BİLGİ KAYNAKLARININ TÜRLERİ BBY103 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I

Bilgi Kaynaklarının Türleri Nitelikleri açısından Biçimleri açısından Kullanım amaçları açısından sınıflandırılabilir…

.. Bilgi Kaynaklarının Türleri Nitelikleri açısından Birinci el kaynaklar Arşiv belgeleri Kitap, monograf Derleme eserler Süreli yayınlar Resmi yayınlar Teknik yayınlar İkinci el kaynaklar Birincil kaynaklara erişimi sağlar Bilginin kendisini içermez, düzenleme, eriştirme ve yönlendirme amacı taşırlar.

.. Bilgi Kaynaklarının Türleri Biçimleri (format) açısından Yazılı/Basılı kaynaklar Mikroformlar Grafik kaynaklar Görsel-işitsel kaynaklar Elektronik kaynaklar

..Bilgi Kaynaklarının Türleri Kullanım amaçları açısından Danışma kaynakları Diğer tüm kaynaklar →

Danışma kaynakları dışında kalan bilgi kaynakları

Kitaplar, monograflar Kitap: Ciltli ve ciltsiz olarak bir araya getirilmiş, basılı veya yazılı kâğıt yaprakların bütünü (Türk Dil Kurumu) Kitap: Süreli olmayan (belirli aralıklarla sürekli yayımlanmayan), kapak sayfaları hariç en az 49 sayfadan oluşan, bir ülkede yayımlanıp halka sunulan, basılı kaynaklar (UNESCO).

Kitaplar, monograflar Kitapların içinde bulunan bilgi metin, grafik ve/veya sayısal olabilir, kitaplar bir veya daha fazla yazar tarafından yazılabilir. Kitapların konuları hayal ürünü (kurmaca) ya da gerçeklere dayalı olabilir.

Kitaplar, monograflar Monograf: Belirli bir konuda yazılan ve o konuyu sistematik bir biçimde bütünüyle işleyen, tek veya birden fazla yazarı olabilen, genelde bilimsel içerikli yayınlardır.

Kitaplar, monograflar Kitaplar ve monograflar deneme ya da makale türündeki farklı yazıların bir araya toplanması ile de oluşabilir. → Kitaplar ve monograflar basılı ve/veya elektronik olabilirler.

Süreli yayınlar (dergiler) Tanım Düzenli aralıklarla (günlük, haftalık, aylık, yıllık, yılda 2/3/4/5/6 kere, vb. yayımlanabilir) ya da önceden belirlenmiş zamanlarda ve çıkması beklenen, Belirli bir konuyu ya da belirli bir alanda farklı konuları makaleler biçiminde içinde barındıran, Teorik olarak sonsuza kadar sürmesi beklenen yayınlardır.

.. Süreli yayınlar (dergiler) Genelde bir değerlendirme (hakem) kurulunun ya da editörün değerlendirmesinden geçen, belirli bir konuda ya da bir alandaki en güncel çalışmaları içerir. Genelde değerlendirme kurullarının denetiminden geçmesi ve güncel olması özellikleri nedeniyle, bilimsel çalışmalarda sıklıkla süreli yayınlarda yayımlanan kaynaklar (örneğin makaleler) kullanılır.

..Süreli yayınlar (dergiler) Türleri Bilimsel ve profesyonel içerikli dergiler, Popüler magazinler, Gazeteler, Ticari magazinler, Basılı bültenler..

.. Süreli yayınlar (dergiler) Süreli yayınlar elektronik ve/veya basılı olabilir. Çoğu bilimsel derginin içeriklerine tam metin olarak veri tabanları aracılığı ile erişilmektedir. Dergilerin içeriklerine ulaşmamızı sağlayan bu veri tabanları kütüphanelerin abone olması sayesinde araştırmacılara ve bilgi hizmetlerinden sorumlu uzmanlara ulaşmaktadır. Süreli yayınlar hakkındaki her türlü bilgiye “Ulrich’s Periodical Directory” adlı kaynak aracılığı ile ulaşabiliriz (www.ulrichsweb.com).

