SİNDİRİM VE BESLENME Ömer YANIK Biyoloji Öğretmeni 2018/ BURSA

HEDEFLER Sindirimin özelleşmiş kısımlar içerisinde gerçekleştiğini kavratmak. İnsanda sindirim kanalında gerçekleşen olayları açıklamak. Otçul ve etçillerin sindirim sistemi arasındaki farkları incelemek. Ağız ve dişlerin sindirimdeki önemini kavratmak. Sindirim sisteminde görev alan hormonların görevlerini açıklamak. Karaciğer ve pankreasın sindirim sistemindeki görevini kavramak. Dolaşım sisteminin sindirim sistemi ila bağlantısını açıklamak. Sindirim sisteminde görev alan enzimlerin görevlerini incelemek.

Çeyrek peynirli hamburgerdeki kaloriyi yakmak için 3 saatlik bir yürüyüş gerekir Ülser hastalıklarının birçoğu stresten değil bakterilerden kaynaklanır

Hayvanlar beslenerek üç gereksinimi karşılarlar ; Enerji kaynağı. Büyümek ya da yapım reaksiyonları için gerekli temel besin maddeleri(Karbon) kaynağı. 3) Vücut da sentezlenemeyen besin maddeleri.

Bir insan her gün 1 litre tükürük salgılar Yaklaşık bir milyon kişinin günlük gereksinimlerini karşılamaları için bir yemek kaşığı B-12 vitamini yeterlidir

bildirim mekanizmaları rol oynar. Obezite (Aşırı şişmanlık) İnsan vücudu yağ depolamaya eğilimli olmasına karşın kilo almaya ve vermeye bazı sınırlamalar getirmiştir. Yağ depolanması ve kullanımında karmaşık geri bildirim mekanizmaları rol oynar. Memelilerde yağ dokusu tarafından salgılanan leptin adlı hormon önemli bir işleve sahiptir. Yağ dokusundaki artış leptin düzeyini arttırır ve beyin uyarılarak iştah baskılanır ayrıca kas etkinliklerinde ve vücut ısısında artış olur.Bu geri bildirim mekanizmaları , bazı bireylerde vücut ağırlığının çok dar sınırlar içerisinde kalmasını sağlarken , daha geniş insan topluluklarında ise oldukça büyük sınırlarda olmasını sağlamaktadır. Ayrıca genler ve bazı beyin kimyasallarıda obezitede rol oynamaktadır. Hayvanlar aşırı yağlanmanın yararlı amaçları vardır. Uzun mesafe yolculuk eden vücut ağırlığını azaltmada ve kalori depolamada yağlar diğer besinlere göre daha avantajlıdır.

GENEL ÖZELLİKLER Canlılar gelişimlerini sürdürebilme , enerji elde etme ,üreme ve hareket gibi faaliyetleri sürdürebilmek için beslenmek zorundadırlar. Besinlerin hücre zarlarından geçebilecek hale getirilmesine (Monomerlere ayrılması) sindirim bu işlevi gerçekleştiren sisteme sindirim sistemi denir. Dişler ,taşlık,gaga gibi organlarla besinlerin mekanik etkilerle küçük parçalara ayrılmasına mekanik sindirim denir. Enzimler yardımıyla, küçük parçalara ayrılan besinlerin yapıtaşlarına ayrılmasına kimyasal sindirim adı verilir.Bu reaksiyonlar hidrolizle gerçekleşir. Enzimler besinlere hücre için de etki edebildiği gibi hücre dışında da etki edebilir.

Besinler den yararlanma dört aşamada gerçekleşir.Enzimler yardımıyla besinler yapıtaşlarına dönüşürler (Yağlar yağ asiti ve gliserola , karbonhidratlar monosakkaritlere ,proteinler ise aminoasitlere) Hücre dışı sindirimle elde edilen yapıtaşları bağırsaklardan emilerek kana karışır ve hücrelere kanla iletilir. Sindirilemeyen besin maddeleri ise dışarı atılır.

