YONT 202- ÖRGÜTSEL DAVRANIŞ Bölüm 5 KİŞİLİK VE DEĞERLER Kaynak: Örgütsel Davranış, Stephen P. Robbins ve Timothy A. Judge, Çeviri Editörü: İnci Erdem, Pearson / Nobel, 14. Basımdan Çeviri, ISBN: 978-605-133-142-3 Hazırlayan: Gülsen Dökmecioğlu Sönmez, İşletme Bölümü, İşletme ve Ekonomi Fakültesi, DAÜ

I. KİŞİLİK 1) Kişilik Nedir, Nasıl Ölçülür ve Belirleyici Faktörler a) Kişilik Bir bireyin diğer bireylere tepki göstermek veya onlarla etkileşime girmek için kullandığı yolların tamamı Genelde ölçülebilen özellikler olarak kişinin gösterdiği utangaçlık, agresiflik, hırslılık, sadakat gibi terimler anlatılır Kişilik: Benzersizlik ve kendine özgü olması, Tutarlılık, Değişmezlik veya durağanlıktır.

b) Kişiliğin Ölçümü İş alımlarında, kişilik-iş uyumlarında ve çalışanı daha iyi anlama ve yönetme durumlarında önem taşır. - Öz değerlendirme ölçekleri - Gözlemci değerlendirme anketleri

- Öz-değerlendirme ölçekleri Bireylerin kendilerine yönlendirilmiş sorulara (ör. Gelecek hakkında çok endişelenirim) verdikleri yanıtlarla bir grup etmen üzerinden kendi kendilerini değerlendirmelerini sağlayan anketlerdir. Yaygın olarak kullanılır fakat anketi yanıtlayanlar yalan söyleyebilir ya da izlenim yönetimi uygulayabilirler. Gözlemci-değerlendirme anketleri Kişilik hakkında bağımsız bir değerlendirme sunar. Kişinin bir başkası tarafından değerlendirilmesidir. Gözlemci-değerlendirme anketleri iş başarısı üzerinde daha iyi bir tahmin aracıdır.

c) Kişiliği Belirleyen Faktörler Kişilik Özellikleri: Bir bireyin davranışını tanımlayan sürekli özelliklerdir. Kişilik hem kalıtımsal hem de çevresel etkenlerin bir sonucudur: Kalıtım Ana rahmine düşüş sırasında belirlenen etkenler; bir kişinin biyolojik, fizyolojik ve doğasında olan psikolojik yaratılışı (doğuştan gelen özellikler, genetik) Fiziksel duruş, yüz güzelliği, cinsiyet, huy, kas yapısı ebeveynlerimizin kim olduklarından etkilenir Örnek: İkizler üzerinde yapılan çalışma – ayrı yetiştirilmiş ikizlerin oldukça çok benzerlikleri bulunmaktadır Çevre Aile faktörü, eğitim imkanları, yaşam ve düşünce biçimlerini etkileyen sosyal yapı ve sosyal sınıf faktörleri, yaşanılan bölgenin coğrafi özellikleri, iletişim araçlarının kullanımı, teknoloji, iş imkanları ve sahip olunan meslek gibi çeşitlendirilebilecek diğer faktörler Kişilik Özellikleri: Bir bireyin davranışını tanımlayan sürekli özellikler.

Ayrı yetiştirilen ikizlerle yapılan bir çalışmanın sonuçlarına göre kalıtım kişiliği belirlemede önemli bir rol oynamaktadır. Bu resimde doğumda ayrılmış, farklı aile ortamlarında yetiştirilmiş ve 31 yıl sonra tekrar bir araya getirilmiş ikizleri görmektesiniz. Araştırma sonucunda ikiz çiftlerin aynı ailede yetiştirilmiş kardeşlerden daha fazla ortak kişilik özelliklerine sahip oldukları keşfedilmiştir. Sonuç: Kalıtım kişiliği belirlemede önemli rol oynar (anne babadan daha fazla)

2) Myers-Briggs Tipi Gösterge (MBTG) Dünya da en çok kullanılan kişilik değerlendirme aracıdır. İnsanlara belirli durumlarda genellikle nasıl hissettiklerini ve nasıl hareket ettiklerini soran 100 soruluk kişilik testidir. Bireyler aşağıdaki gibi sınıflandırılırlar: Dışa dönük (D) ya da İçedönük (İ) Algısal (A) ya da Sezgisel (S) Düşünen (Ü) ya da Hisseden (H) Yargılayan (Y) ya da Kabul eden (K) Kişilik özellikleri: bir bireyin davranışını tanımlayan sürekli özellikler

