DADAİZM KURALSIZLIĞI KURAL EDİNEN AKIM……

DADAİZM Ortaya çıkışı Dadaizm'in felsefesi Dada için anlam Marcel DUCHAMP ve Man RAY

Ortaya çıkışı Dadaizm 1916 ’da Zürich ’te bir grup genç sanatçı tarafından Hugo Ball’ in açtığı Cabaret Voltaire’ de ilan edildi. Öncüsü Romen asıllı Tristan Tzara’dır.

Ortaya çıkışı Tzara genç sanatçılarla bir toplantısında “Larousse”sözlüğünden rastgele bir sayfa açmış ve karşısına çıkan ilk sözcük “Dada”bu edebi akımın adı olarak benimsemiştir. Diğer bir görüşe göre, Fransızca’da “Tahta oyuncak at”anlamına gelen “Dada” bu kişilerin yarattığı edebi akımın adı olarak seçilmiştir.

Ortaya çıkışı Dadaizm bir bunalım edebiyatıdır. Birinci dünya savaşının insanlar üzerindeki çöküntü,umutsuzluk,hayal kırıklığı,güvensizlik gibi duygusal etkileri bu akımın doğmasına sebep olmuştur.

Dadaizm'in felsefesi Hiçbir şeyin sağlam ve sürekli olduğuna inanmayan bir felsefi yapıdan etkilenir. Temeli mantıksızlığa dayanır. Varolan alışılmış sanat anlayışını reddeder. Nihilist bir yaklaşımı da vardır. Sanatta her türlü geleneğe karşı çıktılar ve var olan dil ve estetik kuralları kaldırmaya çalıştılar.

Dadaizm'in felsefesi Dadaizmin kurucusu olan T.Tzara ise bu akımı şöyle tanımlar ; “Kağıt parçaları üzerine sözcükler yazın , bunları bir şapkanın içine atıp karıştırın , sonra teker teker çekip bir kağıdın üzerine sıralayın;İŞTE DADAİZM ….”

Dadaizm'in felsefesi ‘Tramvay biletleri, çöplük birikintileri neden sanat eserlerinde kullanılmaz anlamıyorum.’ ‘Sanatçının her tükürdüğü sanat eseridir.’ Kurt Schwitters

Dada için anlam Dada için sanat eseri anlam taşımak zorunda değildir. Dadaizm ‘neden, niçin, güzel-çirkin, iyi-kötü nedir’ sorularına yanıt aramaz. Bir çöpte bir sanat eserinin parçası, hatta kendisi bulunabilir.

Dadaizm türküsü Bir asansörün türküsü Yüreğinde dada olan Çok yoruyordu motorunu Bir kral taşıyordu asansör Ağır kırılgan özerk Kesti iri sağ kolunu Roma’ya Papa’ya gönderdi Asansörün işte bu yüzden Yüreğinde yok artık dada Çikolata yiyiniz Yıkayın beyninizi Dada Dada Tristan Tzara

MARCHEL DUCHAMP 1887 yılında dünyaya gelmiş Fransız sanatçının geniş adı Henri Robert-Marcel Duchamp’tır.

MARCHEL DUCHAMP 1968’te Neuilly de öldü.  Duchamp, yaşadığı dönemin sosyal, politik durumunun etkisiyle anarşist bir dünya görüşüne sahipti.

MARCHEL DUCHAMP Kendisi Birinci Dünya Savaşı öncesindeki bütün eserleri, yani Dadaizm akımının ortaya çıkışına kadar süregelen bütün yapıtları yüzeysel ve göze hitap eden, onun deyimiyle ”retinal” bulmuştur.  Dadaizm akımının en önemli ilkelerinden birini oluşturan bu düşünceyi yıkmak için sanatı, yeniden zihnin hizmetine sunmak gerektiğini savunmuştur.

MARCHEL DUCHAMP Mensup olduğu akım gibi sıradanlıktan kaçınmış, kuralları aşmıştır. Duchamp’ın sanat yaşamı da sadece yaratmakla sınırlı kalmamış. 1936 yılında resim yapmayı bırakmış ancak yine de sanattan kopmamış sadece el fenerleri ya da gaz lambalarıyla dolaşılan bir takım sergilerin küratörlüğünü de yapmış.

ESERLERİ ”Merdivenden İnen Çıplak” adlı eseri onun kavramsal sanat anlayışına en uzak niteliklere sahip eseridir.  1910 yılında Kübizm akımıyla tanışıp aynı yıl bu akımdan kopan sanatçımızın bu eseri, kübist özelliklere sahip bir yapıdadır. Konunun sadece görünen tarafını değil, görünmeyen yanlarını da ele almayı amaçlayan yani resim için seçilmiş olan herhangi bir suje ya da objenin bütün açılarını ve duygularını yansıtmaya odaklanmış olan  Kübizm resim akımının örneklerinden biri olarak bilinir.

