne iletirler, 5) Bazı hormonları üretirler ve 6) Toprak fungusları ve bitkiye besin temin eden mikroorganizmalar ile ilişkilidirler

ŞEKİL 17-1: Çiçekli bitkinin yapısı: Çiçekli bir bitki kök ve sürgün sisteminden meydana gelir. Kök sistemi normal olarak oldukça dallanmıştır. Tipik olarak mikroskobik olan kök tüyleri, besin absorbsiyonu için yüzey alanını arttırır. Sürgün sistemi gövdeler ve gövdeden büyüyen, tomurcuklar ve yaprakları içerir. Mevsiminde de sürgün çiçek ve meyveleri taşıyabilir

Sürgün sistemi, hepsi tipik olarak dallanmış gövdeden doğan yapraklar, tomurcuklar ve çiçekler (mevsiminde) ile meyvelerden meydana gelir. Sürgünün fonksiyonları 1) başlıca yapraklar ve genç yeşil gövdelerde fotosentez, 2) yapraklar, çiçekler, meyveler ve kökler arasında materyallerin iletimi, 3) üreme, 4) hormon sentezini içerir.

ŞEKİL 17-2: Monokotil ve dikotil bitkilerin karşılaştırılması

Bitkiler esas itibari ile iki farklı kategorideki hücrelerin bir araya gelmesi ile oluşur. Meristem hücreleri ve farklılaşan hücreler. Embriyonik, farklılaşmamış meristem hücreleri mitoz hücre bölünmesi yapabilme yeteneğine sahiplerdir. Dölün veya yavru hücrelerin, bölünen meristem hücrelerinin bölünme yeteneğini kaybetmesi bitki vücudunun büyümeyen kısımlarını oluşturur.

Bitkilerdeki doku ve hücre tipleri Kök, gövde ve yapraklar içeren kara bitkilerinin esas yapıları bir tip hücre veya daha çok özelleşmiş hücre tiplerinden oluşmuş her biri bir tip veya bir çok tipte doku içeren , 3 doku sisteminden meydana gelmiştir; 1) dermal doku ( örtü= koruyucu):Örtü doku sistemi bitki vücudunun dış tarafını sarar. İki tipi vardır. 1) Epidermal doku, 2) Periderm ,

2) temel ; Örtü doku ve vaskular doku sisteminin dışında kalan bütün dokular temel doku sistemini meydana getirir ki genç bir bitkinin büyük bir kısmını temel doku sistemi oluşturur ve 3) vaskular doku sistemleri ( Şekil 17-3). Vaskular doku sistemi iki kompleks iletim dokusundan meydana gelir. 1) Ksilem ve 2) Floem. Her bir dokunun esas rolü materyallerin taşınmasıdır. Ksilem su ve mineralleri köklerden bitkinin en uç kısmına taşır, floem ise su, şeker, amino asitler ve hormonları bitkiyi boydan boya geçerek taşır.

ŞEKİL 17. 3: Kök ve sürgünün yapısı ŞEKİL 17. 3: Kök ve sürgünün yapısı. Çiçekli bitkilerin hem kökü hem de sürgünü üç doku sisteminden meydana gelir: Örtü(Koruyucu= Dermal), temel ve vaskular doku sistemi(Yapraklar, vaskular doku sistemi ve kökler dikotil bitkiye aittir).

Ksilem su ve çözünebilir mineralleri köklerden bitkinin tepesine iletir Ksilem köklerden sürgüne su ve mineralleri trakeid ve trakelerden ( vessel elements) oluşan borular ile taşır ( Şekil 17-5) Koniferlerin çoğu yalnızca trakeidlere sahiptirler; çiçekli bitkiler normal olarak hem trakeidleri hem de trakeleri içerir

ŞEKİL 17-5: Ksilemin yapısı: Ksilem temel doku lifleri ve trakeid ve trakeler (vessel elementleri) içeren iki tip iletim hücrelerini kapsayan karışık hücre tiplerinden oluşur. Trakeidler ince, git gide daralan, üst üstte gelen uçları geçitler ile birleştirilmiştir. Geçitler delik değildir. Komşu hücrelerin iç tarafını ayıran suyu geçiren primer hücre çeperini içerirler. Trake bir diğerinin üzerine gelecek şekilde yığın yapmış vessel elementleridir. Bazı vessel elementlerinin uçtaki çeperleri yoktur ve diğerleri ile bitişik vessel elementleri ile dar olan geçitlere sahiptirler. Hem trakeidler hem de trakeler su ve suda çözünen mineralleri bitişik iletim boruları arasında kenarlardaki yolda hareket etmeye izin veren geçitlere sahiptirler

ŞEKİL 17-6 Floemin yapısı: Floem kalburlu boru elemanları ve arkadaş hücrelerini içeren karışık hücre tiplerinden meydana gelir. Kalburlu boru elemanları primer hücre çeperine sahiptir ve çok ince sitoplazma tabakasına sahip olan hücrelerin merkezi sıvı ile doludur. Kalburlu boru hücreleri uç uca dizilirken floemin iletim sistemini meydana getirir. Kalburlu elementlerde kalbur plakları membran boyunca porlar hücreden hücreye sıvının geçişine izin verir. Kalburlu boru elementlerinin her biri beslenme fonksiyonlarını düzenleyen arkadaş hücrelerine sahiptir

KÖKLER: TOPRAĞA BAĞLAMA, ABSORBSİYON VE DEPOLAMA Tohum sürerken gelişen ilk kök (kökcük =radikula), primer kök toprağın içine aşağıya doğru büyür. Havuç ve karahindiba ( Taraxacum officinale) gibi bir çok dikotilde Ana kök ( kazık kök) sistemi gelişir (Şekil 17- 7a) otlar ve palmiyeler gibi monokotillerde primer kök daha sonra ölür ve gövdenin taban kısmından bir çok yeni kök çıkar. Bu sekonder kökler yaklaşık aynı büyüklüktedir ve saçak kök sistemini meydana getirir (Şekil 17- 7b).