Aviasiya üçün təhlükəli hava şəraiti Aviasiya üçün təhlükəli hava şəraiti. Təhlükəli atmosfer hadisələri xəritələri və onların təhlili Mühazirəçi: Hacıyev Aqil

Təhlükəli atmosfer hadisələrinə aiddir: -dumanlar, çovğun və toz burulöanı kimi görünüşü pisləşdirən hadisələr; -ildırım və qasırğalar; - atmosfer turbulentliyi; -təyyarələrin buzbağlaması, şaxta və s. Uçuşların təhlükəsizliyini artırmaq məqsədi ilə uçuş heyətindən təhlükəli hava şəraitini öyrənmək, təhıükəli atmosfer hadisələrinin yaranmasının xarakterik sinoptik proseslər, barik sistemlərlə uyğunluğunu bacarmaq tələb olunur.

Külək sürüşməsi və turbulentlik Külək sürüşməsi (ing. Wind Shear) küləyin fəza dəyişkənliyinin xüsusiyyəti olub, fəzanın iki nöqtəsində məsafəyə nisbətən külək sürətlərinin vektor fərqi (və ya qradiyenti) ilə təyin olunur. Adətən külək sürüşməsi daha asan ifadə olunur , yəni, atmosferdə qısa məsafədə küləyin sürət və/və ya istiqamətinin dəyişməsinə külək sürüşməsi deyilir.

Qarşı küləyin artma effekti Yüksəklik 0-200 fut küləyin sürəti 120 КТ Şiddət 110 КТ Yüksəklik 300 fut Küləyin sürəti 140 КТ Şiddət 110 КТ Şaquli külək sürüşməsi

Qarşı küləyin azalma effekti – enerjinin itməsi Yüksəklik 300 fut küləyin sürəti130 КТ Şiddət 100 КТ Yüksəklik 200 fut Küləyin sürəti 110 КТ Şiddət 100 КТ Üfüqi külək sürüşməsi

Mikroşiddətlər / enən hava axınları Hava sürəti 240 КТ Mikroşiddətlər / enən hava axınları

Külək sürüşməsinin qiymətləndirilməsinin ədədi kriteriyaları İKAO şaquli axın əlamətlərinə görə külək sürüşməsinin aşağıdakı kriteriyalarını tövsiyyə edir: Külək sürüşməsi Təyyarənin idarə olunmasına təsiri Hər 30 m məsafədə külək sürüşməsi, m/s ilə Hər 600 m məsafədə üfüqi külək sürüşməsi,m/s ilə Qalxan və ya enən axınların sürəti Zəif Əhəmiyyətsiz 0…..2,0 Mülayim Əhəmiyyətli 2,1….4,0 Güclü Əhəmiyyətli çətinləşir 4,1…..6,0 Çox güclü Təhlükəli >6

Atmosferdə turbulentlik Hava olduqca hərəkətli mühit olub, burada hissəciklər nizamsız başqa sözlə turbulent hərəkət edirlər. Turbulentlik (latın sözü olub “turbo” - burulğan) – atmosferdə müxtəlif ölçülü burulğanların yaranması, küləyin üfüqi və şaquli şiddətinin baş verməsi ilə şərtlənir. Turbulent burulğanların oxları fəzada vəziyyətlərini çox tez dəyişirlər və müxtəlif istiqamətlərə yönəlmiş olurlar.

Termik konveksiya а) nizamsız; b) nizamlı. Termik turbulenlik (konveksiya) yer səthinin qeyri-bərabər qızması nəticəsində və ya böyük şaquli temperatur qradiyentində soyuq havanın isti səth üzərinə axması nəticəsində yaranır. Kontinent üzərində yaya fəslində və gündüz saatlarında müşahidə olunur. Termik turbulentlik zamanı həm nizamsız həm də nizamlı qalxan və enən hava axınları formalaşır. Termik konveksiya а) nizamsız; b) nizamlı.

Dinamik turbulentlik aşağıdakılara səbəb olur: Yer səthində hərəkət edən hava axınının kələkötür səthə sürtünməsi; Sürət və istiqamətcə hava axınının xarakterinin qeyri-bircinsliyi; Inversiya və izotermiya təbəqələrində dalğalı hərəkətər. Oroqrafik turbulentlik dağlıq ərazilərdə formalaşır. Hava axınları dağları keçən zaman deformasiyaya məruz qalır və bu, müəyyən şəraitlərdəturbulentlik sahələrinin yaranmasına səbəb olur. Dağlıq ərazilərdə eyni meteoroloji şəraitdə güclü turbulentliyin təkrarlanmsı düzənlik ərazilərdəkindən daha çox olur. Turbulentliyin xarakteri və intensivliyi dağın forma və ölçülərindən, hava axınının dağa nisbətən istiqamətindən, küləyin sürəti və hündürlükdən asılı olaraq dəyişməsindən, temperaturun stratifikasiyasından asılıdır.