ESERLERİ Kübist ressamlardan en büyük farkı da yine bu eserinde göze çarpmaktadır. Şöyle ki genellikle hareketsiz bir nesneyi ya da figürü ele alan kübist ressamların aksine Duchamp, resimde de görüldüğü gibi çok yüzeyli çizilmiş bir figürü, basamak basamak aşağı doğru inen bir hareketin devimselciliği içinde vermiştir.

ESERLERİ Duchamp’ın, sanat eserleriyle günlük hayatta kullanılan objeler arasındaki farkı ortadan kaldırma yönündeki fikrinin ilk somut örneği olarak bilinen eseri 1913 yapımı ”Şişe Askılığı” dır

ESERLERİ “Bisiklet Tekerleği” bir bisiklet tekerleğinden ve mutfak taburesinden; kısacası iki alakasız nesnenin bir araya getirilmesinden oluşan bu eser, resim sanatı açısından izleyicileri şaşırtmakla kalmayıp onları meraklandıran bir eser olarak sanat tarihindeki yerini almıştır.

ESERLERİ Sanatçımızın 1913 yılında yapmış olduğu diğer bir eseri de ”Üç Standart Stopaj”dır. Duchamp’ın seçmiş olduğu konuya farklı bir bakış açısı getirmesiyle beni ve eminim bu eseri  bilen birçok kişiyi büyüleyen bir yapıttır.

ESERLERİ Bu eserinde 1 metre’nin ne kadar olabileceğini tekrar tasarlar, bunu sanat anlayışına yansıtır. Yani onun gözünden yeni bir 1 metre yaratır. 

ESERLERİ Daha detaylı anlatmak gerekirse sanatçımız boyu 1’er metre olan üç adet ip keser ve kesmiş olduğu bu ipleri sırayla tuvallerin üzerine bırakır. Tuvallerin üzerinde belli bir hiza belirlenmeksizin bırakılmış ipleri bulundukları yerlerine sabitler. Ve ortaya çıkan şey, onun yeni metresidir. Ancak bu eserin hikayesi bu kadarla sınırlı değildir. İcat etmiş olduğu bu ipleri kullanması gerektiğine inanan Duchamp, bunları daha önce yapmış olduğu eski bir resminde kullanır. İplerle birlikte çeşitli desenler oluşturduğu ve bu desenlerin bir örümcek ağını andırdığı eserine de ”Stopajlar Ağı” adını vermiştir.

ESERLERİ

ESERLERİ 1917 yılında yapmış olduğu ”Çeşme” adlı eseri günümüzde de aslında baş aşağı çevrilmiş bir pisuvar olduğunu öğrendiğimizde son derece şaşırdığımız bu eser, yaratıldığı yılda da son derece sıra dışı bulunmuş, halkta sansasyonel bir etki yaratmıştır. 

ESERLERİ New York’taki bir galeri, eserin bu sıra dışı niteliği nedeniyle sergilemedi, isteği reddedildi. Ancak bugün kayıp olan bu eserin, 1951- 1964 yılları arasında toplam on beş adet onaylı kopyası üretildi. Üretilmesi esnasında kullanılan fotoğraf ise Duchamp’ın arkadaşı Alfred Stieglitz tarafından çekilmiş olan orjinal ”Çeşme” görüntüsüydü

ESERLERİ Bu eser hakkında asıl merak edilen nokta da eserin üzerinde yazan ‘‘R.MUTT” imzasıdır. Sanatçımızın asıl adıyla en ufak bir benzerlik bulunmayan bu rumuzun sırrı bir süre sonra çözülmüştü. ”MOTT” ismi o dönemin temizlik firmalarından birinin ismiyken ”R”, Fransızca argoda cüzdan anlamına gelen ”Richard”dan geliyordu. R.MUTT’un okunuşu ise Almanca’da fakirlik anlamına gelen sözcükle aynıydı. Ayrıca bu rumuzun anlamlarından yola çıkarak çeşitli fikirler, imge açılımları üretebildiğimiz bu eser, aynı zamanda kavramsal sanatın ilk örneklerinden biri olarak kabul edilmektedir.