Dört özelliği bağlayarak 16 kişilik tipinden bahsedilir DIŞA DÖNÜK Sempatik Sosyal Kendini açıkça ifade edebilen İÇEDÖNÜK Sessiz ve utangaç ALGISAL Pratik Günlük işler ve düzeni tercih ederler Detaylar üzerine yoğunlaşırlar (detaycı) SEZGİSEL Bilinç dışı süreçlere itimat ederler Büyük resme bakarlar (genelleyici) DÜŞÜNEN Sorunları çözerken mantık ve düşünce kullanırlar. HİSSEDEN Kalbini dinleyen Kişisel değerlerine ve duygularına itaat eden YARGILAYAN Kontrol isterler Düzenli ve yapılandırılmış bir dünya tercih ederler KABUL EDEN Esnek İçlerinden geldiği gibi davranırlar. Dört özelliği bağlayarak 16 kişilik tipinden bahsedilir Örnek: İSÜY: Vizyon sahibi, şüpheci, eleştirel, bağımsız, kararlı ve genellikle inatçıdırlar

3) Büyük Beş Kişilik Modeli Beş temel boyutu kapsayan bir kişilik değerlendirme modelidir. -Dışadönüklük: ilişkilerdeki rahatlık seviyemizi kapsar. Dışadönükler: sosyal, girişken ve kendini ifade edebilen kişilerdir. İçedönükler: çekingen, korkak ve sessizdirler. -Uyumluluk: bir bireyin diğerlerine uymasını işaret eder. Yüksek seviyede uyumlu bireyler: işbirlikçi, sıcak ve güvenilirdir. Uyumlulukta düşük puanlar alanlar: soğuk, uyumsuz ve muhalif yapıdadırlar. -Sorumluluk: bir güvenlik ölçeğidir. Yüksek seviyede sorumlu bireyler: sorumlu, güvenilir, düzenli ve azimlidirler. Düşük puan alanlar: dikkati kolay dağılan, düzensiz ve güvenilmez kişilerdir. Bu boyutların güçlü destek bulguları vardır

-Duygusal kararlılık: bir bireyin gerilime dayanma yeteneğine bağlıdır. Olumlu duygusal kararlılık sahibi bireyler: sakin, kendine güvenen, ve güvenli kişilik sergilerler. Olumsuz puanlar alanlar: sinirli, endişeli, karamsar ve güvensiz hissetmeye eğilimlidirler -Deneyime açıklık: yeniliğe ilgi ve yeniliklere çekilme derecesine işaret eder. Oldukça açık bireyler: yaratıcı meraklı ve artistik olarak duyarlıdırlar. Diğer uçtaki bireyler: ise gelenekseldirler, aşina olanda rahat hissederler

Araştırmalar, bu kişilik boyutlarının iş performansı üzerinde etkisi olduğunu göstermiştir: Büyük beş özellikler Neden ilgili? Neyi etkiliyor? Duygusal kararlılık Daha az olumsuz düşünme ve daha az sayıda olumsuz duygu Daha az aşırı tetikte bulunma hali Daha yüksek iş ve yaşam tatmini Daha az stres Dışadönüklük Daha iyi iletişim becerisi Daha fazla sosyal baskınlık hali Daha fazla kendini duygusal ifade etme durumu Daha yüksek performans Geliştirilmiş liderlik Deneyime açıklık Daha fazla öğrenme Daha yaratıcı Daha esnek Eğitim performansı Değişime daha fazla uyum Uyumluluk Daha fazla sevilme hali Daha fazla işbirlikçi olma ve uyum gösterme Daha az seviyede olağan dışı davranışlar Sorumluluk Daha fazla çaba ve azim Daha düzenli ve planlı Daha fazla güdü ve disiplin Şirkete bağlılık

4) ÖD ile İlgili Diğer Kişilik Özellikleri Büyük Beş kişilik özelliklerinin ÖD ile yüksek seviyede ilişkili olduğu kanıtlansa da, bir bireyin kişiliğini tanımlayabilecek kişilik özellikleri yelpazesini tamamıyla karşılamaz Organizasyonlardaki davranışları güçlü tahmin araçlarından olan diğer kişilik özellikleri: Çekirdek Öz- Değerlendirme Makyavelizm Narsisizm Öz-Denetim Risk Alma A Tipi Kişilik