Buzbağlama Buzbağlama — uçuş zamanı təyyarənin ayrı-ayrı hissələrində buz örtüyünün əmələ gəlməsinə deyilir. Buzbağlama üçün əsas şərtlər aşağıdakılardır: uçuş hündürlüyündə havada soyumuş su damcılarının olması; təyyarə səthində mənfi temperatur. Buzbağlama +2°С...-50°С temperaturlarında müşahidə olunur, buzbağlamanın ən böyük ehtimallı (98%) temperatur amplitudu 0°С... -20°С sahəsində müşahidə edilir.

Soyuq cəbhə zonalarında buzbağlama buz kristalları şaxta Soyuq hava Soyuq cəbhə Isti dayanıqsız hava

İsti cəbhə zonalarında buzbağlama Buz kristalları şaxta Soyuq hava Isti cəbhə Isti hava

Təhlükəli atmosfer hadisələrinin şərti işarələri İldırım Dolu Mülayim turbulentlik Çiskin Güclü turbulentlik Yağış Zəif buzbağlama Qar Mülayim buzbağlama Leysan yağış Güclü buzbağlama Yersəthi çovğun Duman Soyumuş yağıntılar , Təhlükəli atmosfer hadisələrinin şərti işarələri

Təhlükəli atmosfer hadisələri proqnozu Ildırım Duman Duman zamanı görünüş məsafəsi Qasırğa Dolu Buludlarda buzbağlama Aşağı buludluluq Külək və temperatur ( 30 hesablama metodları )

Təhlükəli atmosfer hadisələrinin proqnozuna aid nümunələr

Ildırım proqnozu Ədədi modelləşdirmə Konvektiv buludun ədədi modeli Radiolokasiya məlumatları Proqnozun dəqiqliyi - 90%

Təhlükəli atmosfer hadisələrinin avtomatlaşdırılmış proqnozu

Lələkli CI- Cirrus Lələkli-topa CC-Cirrocumulus Lələkli-laylı CS-Cirrostratus Yüksək topa AC-Altocumulus Yüksək laylı AS-Altostratus Laylı-yağışlı NS-Nimbostratus Laylı-topa SC-Stratocumulus Laylı ST-Stratus Topa CU-Cumulus Topa-yağış CB-Cumulonimbus

Buludluğun miqdarı FEW Few 0/8 (0 oktant) SKC Sky clear SCT Scattered 3/8 - 4/8 (3-4 oktant) BKN Broken 5/8 -7/8 (5-7 oktant) OVC Overcast 8/8 (8 oktant)

Yuxarı eşelonlar üçün təhlükəli atmosfer hadisələri xəritələri ( 400 - 150 hPa)-(FL 250 -630) - Orta eşelonlar üçün təhlükəli atmosfer hadisələri xəritələri (700-150hPa)-(FL100-450) - Aşağı eşelonlar üçün təhlükəli atmosfer hadisələri xəritələri (700 hPa-dan aşağı)-(FL 100) - standart izobarik səthlər üçün temperatur və külək xəritələri. Göstərilən xəritələr təyin edilmiş vaxtlarda (00, 06, 12 və 18-UTC vaxtı ilə) tərtib olunur. Bu xəritələrin fəaliyyət müddəti təyin edilmiş vaxtdan 3 saat əvvəl və sonra üçün hesab olunur.

Xəritələrdə aşağıdakı atmosfer hadisələri əks olunur: ildırım; tropik siklon; güclü qasırğa xətləri; mülayim və ya güclü turbulentlik ( buludlarda və ya açıq səmada); mülayim və güclü buzbağlama; atmosfer cəbhələri (onların vəziyyəti, sürəti və hərəkət istiqaməti); tropopauzanın hündürlüyü; şırnaqlı axınlar;

Standart izobarik səthlər üçün temperatur və külək xəritələri

Təhlükəli atmosfer hadisələri xəritəsi –SİGWX (FL-250,UTC 12)

Təhlükəli atmosfer hadisələri xəritəsi –SİGWX(FL-250,UTC 18)

Təhlükəli atmosfer hadisələri xəritəsi –SİGWX(FL-100,UTC 12)

Təhlükəli atmosfer hadisələri xəritəsi –SİGWX(FL-100,UTC 18)