ESERLERİ L.H.O.O.Q1919’da yapmış olduğu bu eserde sanatçımız Leonardo Da Vinci’nin Mona Lisa adlı eserini alaya almıştır. Resim örneğinde de gördüğümüz gibi Mona Lisa’ya sakal ve bıyık eklemiştir. L.H.O.O.Q. Bu harflerin anlamı da ”Kızın yakıcı kalçaları var”dır. Estetik kavramını aşağılayan, burjuva tiksinçliğine her fırsatta değinen dadaizm akımını en iyi temsil eden eserlerinden biri olduğuna inanılan bu yapıt, günümüz deyimiyle ”güldürürken düşündüren” bir yapıdadır.

MAN RAY 'Umarsız, ama ilgisiz olmayan bir sürrealist‘ Fotoğrafı çekilemeyen, hayal gücünden ya da hayallerden ya da bilinçsiz bir araçtan gelen şeyleri çiziyorum. Boyamak istemediğim şeyleri, zaten var olan şeyleri fotoğrafladım.« Man Ray

MAN RAY ABD’lî ressam, fotoğrafçı ve film yapım­cısı 27 Ağustos 1890’da Philadelphia’da doğdu. 18 Kasım 1976’da Paris’te öldü. Asıl adı(Emmanuel Radnitzky olduğunu söyleyen kaynaklar vardır.) bilinmediğigibi, neden Man Ray takma adını kullandığı da bilinmemektedir. Mimarlık öğrenimi gördü. Resim yapmaya 1908 dolaylarında başladı. 1915 dolaylarında dostu A.Stieglitz aracılığıyla fotoğrafçılığa başladı ve Galeri 291’de açılan sergiler nedeniyle öncü sanata ilgi duydu.

MAN RAY M.Duchamp ve Picabia ile kurduğu dostluk sonucu New York’ta Dada akımının kuruluşunda çalıştı. 1921’de Paris’e yerleşti, burada Gerçeküstücüler’le ilişki kurdu. Resim çalışmalarının yanı sıra yaşamını fotoğrafçılıkla kazandı. Bu alanda yeni teknikler geliştirdi. 1920 ve 1930’da, Paris’te pek çok ünlü kişinin fotoğraflarını çekti, gerçeküstücü film çalışma­ları yaptı. 1940’ta Almanlar’ın Fransa’yı işgal etmeye başlaması üzerine ABD’ye gitti ve Los Angeles’e yerleşti.

MAN RAY Burada fotoğrafçılık dersleri verdi. 1951’de Paris’e geri döndü, resim ve fotoğraf çalışmalarını birlikte sürdürdü. Man Ray sanat yaşamının başlarında Fransız İzlenimcileri’nden (Empresyonistler) etkilenmiş, soyut resme 1911 dolaylarında yönelmiş ve kübist desen anlayışıyla fovist renklerin egemen olduğu resimler yapmıştır.

MAN RAY Duchamp’la tanışması sanatını büyük ölçüde etkilemiştir. Onunla birlikte oluşturdukları Dada akımı içinde hazır nesneleri (ready-mades) kullanmaya başla­mış, sonradan gittiği Paris’te ise fotoğraf çalışmalarına ağırlık vermiştir. Fotoğraf kağıdı üstüne koyduğu bir nesneyi, fotoğraf makinesi kullanmaksızın doğrudan ışığa tutarak elde ettiği resimlere rayogram adını vermiştir. Bu doğrultudaki çalışmaları sonucu 1929’da solarizasyon (banyo sırasında negatifin ya da pozitifin kısa süre ışıklandırılması) tekniğini geliştirerek, bu teknikle baskılar yapmıştır. 1840’dan beri kullanıl­makta olan bu tekniği, ilk kez estetik amaçla uygulayan o olmuştur.

16 Haziran 1934'te Paris Salvador Dalí ve Man Ray,

MAN RAY Man Ray’in döneminde fotoğraf belirli bir teknik olgunluğa ulaşarak sanatçıların yeni yöntemler denemelerinin önünü açmıştı.   Eugene Delacroix gibi sanatçıların fotoğrafın ardından ‘resmin ölümü’nü ilan  etmelerinin yersizliği anlaşılmıştı: Evet fotoğraf bir görüntüyü kopyalamak konusunda tuval ve fırçadan daha hızlı ve kesindi, ama ressamın yaratıcı dokunuşu, kişisel bakışı resmi basit bir kopyadan  sanat ürününe dönüştürüyordu.