Çekirdek Öz-Değerlendirme Bir bireyin kendini sevme veya sevmeme, kendini yeterli ve etkin görüp görmeme ve çevresinin kontrolünün elinde olduğunu veya çevresinin kontrolü üzerinde kendini güçsüz hissetme derecesi. Olumlu çekirdek öz-değerlendirme sahibi bireylerin performansı diğerlerinden daha iyidir çünkü onlar daha iddialı hedefler belirlerler hedeflerine daha adanmıştırlar hedeflere ulaşmak için daha sabırlıdırlar

b) Makyavelizm Bir bireyin pragmatik (sonuç odaklı) olma, duygusal mesafeyi koruma ve sonuçların araçları mubah kıldığına inanma derecesidir Üst Machlar ‘bir şey işe yarıyorsa onu kullan’ düşüncesindedirler Üst Machlar alt Machlara göre, Daha fazla yönlendirmekte ve kazanmakta daha az ikna olmakta ve diğerlerini daha fazla ikna etmekte işlerini daha az sevmekte ve işleri yüzünden daha fazla strese girmektedirler

Üst Machların iyi çalışanlar olup olmadığı çalıştıkları iş çeşidine bağlıdır. Pazarlık becerileri gerektiren (toplu pazarlıklar), kazanmak için büyük ödüllerin sunulduğu (komisyonlu satışlar) işlerde verimli olurlar Örnek: Öne geçmek için yapmam gereken herşeyi yapmaya hazırım diyen bir kişi Örnek: Satış temsilcisi olarak kendini çekinmeden ifade edebilen, ikna edici kişiliği olan ve müşterileri kendi ürününü satın almaya yönlendiren bir kişilik

c) Narsisizm Kendini beğenmiş, muazzam bir kendini önemseme hissine sahip, aşırı derecede hayranlık beklentisi içinde ve bir çeşit yetkilendirilmişlik hissine sahip olmaya eğilimlilik. Narsist kişilikler iş yerlerdinde zararlı sonuçlar doğurabilir - diğerlerini aşağılama - başkalarına alt seviyedeki insanlarmış gibi davranma eğilimi İş yerlerinde, özellikle konu başkalarına yardım etmek ise, daha az etkilidirler Örnek: Kendini aynada çokça izleyen, müsrif hayalleri olan ve bir çok beceriye sahip olduğunu düşünen kişiler

d) Öz- Denetim Bireyin kendi davranışlarını dışsal, durumsal etkenlere göre ayarlayabilme kabiliyetini ölçü alan bir kişilik özelliği. Yüksek öz-denetimciler: davranışlarını dışsal durumlara göre ayarlarlar farklı durumlarda farklı davranabilirler (politiktirler) Performans değerlendirme puanları daha yüksektir Lider olma ihtimali daha yüksektir Daha fazla terfi alırlar Organizasyonlarına daha az bağlıdırlar

Örnek: Joyce iş yerinde hep sorunludur Örnek: Joyce iş yerinde hep sorunludur. Yetkin, çok çalışkan ve üretken olmasına rağmen performans incelemesinde ortalamadan daha fazla değerlendirilmemektedir ve sinir bozucu patronlarla dolu bir kariyer geçmişi vardır. Joyce’un problemi politik olarak beceriksiz olmasıdır. Davranışlarını değişen durumlara göre ayarlayamamaktadır. Kendisi için ‘Kendimi karşı dürüstüm; kendimi başkalarını memnun etmek için yeniden oluşturamam’ demektedir. Bu durumda, Joyce düşük öz-denetimci olarak tanımlanabilir.

