ATMOSFER VE KATMANLARI - HAVA OLAYLARI ALİ YALÇINKAYA

ŞEFFAF KÜRE: ATMOSFER Atmosfer yerküreyi çepe çevre saran gaz tabakasıdır. Bu gazların %78’i azot, %21’i oksijen, %1’ini ise diğer gazlar (su buharı, karbondioksit, argon, neon, kripton, hidrojen, helyum) oluşturur.

Atmosferin Etkileri Nelerdir? Bünyesindeki gazlar vasıtasıyla canlı yaşamını olanaklı kılar. İklim olaylarının görülmesinde etkilidir. Güneşten gelen ışınları tuttuğundan yeryüzünün aşırı ısınmasını, yerden atmosfere yansıyan ışınları tuttuğundan yeryüzünün aşırı soğumasını önler.

Atmosferin Etkileri Nelerdir? Güneşten yeryüzüne gelen zararlı ışınları süzer. Göktaşlarının parçalanarak yeryüzüne düşmesine neden olur. Güneş ışınlarını yansıtır, dağıtır. Böylece Güneş ışınlarını alamayan gölge yerlerin de aydınlanmasını sağlar. Atmosfer Dünya içerisinde bir sera işlevi görür. Yeryüzünü aşırı ısınıp soğumadan, zararlı ışınlardan ve göktaşlarından korur.

Biliyor musun? Dünya atmosferine bir günde giren göktaşı sayısı 75.000.000 civarındadır. Yeryüzüne yönelen göktaşları atmosfer içinde sürtünme ve aşırı ısınmanın etkisiyle parçalanırlar. Halk arasında bu olay yıldız kayması olarak bilinir.

ATMOSFERİN KATMANLARI Atmosfer çeşitli katmanlardan oluşmaktadır. Kimyasal bileşim bakımından atmosfer iki katmana ayrılmaktadır. Bunlar alt kısmı oluşturan Homosfer (Troposfer, Stratosfer, Mezosfer) ve üst kısmı oluşturan Heterosfer (Termosfer)’dir.

Atmosfer sıcaklık bakımından dört katmana ayrılır. Bunlar yeryüzünden yukarıya; Troposfer, Stratosfer Mezosfer Termosfer olarak sıralanır.

Troposfer İçinde yaşadığımız atmosfer katmanıdır. (0-16 km arası) Atmosferde bulunan gazların %75’i bu katmandadır. Su buharı sadece bu katmanda bulunur. Bu nedenle her türlü hava olayı bu katmanda gerçekleşir. Bu katmanda yükseldikçe sıcaklık, her 200 metrede 1 °C azalır. Troposferin kalınlığı 16 km’dir.

Stratosfer Atmosferde 16-50 km arasında yer alır. Bu katmanda gazların yoğunluğu azalmıştır. Stratosferde yükseldikçe hava sıcaklığı artmaktadır. Bu katmanın üst sınırında bulunan Ozon tabakası Güneş’ten gelen morötesi (ultraviyole) gibi zararlı ışınları tutar.

Mezosfer Atmosferin 50-85 km arasında yer alır. Yıldız kayması olarak bildiğimiz göktaşlarının atmosferde yanması ve parçalanması olayı bu katmanda gerçekleşir. Mezosferde yükseldikçe sıcaklık düşmektedir.

Termosfer Kütle olarak atmosferin az bir kısmını oluşturmaktadır. Bu katmanda hidrojen ve oksijen iyonlarına ayrılır. Kısa dalga boyuna sahip enerjinin yutulmasından dolayı sıcaklık burada artar. Aurora ışınları bu katmanda gerçekleşmektedir.

Aurora (Kutup Işıkları)

Fonksiyonlarına Göre Atmosferin Katmanları Fonksiyonlarına göre atmosfer katmanları Troposfer, Ozonosfer, İyonosfer ve Egzosfer bölümlerinden oluşmaktadır. Troposfer canlı yaşamı için gerekli gazların bulunduğu en önemli katmandır. Ozonosfer, Güneşten gelen zararlı ışınları süzen kritik öneme sahiptir. İyonosfer, uzaydan Dünya’ya ulaşan göktaşlarının parçalandığı katmandır. Egzosfer ise gaz molekülleri dağınık ve parçalanmış halde olduğu katmandır.

ATMOSFERDE SICAKLIK DEĞİŞİMİ Dünyamız yerden yansıyan Güneş ışınları ile ısınır. Bu nedenle Troposferin alt kısmı sıcaklık bakımından atmosferin üst bölümlerinden daha sıcaktır. Yeryüzünden her 200 metre yükseldiğimizde sıcaklık değerleri 1°C düşer. Atmosferin üst katmanlarında sıcaklık değerleri değişkenlik gösterir.

İKLİM VE HAVA DURUMU Hava durumu belli bir yerde meydana gelen değişen atmosfer koşullarına denir. Hava durumu birkaç saat, sabah, akşam gibi kısa dönemlerde değişiklik gösterir. Örneğin, bugün öğle saatlerinde sıcaklık 15°C olacaktır. İklim , Dünya üzerinde geniş alanlarda uzun yıllar boyunca görülen değişmeyen ortalama hava koşullarıdır. Örneğin, Akdeniz bölgesinin iklim tipi yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı Akdeniz iklimidir.