MAN RAY Fotoğrafın bu açıdan zannedildiği gibi resmi öldürmediği, aslında özgür kıldığı söylenebilir, çünkü fotoğraf ortaya çıkana kadar herhangi bir şekilde bir görüntüyü tuvale aktarabilmek sanat olarak değerlendirilirken fotoğraftan sonra bir resmin sanat eseri olarak görülebilmesi için ressamının yaratıcı yaklaşımı, ‘bakışı’ da aranır olmuştu. Zanaatkar ressamın işi olan görüntüleri kopyalama makinenin göreviydi artık,  fotoğrafı sanat eserine dönüştürecek şey fotoğrafçının yaratıcı yaklaşımında aranmalıydı. 

ESERLERİ Altında çiviler bulunan bir ütü olan Hediye isimli eser, Man Ray'in mevcut sanat formlarına karşı duyduğu tiksintiyi ve baş kaldırıyı göstermektedir. Bu eserde metaforik bir gönderme yatmaktadır; ütü, ütülemek içindir fakat altında çiviler olduğu sürece bu amaç uğruna kullanılamayacaktır. Birinci Dünya Savaşı'nın sanatı da bu ikilem içine düşmüştür; sanat, sanat içindir fakat toplumun içine girdiği koşulları, sanatın sanat olmasının önüne geçmektedir. Le Cadeau (Hediye) (1921)

ESERLERİ  Ray, bu parça için model olarak bir türban takan Kiki de Montparnasse'yi kullandı. Kadın bedenini, sırtındaki ses delikleri boyayarak, canlı bir cismin nesneleştirilmesi fikriyle oynayarak bir müzik enstrümanı haline getirdi.    Le Violon d'Ingres (Ingres Kemanı) (1924)

ESERLERİ Kiki de Montparnasse'nin başının bir Afrika tören maskesinin yanındaki bu fotoğrafı, hem siyah hem de beyaz fotoğraf sürecinin yanı sıra ten rengine de referans veren bir başlık taşıyor. Afrika sanatının ve kültürünün çok moda olduğu bir zamanda yaratıldı. İki tarafın oval yüzleri, sakin ifadelerinde neredeyse aynı görünürler, fakat yumuşak solgun yüzüne parlak siyah maske ile tezat oluşturur. Toplum çatışmasını estetikte bir aydınlatma ve imge problemine indirgiyor.

ESERLERİ Hemen bir film gibi görünen bu kırpılmış fotoğraf, Man Ray'ın sinematik anlatıma olan ilgisini gösteriyor. Modelin gözleri ve maskara kaplı kirpikleri yukarı doğru bakıyor, izleyicileri nereye baktığını merak ediyor ve onun sıkıntısının kaynağı nedir? Parça, sanatçının asistanı ve sevgilisi Lee Miller ile ayrılmasından kısa bir süre sonra yaratıldı. Ray, onu parçalayan bir sevgilinin intikamı olan “ Yıkılmaz Nesne” ye benzer bir şekilde, “onu parçalamak” için birden fazla eser yarattı.

ESERLERİ Bu, Man Ray'ın en eski Rayogramlarından biridir. Bu resmi oluşturmak için, bir çift elin siluetini fotoğraf kağıdına aktardı ve ardından bir çift kafa ile (ve daha sonra sevgilisi Kiki de Montparnasse) prosedürü tekrarladı. Rayogramlar, Man Ray'a çalışmalarıyla doğrudan temas kurma ve bir sonraki katmana bir katman ekleyerek yaratımlarına hemen tepki verme fırsatı verdi. Daha önceki resimlerini oluşturmak için cansız objeleri olduğu gibi kendi bedenini de kullanıyordu ve fotoğraflarının çoğu, sevgililerini tasvir eden fotoğraflarının bir çoğuyla otobiyografik bir kaliteye sahip.

ESERLERİ Bu eser Man Ray'ın Fransadan ayrılmasından bir yıl önce yaratıldı. Marcel Duchamp'ın etkisi ve desteği, Dada nesnesinde, bir dikiş makinesinin bir ordu battaniyesine sarıldığı ve bir ip ile bağlandığı açıktır Orijinal nesne, fotoğraf çekildikten sonra oluşturuldu ve sonra söküldü. Ray, keçenin altındaki 'gizeme' ortaya çıkarmadı ve fotoğrafçının izleyicilere bir ipucu veren başlığı çözmesi için bir bilmece olarak tasarlandı. Nesne keçe ve dize sarılı - Avustralya Ulusal Galerisi, Parklar (1971 yılında yeniden inşa edilmiş)

BİZİ DİNLEDİĞİNİZİN TEŞEKKÜR EDERİZ SON BİZİ DİNLEDİĞİNİZİN TEŞEKKÜR EDERİZ ONUR YILMAZ RAMAZAN ÜNAL