.. Süreli yayınlar (dergiler) Bir dergi belirli bir süre yayımlanmış daha sonra yayınına son verilmiş olabilir (Örneğin 1990-2005 yılları arasında yayımlanmış bir dergi). Bir dergi düzensiz aralıklarla yayımlanmış olabilir. Örnek →

Advances in Clinical Rehabilitation adlı derginin hangi yıldan beri yayımlandığını, hala devam edip etmediğini, derginin çıkış aralığını (aylık, haftalık, 4 ayda bir, vs..?) öğrenelim…

Dergiye ait standart, tekil tanımlama numarası Yayımlandığı ülke Yayın hayatına başladığı yıl Dergi artık yayımlanmıyor Yayıncı firma

Dergi 1990 yılından beri yayımlanmıyor, yayımlandığı dönemde çıkış aralığı düzensizmiş

.. Süreli yayınlar (dergiler) Bilgi merkezleri abone oldukları süreli yayınlara aboneliklerini çeşitli sebeplerle kesebilir ya da ara verebilir. Bu nedenle bilgi merkezleri bir derginin tam koleksiyonuna her zaman sahip olamayabilir (Bkz. Katalog taraması örneği).

.. Süreli yayınlar (dergiler) Elektronik dergilerin avantajları Kütüphane ve bilgi merkezleri elektronik dergilere abone olduklarında kullanıcılarına zaman, mekan ve kişilerden bağımsız olarak abone olunan dergilerin içeriğine tam metin erişim olanağı sunarlar. Aynı anda birden fazla kişi bu kaynaklardan ev ya da ofis ortamında yararlanabilir. Tam metin tarama özellikleri sayesinde aranılan konu ile ilgili daha çok kaynağa daha hızlı şekilde erişilebilir. Özellikle bilimsel dergilerin basılı olanlarında dergilerin baskıya hazırlanması ve basım süreci uzun sürdüğünden bir makalenin yayımlanması 6 ay-1 yıl sürebilir. Oysa elektronik versiyonları bugünün tarihinden daha ileri sayıları bile elektronik ortamda tam metin olarak kullanıcılara sunabilir (örneğin 2009 yılı Aralık ayında olmamıza rağmen X dergisinin elektronik versiyonunda 2010 Ocak sayısına erişme imkanımız olabilir). Bu durum, elektronik dergilerin güncelliği ve bilgiyi ilgilenen kişilere daha hızlı yayması açısından önemlidir (Örnek →).

Resmi kaynaklar (devlet yayınları) Devlet olanaklarıyla devlet tarafından üretilen her türlü kaynak. Yürürlükteki kanunlar Yasalar, yönetmelikler Resmi gazete Parlamento tutanakları

Gri yayınlar Teknik yayınlar olarak da bilinir Kullanımı yaygın değildir Dar bir kullanıcı kitlesi vardır teknik yayınları daha ziyade alanında uzman kişiler üretir ya da kullanır Teknik Kataloglar Patentler Standartlar Tezler Raporlar

Grafik kaynaklar Harita, Plan, Afiş, ..

Basılı olmayan materyaller Görsel-işitsel (audio-visual) kaynaklar: 3 boyutlu modeller, heykeller, realia,.. Hareketli ya da sabit görüntü/video görüntüsü/ses/fotoğraf/slayt cdleri, dvdleri, bu kaynakları taşıyan manyetik bantlar, elektronik dosya formatları (.mpeg, .mov, .wav, .mp4, ...)

.. Basılı olmayan materyaller Mikroformlar Mikrofilm Mikrofiş Genellikle sık üretilen kaynaklardan olan gazete ve dergiler mikroformlara aktarılır. Böylece yer tasarrufu sağlanmış olur, yıllar boyunca kaynaklara zarar vermeden erişilebilir.

.. Basılı olmayan materyaller Elektronik Kaynaklar Radyo ve televizyon yayınları Ses ve görüntü kayıtları E-kitaplar CD-ROM ve DVDler Internet üzerinden takip edilebilen ses ve görüntü ortamları (streaming media) Web siteleri

Elektronik kaynaklar (Özellikler) Basılı ortam daha tanıdıktır. Kullanımı daha kolaydır. Tek gereken biraz ışık ve okuyabilme becerisi. Buna karşılık basılı kaynaklar sınırlı sayıda üretildikleri için her istenildiğinde erişilemeyebilir. Örneğin bir kütüphanede bir kişinin kullandığı ya da ödünç aldığı kaynak o kişi iade edene kadar bir başkası tarafından kullanılamaz (ikinci bir kopyasının genelde olmadığı düşünülürse…).