e) Risk Alma İnsanlar, şanslarını denemeye istekli olma derecelerine göre farklılık gösterirler. Yüksek seviyede risk alan yöneticiler düşük seviyedekilerine göre, Daha hızlı kararlar alırlar Karar alırken daha az bilgi kullanırlar

f) A Tipi Kişilik Saldırgan bir tutumla kronik bir şekilde sürekli daha ve daha az zamanda, daha ve daha fazla başarmak ve gerekiyorsa, diğer şeylerin ona engel oluşuna veya diğer kişilerin ona karşı çabalarına da karşı koymak için bir çaba içinde bulunan insanlardır B tipi kişilik A tipinin tam tersidir A tipleri, Stresli ortamlarda çalışırlar Kendilerine zaman sınırlarından oluşan bir yaşam yaratırlar Hızlı çalışırlar çünkü miktarı kaliteden daha üst tutarlar Yeni sorunlar için kötü kararlar alırlar Tutumlarında seyrek olarak değişim gösterirler bu yüzden davranışlarını tahmin etmek daha kolaydır

Freidman ve Rosenman’ın (A ve B Tipi) Kişilik Tipleri A tipi Sabırsız Hareketli Devamlı yarış halinde Çok hızlı konuşan ve yemek yiyen Aynı anda birkaç işi yapabilen veya düşünebilen Rekabetçi Boş zamanlarıyla başa çıkamazlar Sayılara takıntılı B tipi Daha az baskı ve çatışma içinde Aceleci değildir Zamanı iyi kullanır Daha az rekabetçidir Sakin

II. DEĞERLER 1) Değerlerin Tanımı, Önemi ve Sınıflandırılması Değerler İdam cezası doğru mudur, yanlış mıdır? Eğer bir kişi gücü seviyorsa bu iyi midir kötü müdür? Bu sorulara cevaplar değerlerle yüklüdür.

Değerler, belirli bir davranış biçiminin veya bir duruşun, kişisel veya sosyal olarak karşı veya zıt bir davranış biçimine veya bir duruşa tercih edilmesine sebep olan temel inançlardır. Bir bireyin neyin doğru, iyi veya arzu edilen olduğuna dair fikirleri taşıyan yargılarıdır Değerler Sistemi, bir bireyin değerlerinin yoğunlukları açısından derecelendirilmesi ile oluşan hiyerarşidir. Özgürlük, zevk, öz saygınlık, dürüstlük, itaat ve eşitlik gibi değerlere verdiğimiz göreceli önem

b) Değerlerin Önemi Değerler insanların davranışlarını ve motivasyonlarını anlamamız için gerekli temeli belirler ve algılarımızı, tutum ve davranışlarımızı etkiler. Örnek: Değerleriniz ve çalıştığınız organizasyonun ücretlendirme politikası arasındaki uyum; ve davranışlarınız

c) Değerlerin Sınıflandırılması Amaç Değerler: Arzulanan sonuçlar; bir bireyin hayatı boyunca başarmayı istediği hedeflerdir. Araç Değerler: Amaç değerlere ulaşmada tercih edilen davranışlar veya kullanılacak araçlardır.

2) Kuşaklara Ait Değerler Amerikan iş gücündeki kuşaklara ait değerler (evrensel olarak tüm kültürlere uymayabilir) Sonrakiler= y’ler; milenyum çocukları

III. BİREYİN KİŞİLİĞİ ve DEĞERLERİNİ İŞYERİ ile İLİŞKİLENDİRME a) Kişi-İş Uyumu Kişilik-iş uyumu teorisi, altı kişilik tipi sunmakta ve tatmini ve iş gücü devrini kişilik tipi ile iş ortamı arasındaki uyumun belirlediğini önermektedir Modelin anahtar noktaları : Bireyler arasında kişilik farklılıkları vardır Farklı tip meslekler bulunmaktadır Kişilikleri ile uyumlu işlerde bulunan kişiler daha fazla tatmin olacaklar ve uyumsuz işlerdeki insanlardan daha az ihtimalle işlerini bırakacaklardır

b) Kişi-Örgüt Uyumu Taraflardan birinin diğer tarafın istek ve ihtiyaçlarını karşılaması halinde veya örgüt ve çalışanın benzer karakteristik özelliklere sahip olduğu zaman belirlenebilen uyumluluk halidir. Eğer örgüt, dinamik ve sürekli değişen bir çevre ile karşı karşıya ise ve görevini sürekli değiştirebilecek aynı zamanda çalışma takımları arasında değişiklik yapabilecek çalışanlara ihtiyaç duyuluyor ise çalışanın kişiliği ve örgüt kültürünün işin karakteristikleri ile beraber uyumlu olması gerekir. Örgüt kültürü ile en iyi uyum sağlayan kişiler yüksek iş tatmini ve düşük iş devrine sahiptirler

TEŞEKKÜRLER