ПРИЛОЗИ

ПРИЛОЗИ Честопати синтаксичкиот контекст има потреба од определување не само на зборовите од именско потекло, туку и на глаголите. Глаголите се многу важен синтаксички елемент, бидејќи се носители на дејството на реченицата. Да ги погледнеме следниве реченици: Orhan, her zaman güzel koşar. Okulun müdürü, dün geldi. Az önce evden çıktı. Meryem, aşağı indi. Kalbimi sana niçin verdim?

ПРИЛОЗИ Подвлечените зборови се користени на следниов начин: - “güzel” > КАКО трча Орхан. - “dün” > КОГА дошол училишниот директор. - “evden” > ОД КАДЕ субјектот излегол пред малку. - “aşağı” > НАСОКА на глаголот „inmek“. - “niçin” > преку ПРАШАЊЕ ја определува причината на глаголот “vermek”

ПРИЛОЗИ Значи, ако малку повнимателно се погледне, ќе се види дека сите овие зборови, всушност, ги определуваат глаголите од различни аспекти. Овие глаголи може да бидат предикати (финитни глаголи), инфинитиви, партиципи или герунди (инфинитни глаголи) во реченицата. Според тоа, зборовите кои го определуваат значењето на глаголот по време, начин, место, насока и количина, како и зборовите кои ова значење го даваат по прашален пат, се нарекуваат прилози.

ПРИЛОЗИ Прилозите се слични на придавките, со таа разлика што придавките ги определуваат именките, додека прилозите ги определуваат глаголите. Честопати тоа се исти зборови кои се користат во различни контексти и према тоа може да имаат различни функции (т.е. Може да бидат придавки или прилози).

ПОДЕЛБА НА ПРИЛОЗИТЕ Поделба на прилозите според потеклото: 1. Прилози од турско потекло: aşağı, az, beriye, bugün, dün, güzel, niçin, yukarı и др. 2. Прилози од странско потекло: asla, bari, inşallah, keşke, mutlaka, rahat и др. 3. Прилози со мешано потекло: belki (<арап. „bel“ + перс. /-ki/), rahatça (<арап. „rahat“ + тур. /-ça/), sabırsız (<арап. „sabır“ + тур. /-sız/), şüphesiz (<арап. „şüphe“ + тур. /-siz/) и др.

ПОДЕЛБА НА ПРИЛОЗИТЕ Поделба на прилозите според својот состав: 1. Прости прилози. Прилози без наставки. Малку се на број: az, çok, daha, en, güzel, pek, sağ, şimdi, üst, и др. 2. Изведени прилози. Овие прилози се изведени од именски или глаголски корени или основи. - Кога се изведени од именски корени или основи, тогаш изведувањето се прави со деноминативни наставки за номинализација. - A кога се изведени од глаголски корени или основи, тогаш се користат наставките за глаголски придавки (герунди): az+(ı)cık, bu + ile>böyle, çal-(ı)ş-kan, dış+arı, doğ+ru, güzel+ce, il+eri, sabah+leyin, sabır+sız+lık+la, yavaş+ça и др.

ПОДЕЛБА НА ПРИЛОЗИТЕ 3. Сложени (групирани) прилози. Тоа се прилози кои се состојат од најмалку два збора, кои може да бидат напишани: • слеано, како сложени зборови; или • посебно, како зборовна група. Најчесто користените сложени прилози се: bana göre, bir + az > biraz, bu + gün > bugün, er geç, evvelki gün, ne+için > niçin, ne kadar, her vakit, yavaş yavaş, zaman zaman и др.

ПОДЕЛБА НА ПРИЛОЗИТЕ Поделба на прилозите според својата служба: 1. Прилози за начин. Го определуваат начинот на кој се врши глаголското дејство. Прилозите за начин во реченицата се наоѓаат со поставување на прашањето “nasıl?” (како?) на глаголот. Качествените придавки и други зборови кои искажуваат качество, кога во реченицата се користат пред глаголот, тогаш тие стануваат прилози за начин.

ПОДЕЛБА НА ПРИЛОЗИТЕ Примери за прилози за начин: ağlayarak, alt üst, anlata anlata, baka baka, böyle, doğru, dosdoğru, gülerek, güzel, hızlı, iyi, kolay, koşarak, o denli, öyle, rahat rahat, sertçe, şöyle, yan yan, yavaş yavaş, yavaş, yavaşça, yorgun, и др.

ПОДЕЛБА НА ПРИЛОЗИТЕ Примери: Biliyorsunuz, ona biraz da anneme yaptıkları için böyle davrandım. Bulundukları yerin neresi olduğuna aldırmadan odanın ortasına kadar dosdoğru ilerliyorlardı. Herkes birbiriyle güzel güzel konuşurdu. Ne denli satarsa o denli çalışmak zorunda kalmasını aklı almıyordu.