Sindirilmeyen besinler Sindirimdeki 4 temel basamak Vücuda katılanlar 2 sindirim mekanik sindirim 1 3 parçalama emilim Kimyasal sindirim Monomerler besin (polimerler) Ağızda 4 Elenenler Sindirilmeyen besinler

.Paramesyum gibi canlılarda hücre dışından alınan besinler besin kofulunu oluşturular. Daha sonra lizozomlarla kaynaşan bu yapılar da besinler sindirilir. Oluşan temel maddeler kofuldan çıkarak sitoplazmaya dağılır. Bu olay bir hücre içi sindirim örneğidir. .Diğer bir sindirim modeli ise besin maddelerinin hücre dışında büyük boşluklar içesinde temel maddelerine ayrılmasıdır. Bu yöntem ise hücre dışı sindirim olarak adlandırılır. .Hücre dışı sindirim sayesinde hücre içerisinde sindirilmesi mümkün olmayan maddelerin sindirilmesi sağlanır.

HİDRADA SİNDİRİM Vücut boşluğu dış sindirimin gerçekleştiği yerdir. Bu boşluk ağız ve anüs görevi gören tek açıklığa sahiptir. Tentaküllerindeki nematosistleri ile öldürdüğü canlıları sindirim boşluğuna aktarır. Enzimleri sindirim boşluğuna salgılar orda besin parçalanır daha sonra onları absorbe eder. Hidranın beslenmesi

Toprak solucanında sindirim ağızla başlar anüsle biter. Kursakta besinler bir süreliğine tutulur taşlıkta ise mekanik sindirime uğrar. Bağırsakta yapı taşına ayrılan besin emilir. Çekirgede ise kursakta depolanan besinler mide de kimyasal sindirime uğrar bağırsaklardan da emilir. Kuşlarda dişler bulunmaz taşlıkda bulunan küçük taşlar besinleri mekanik sindirime uğratır. Sindirim artıkları böbrekden gelen boşaltım ürünleri ile birlikde kloak adı verilen ortak bir kanaldan dışarı atılır.

İneğin midesi 4 bölümden oluşmuştur İneğin midesi 4 bölümden oluşmuştur.İşkembe ve börkenekte birçok tek hücreli canlı yaşar.İşkembe ve börkenek yolunu izleyen besin tekrar ağza getirilir. İkince kez çiğnenerek yutulan besinler tam fermente edilerek selüloz dahil temel parçalarına ayrılmaya başlar , besin kırkbayır ve şirden yoluyla ince bağırsaklara geçer ve sindirilir.

Etçil canlılarda kesici ve köpek dişleri gelişmiş ayrıca kör bağısak da bir körelme meydana gelmiştir. Otçul canlılarda ise azı dişleri daha gelişmiş ,besinlerin tam parçalanması ve emilimin arttırılması amacıyla kör bağırsak ve kalın bağırsak daha uzamıştır.

İNSANDA SİNDİRİM SİSTEMİ İnsanda sindirim kanalı ,ağız yutak ,yemek borusu,mide,incebağırsak, oniki parmak bağırsağı , kör bağırsak , kalın bağırsak ,rektum ve anüs olmak üzere bölümlere ayrılır. Sindirim kanalına tükrük bezleri , mide , karaciğer , pankreas ve ince bağırsakta bulunan bezler salgılar gönderirler.

Dişler Ön diş(kesici) Köpek dişi Ön azılar Azı dişleri 20 Yaş dişi Dil Tükrük Bezleri Tükrük bezlerine açılan yollar

DİŞLERİN YAPISI Yetişkin bir insanda 16 alt çenede 16 üste çenede toplam 32 diş bulunur Yapışkan Bu dişlerden öndeki 8 tanesi kesicidördü köpek dişi ,sekizi küçük azı ve 12 taneside büyük azı dişidir. Kesici Köpek Küçük Büyük azı Üst çene Alt çene 3 2 1 2 2 1 2 3 3 2 1 2 2 1 2 3

YUTAK VE YEMEK BORUSU Tükrük salgısı kulak altı , dil altı ve çene altı tükrük besleri tarafından salgılanır. Tükrük içinde amilaz enzimi ,mukus ,su, Na ve Ca iyonları bulunur. Yutkunma sırasında gırtlak kapağı(Epiglotis) soluk borusunun üzerini kapar besin yemek borusuna geçer. Yemek borusunun içindeki düz kasların arka arkaya peristaltik kasılmaları sonucu besin mideye doğru iletilir.

