Siklonlar və onların əmələ gəlməsi MİLLİ AVİASİYA AKADEMİYASI Siklonlar və onların əmələ gəlməsi

Siklonlar fəaliyyətləri dövründə 4 inkişaf mərhələsi keçir: Dalğa mərhələsi (siklonun yaranması); Gənc siklon; Maksimal inkişafa çatmış siklon; Dolan siklon (okklyuziya mərhələsi).

Şəkil 1. Siklonların inkişafının birinci – dalğa mərhələsi.

Şəkil 2. Siklonların inkişafının ikinci – gənc siklon mərhələsi. Йерцстц сятщ МТ - 700 П Şəkil 2. Siklonların inkişafının ikinci – gənc siklon mərhələsi.

Maksimal inkişafa çatmış siklon mərhələsində isti və soyuq cəbhənin yaxınlaşması və birləşməsi baş verir ki, bu proses siklonların mərkəzində başlayır və siklonun okklyuziyası adlanır. İki cəbhənin birləşdiyi nöqtəyə okklyuziya nöqtəsi deyilir.

Şəkil 3. Siklonların dördncü – okklyuziya mərmələsinin sxemi.

Meteoroloji şəraitin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq siklonları şərti olaraq 3 zonaya bölmək olar: Siklonun ön hissəsi (I); Siklonun isti bölməsi (II); Siklonun arxa hissəsi (III).

Siklonun ön hissəsində hava şəraiti - isti cəbhənin xüsusiyyətləri ilə müəyyən olunur. Siklonun mərkəzinə və isti cəbhəyə yaxınlaşdıqca bulud sistemi yaxşı inkişaf etmiş olur və aramsız yağıntıların düşmə ehtimalı artır. Siklonun arxa hissəsində hava şəraiti – soyuq cəbhə və soyuq dayanıqsız hava kütləsini xüsusiyyətləri ilə müəyyən olunur. Soyuq hava kütləs kifayət qədər rütubətli və əhəmiyyətli dayanıqsız olarsa, siklonun arxa hissəsində güclü leysan yağıntılarının düşür. Siklonun isti bölməsində hava şəraiti – isti bölmə isti və soyuq cəbhələr arasında yerləşir. Burada isti hava kütləsi nisbəyən rütubətli və dayanıqlı olduğuna görə hava şəraiti də isti dayanıqlı hava kütləsinin xüsusiyyətləri ilə səciyyələnir.

Siklonlar çox zaman qrup (seriya) halında formalaşırlar Siklonlar çox zaman qrup (seriya) halında formalaşırlar. Siklonların bu cür düzülüşü siklon seriyası adlanır. Seriyalara daxil olan siklonlar cənub-qərbdən şimal şərqə doğru, isti hava kütlələri atmosferin aşağı və yuxarı hissələrində siklonlarla birlikdə şimal istiqamətində, soyuq hava kütlələri isə şimaldan siklonların arxa hissəsinə daxil olaraq cənuba doğru hərəkət edirlər.

Şəkil 4. siklon seriyalarının sxemi.

Yarandığı ərazilərin coğrafi xüsusiyyətlərindən asılı olaraq siklonlar tropik və ya qeyri-tropik mənşəli olurlar. Tropik zonada isti dəniz üzərində yaranan, güclü külək, leysan yağış və intensiv şimək fəaliyyəti ilə müşayiət olunan siklonlara tropik siklonlar deyilir. Küləyin gücündən asılı olaraq onları tropik fırtına, tayfun (küləyin sürəti 18-33 m/s) və ya tropik qasırğa da (küləyin sürəti 33 m/s-dən artıq) adlandırırlar.

Tropik siklonların mərkəzində atmosfer təzyiqi 720-728 mm c. s Tropik siklonların mərkəzində atmosfer təzyiqi 720-728 mm c.s.-a (960-970 hPa) qədər düşə bilir. Mərkəzdə təyiziqin aşağı düşməsi böyük qradiyentə səbəb olur və nəticədə burada küləklərin sürəti 60-70 m/s-dən çata bilir. Tropik siklonlar aşağıda qeyd olunmuş ərazilərdə müşahidə olunurlar: 1) Atlantik okeanında Antil adalarında və Karib dənizi hövzəsində; 2) Hind okeanında Ərəbistan dənizi və Benqal körfəsində; 3) Sakit okeanda filippin adalarında, Cənubi Çin dənizi hövzəsində və Yaponiyada (Yaponiyada bunları tayfun adlandırırlar.

Şəkil 5. Tropik siklonların şaquli kəsiyinin sxemi Burulğan gözü Burulğan gözünün divarları Şəkil 5. Tropik siklonların şaquli kəsiyinin sxemi

Şəkil 5. Tropik siklonların peyk vasitəsilə təsviri. Burulğanın gözü Şəkil 5. Tropik siklonların peyk vasitəsilə təsviri.