ПОДЕЛБА НА ПРИЛОЗИТЕ O da dünyanın güçlü ve zengin kişilerinden biri olarak „üst tabaka“ya kurulmuş, babadan kalan eski evinde rahatça yaşıyordu. Fabrikadan her akşam eve yorgun geliyor. Öfkeyle orayı burayı karıştırıyor, pudralı ve bilezikli kollarıyla bulaşığı alt üst ediyordu.

ПОДЕЛБА НА ПРИЛОЗИТЕ Прилози за начин се добиваат и со наставката /-CA/: çılgınca, güzelce, rahatça, sıkıca, yalnızca и др. Примери: Yerlere yuvarlananlar, eli yüzü kan içinde, çılgınca koşuşanlar... Cemile babasına az daha sokuldu ve babasının koluna sıkıca sarıldı. Gemim beklenmedik biçimde çabucak, gizlice İstanbul'a uğruyor...

ПОДЕЛБА НА ПРИЛОЗИТЕ Прилози за време. Тоа се прилози кои временски го определуваат значењето на глаголот. Се наоѓаат со поставување на прашањето “ne zaman?” (кога?) на глаголот. Примери за прилози за време: az önce, ara sıra, akşam, biraz önce, bazen, biraz sonra, bugün, dün, erken, eylülde, geç, gece, gündüz, hemen şimdi, hemen, kışları, kimi kez, kimi kere, kimi vakit, sabah, şimdi, şimdicik, sonbaharda, yarın, zaman zaman, и др.

ПОДЕЛБА НА ПРИЛОЗИТЕ Примери: Az önce çıktılar dışarı!.. Biraz sonra büyük toplantıya sıra geldi. Birkaç dakika içinde gerçek ortaya çıktı... Kışları Topağacı'ndaki evde, yazları Kandilli'deki yalısında geçiriyor... yaz kış yüzüyor... Buyurun efendim, babamlar şimdi gelirler, buyurun! İşte ben, hem de öylesine az seviyorum ki onları, yarım düzinesini hemen şimdi öldürebilirim.

ПОДЕЛБА НА ПРИЛОЗИТЕ Прилози за време се догиваат и со наставките /-leyin/ и /-İn/, како и со формите „/-A/ doğru“, „/-A/ kadar“, „/-DAn/ beri“, „/-DAn/ önce“, „/-DAn/ sonra“: sabahleyin, akşamleyin, yazın, kışın, sabahtan beri, öğleden önce, beşten (5’ten) sonra, sabaha kadar и др. Примери: Sabahleyin dostları onu ziyarete geliyorlar. Hasköy'e, sonra Eyüp'e taşınmadan önce yazın üç ay Beyoğlu'nun yukarı yerinde kalmıştım... Ali Rıza Bey, haftalardan beri ağırlık basmış gibi bir halde yaşamıştı. Mehmet Ali'nin evlenmesinden sonra, bu benim için bir düşünce konusu oldu. Şimdi sabahtan akşama kadar durmaksızın, sigaralarımdan alıyor. Burada buluşacakmışız, elbette, bugün öğleden sonra, alaturka saatle yediye doğru.

ПОДЕЛБА НА ПРИЛОЗИТЕ Од делбените придавки, само „ikide bir“ може да биде прилог, и тоа прилог за време. Примери: Ben içimin acılarından ikide bir infılak ederim. Eliyle, ceketinin üstünden ikide bir cebini yokluyor, içerideki sert şeyi hışırdatarak kağıdın hala orada olduğundan emin oluncaya dek, üstünden bastırıyordu. Hizmetçinin kısa kesilmiş, kuru saçları soluklaşmış şapkasının altından ikide bir dışarı kaçıyor...

(ПРОДОЛЖЕНИЕ ИДНАТА НЕДЕЛА) ПОДЕЛБА НА ПРИЛОЗИТЕ (ПРОДОЛЖЕНИЕ ИДНАТА НЕДЕЛА)

Најдете ги прилозите во долниве реченици: Asıl çetin dövüş öğleden sonra olacak. Mitya'ya da artık çok sert bir tavırla arabaya binmesini söyledi. Değişik yollardan geçerek, kente geceleyin girmeye karar verdi. Amiral, gürültünün çoğaldığını görünce, yavaşça meydana çıkmıştı. Cehennemden nişan veren bu diyarlarda ancak sabaha karşı uyunur.

ЗА ДЕНЕС ТОЛКУ.