MİDE YAPISI Çapraz ,halka ve boyuna düz kaslara sahiptir. Mukoza tabakasındaki hücreler HCI ve Pepsinojen enzimi salgılarlar Proteinlerin sindirimi midede başlar Mide bezleri içindeki bazı hücreler gastrin hormonu salgılarlar bu hormonlar kan yoluyla diğer salgı hücrelerini uyarır Mukus sıvısı mide iç yüzeyini asit ortamdan korur. Mide içindeki besinler ve enzimler peristaltik hareketlere karıştırılır kimus adını alan bu asit karışım onikiparmak bağırsağına geçer.

Gastrit ülseri Mide hücrelerinin yıkılmasıdır Genellikle bakteriler sebep olur. Örneğin: Helicobacter pylori

ONİKİPARMAK BAĞIRSAĞI Karaciğerden salgılanan safra ve pankreastan gelen sindirim enzimleri onikiparmak bağırsağına salgılanır. Safra sindirim enzimleri içermez safra tuzları yağların parçalanarak sübstrat yüzeylerinin artmasını sağlar böylece kolay sindirim gerçekleşmiş olur. Onikiparmak bağırsağında emilim olmaz mideden gelen besinlerin parçalanması ve karaciğer ile pankreastan gelen salgılarla karışımı bu kısımda gerçekleşir.

İNCE BAĞIRSAK Kıvrımlar yaparak sindirim ve emilim yüzeyi artmıştır.(300m2) Besinler temel maddelerine ayrıldıktan sonra mikrovilluslar yardımıyla emilirler besinlerim emilmesinde lenf kılcallarıda görev yapar Peristaltik hareketler besinlerin bağırsak içinde hareketini sağlar.Kalın bağırsak ta sadece suyun geri emilmesi sağlanır ayrıca faydalı bakterilerle K ve çeşitli B vitaminlerinin sentezi emilmesini gerçekleştirir.

HORMONAL KONTROL Besinler oniki parmak bağırsağına girdiğinde sekretin etkisiyle pankreastan salgılanan enzimler mideden gelen asit ortamı nötralize eder. Enterogastron hormonu midenin faaliyetlerini durdurucu yönde etki yapar. Kolesistokinin hem karaciğeri hemde pankreası salgı yapması için uyarır. Mideden salgılanan Gastrin hormonu midedeki salgı hücrelerini uyarır.

1.Kanda glukoz seviyesi yükseldiğinde pankreas insülin hormonunu kana salgılar. 2. İnsülin hormonu hücrelerde ve karaci ğerde glukozun glikojen olarak depo lanmasını sağlar.Ve kandaki glukoz seviyesi azalır. HÜCRESEL YAKITIN HOMEOSTATİK OLARAK DÜZENLENMESİ 4.Glukagon hormonu karaciğerde glikojenin glukoza dönüşmesini sağlar ve kan glukoz seviyesi yükselir. 3. Kandaki glukoz seviyesi azalırsa pankreas glukagon hormonunu salgılar.

KARACİĞERİN GÖREVLERİ Yaşlı alyuvarların parçalandığı yerdir. Safrayı üretir ve salgılar. Karbonhidrat metabolizmasını düzenler. Karoteini A vitaminine dönüştürür. Yağda eriyen vitaminleri depolar. Protein ve Yağ metabolizmasını ayarlar. Üre sentezini gerçekleştirir. Kanın pıhtılaşmasını sağlayan fibrinojen ve protrombini sentezler. Toksik maddeleri etkisiz hale getirir.

Ağız Mide İnce Bağısak Boşluğu Mikrovilluslar Süt Lap(Renin) Kazein Erepsin

BESİNLERİN EMİLMESİ Glikoz ve amino asitler hücre zarından aktif taşıma ile emilir. Monomerler ,su ve vitaminler emilip kan kılcallarına taşınırlar ve kapı toplardamarı ile karaciğere iletilirler. Yağ asitleri,gliserol ve yağda çözünen vitaminler ise yağda eriyebilen maddeler oldukları için epitel hücre zarlarından geçip ER ye ulaşırlar. Epitel hücrelerinde(ER) sentezlenen yağlar proteinlerle (Golgi de)kaplanarak şilomikron denilen yapıları oluşturup lenfe geçerler.