..Elektronik kaynaklar (Özellikler) Elektronik kaynak: Bilginin daha hızlı yayılmasını sağlar, daha güncel bilgiye ulaşmak mümkün olur, bilginin yer aldığı kaynağın kullanımını kolaylaştırır. Örneğin renk kalitesi yüksek binlerce resmi bilgisayarımızda saklayıp istediğimiz şekilde düzenleyerek kullanabilir, istediğimiz her yere taşıyabilir ya da gönderebiliriz. Elektronik bir kitap ya da dergiyi aynı anda yüzlerce kişi okuyabilir ya da bilgisayarına indirebilir. Zamandan ve mekândan bağımsız olarak kişiler elektronik ortamdaki bilgiye istediklerinde ulaşma şansına sahip olabilirler. Tam metin tarama imkanı sayesinde elektronik kaynakların çoğunda yazar-eser adı, anahtar sözcük ile kısıtlı sayıda erişim noktası kullanmak yerine tam metin tarama yapmak mümkün olabilir.

..Elektronik kaynaklar (Özellikler) Sayısız avantajına rağmen elektronik ortam da zaman zaman zorlayıcı olabilir. Örneğin bir kaynağı kullanmak için özel bir cihaz, yazılım ya da donanım edinmek ya da bunları kullanmayı öğrenmek zorunda kalabiliriz. Elektronik kaynaklar (e-kitaplar, e-dergiler, veri tabanları) genelde kütüphaneler tarafından satın alınır ya da abonelik yolu ile sağlanır ve çoğunlukla pahalı kaynaklardır.

Internet üzerindeki bilgi kaynakları Abonelik Genelde kütüphane ve bilgi merkezleri abone olarak elektronik kaynakları Internet üzerinden sağlarlar. Kaynağa ait bibliyografik bilgiler çoğu zaman herkes tarafından görüntülenebilir fakat tam metin erişim ancak kütüphane aracılığı ile olur. Örnek: Veri tabanları Açık erişim Internet üzerinden herkesin görebileceği ve bilginin kendisine serbestçe ulaşabileceği kaynaklardır. Örnek: Bazı ansiklopedi, sözlükler, vb. kaynaklar. Orijinal olarak basılı ya da elektronik ortamda üretilmiş ve çoğunlukla web siteleri ya da açık erişim arşivleri aracılığı ile erişilen kaynaklar (özellikle açık erişim dergi ve makaleler). Örnek: Bilgi Dünyası dergisi http://www.unak.org.tr/BilgiDunyasi/tumsayilar.htm Directory of open access journals http://www.doaj.org/

Deneyin.. Açık erişim bir dergi aracılığı ile tam metin bir makaleye erişin. H.Ü. Kütüphanelerinin abone olduğu elektronik dergilerden bir tam metin makale bulun. Ulrich’s International Periodicals Directory adlı kaynağı kullanarak sosyal bilimler (social sciences) alanında hangi dergiler olduğuna bir göz atın.

Kaynaklar ve okuma listesi: California State Library.(2000). Information what is it? (Çevrimiçi) http://libinfo.csueastbay.edu/staff/highsmith/PPTInfo.ppt RPCC Library. (2006). Information: Types, Scope, and Formats. (Çevrimiçi) http://www.gorpcc.com/docs/2B_InformationTypes.ppt Ulrich’s International Periodicals Directory. (Çevrimiçi) http://ulrichsweb.com/ Olşen, Şemsa. (1999). Internet Üzerindeki Bilgi Kaynaklarının Seçimi ve Değerlendirilmesi. Türk Kütüphaneciliği, 13 (3): 197-206. Al, Umut ve Al, Pınar. (2003). Elektronik Bilgi Kaynaklarının Seçimi. Bilgi Dünyası, 4 (1): 1-14. Tonta, Yaşar. Internet, Elektronik Kütüphaneler ve Bilgi Erişim. Türk Kütüphaneciliği, 10 (3): 215-23.