Əmək davranışı, əməyin motivləşdirilməsi və insan resurslarının istifadə problemləri Plan: Sosial nəzarətin mahiyyəti, növləri və funksiyaları Əmək sferasında normalar və normativlər Sosial davranış, onun növləri və modelləri İqtisadi davranış Əmək intizamı sosial hadisə kimi Tələbat və onun sosial məzmunu Tələbat və əmək fəaliyyəti Mənafelər və əmək fəaliyyəti Əmək fəaliyyəti prosesində motivləşdirmənin rolu və funksiyaları Əməyin motivləşdirilməsinin sosial idarə olunması

Sosial nəzarətin mahiyyəti: Sosial nəzarət sosial proseslərin vəhdətliyini və bütövlüyünü tənzimləmə vasitəsidir. Sosial nəzarətin həyata keçirilməsində ictimai rəyin böyük əhəmiyyəti vardır.

Sosial nəzarətin funksiyaları Qiymətləndirmə funksiyası Stimullaşdırma funksiyası Əmək intizamını möhkəmləndirmə funksiyası

Sosial nəzarətin növləri İnzibati sosial nəzarət Qrup sosial nəzarəti İctimai təşkilatların sosial nəzarəti Öz-özünə sosial nəzarət

Sosial nəzarət mexanizminin ünsürləri Plan və qiymətləndirmə göstəriciləri Sosial normalar və davranış normaları Ayrı-ayrı işçilərə sanksiya qaydada təsiretmə

Əmək sferasında normalar və normativlər Sosial normalar norma-tələb və norma-stereotip normalara ayrılır. “Norma-tələb” – cəmiyyət, dövlət tərəfindən qəbul olunmuş , etalon normalardır. “Norma-stereotip” - əmək kollektivlərinin ənənəvi davranış normalarıdır.

Sosial normativlər Sosial-əmək normativləri İstehlak normativləri Demoqrafik siyasətlə bağlı normativlər Bölgü normativləri Qiymətlə bağlı normativlər Ekoloji normativlər

Sosial normativlərin hazırlanma prinsipləri: Komplekslilik prinsipi Sistemlilik prinsipi Mütərəqqilik prinsipi Sosial normativlərin reallığı prinsipi Differensasiya prinsipi

Əmək davranışı işçilərin şüurlu seçilmiş fəaliyyət və davranışıdır. Əmək davranışının növləri Predmet – məqsədi istiqamət Konkret nəticəyə nail olmağın metodları və vasitələri Məkan – zaman perspektivli məqsədə nail olmaq istiqamətində Subyektin nəzərdə tutulmuş məqsəd və fəaliyyətə nail olma intensivliyi Əmək davranışı xəttinin reallaşdırılması konteksti Konkret davranış taktikası və strategiyasının əsaslandırılması

Əmək davranışının formaları Məqsədli funksional davranış Müəyyən məqsəd əsasında işçinin hər hansı bir iş yerində konkret funksiyanı icra etməsi İnnovasiya davranışı Dəyişilmiş və dəyişilməkdə olan sosial münasibətlər sistemində qeyri-standart qərarların qəbul edilməsi Adaptasiyalı – uyğunlaşdırıcı davranış İşçilərin yeni peşə statusu zamanı baş verən davranışdır Destruktiv davranış İşçinin rol statusundan, səlahiyyətindən, əmək proseslərinin norma və intizamlılıq çərçivəsindən kənara çıxma Stratifikasiya səciyyəli davranış Təşkilati və inzibati davranış forması Subordinasiyalı davranış Xidməti peşə və vəzifə etikası ilə, işgüzar əlaqələrlə, tabeçilik səviyyəsi ilə bağlı Xarakterioloji davranış İşçinin daha çox zahiri forması, emosiyaları, əhval-ruhiyyəsi ilə əlaqədardır

İqtisadi davranışın tipləri: Maksimum gəlir – minimum əmək sərfi Bazar münasibətləri şəraitində iqtisadi davranış maksimum mənfəət meyarını əsas götürməklə məqsədli-səmərəli davranış, fəaliyyət variantının seçilməsi başa düşülür. İqtisadi davranışın tipləri: Maksimum gəlir – minimum əmək sərfi Maksimum gəlir – maksimum əmək sərfi Təminatlı gəlir (əmək haqqı) – minimum əmək sərfi Minimum gəlir – minimum əmək sərfi

İnsan fəaliyyətini müəyyən edən sosial şərtlər Ümumi sosial şərait İşçinin dəyərlər meyli Əmək intizamının səviyyəsi Əmək intizamının vəziyyətinə nəzarət İşçinin sosial səciyyəsi

“Maslou pilləkəni”, “Maslou piramidası” Öz qabiliyyətini həyata keçirmək və təkmilləşdirmək tələbatı (potensialı reallaşdırma) Hörmət və özünəhörmətə tələbat (işçinin müəssisə üçün lazımlı olmasını hiss etməsi, sosial prestij, yüksək sosial statusa malik olma və s.) Sosial tələbat (kollektivdə etiraf və müdafiə edilməsi) Təhlükəsizliyə tələbat (həyatın qorunması, sağlamlıq, sabahkı günə inam, təqaüd təminatı və s.) Əsas fizioloji tələbat (qidaya, mənzilə, istirahətə və s.). O, pulu, əmək haqqını həmin tələbatın ödənilməsi vasitəsi hesab etmişdir

İlk tələbatın xassələri İstehsal momenti İstehlak əmələ gətirmə xassəsi Sosial məzmuna malik olması Fəaliyyət motivi olması

Motivlərin funksiyaları Motivlər müxtəlif əmək situasiyasında işçiləri müxtəlif davranış istiqamətləri seçməyə istiqamətləndirir Meyledici, istiqamətləndirici funksiya Əmək fəaliyyətinin məna yaradan, məna kəsb edən funksiyaları Motiv işçi üçün əmək fəaliyyətinin konkret məzmunu, mənasını və əhəmiyyətini müəyyən edir Vasitəçilik funksiyası Motivlər insan fəaliyyətinin xarici və daxili vadaredici vəzifələrinin, həlqələrinin vəhdətliyini təmin edir Səfərbəredici funksiya Motivlər bilavasitə hər bir işçinin qabiliyyətinin həyata keçirilməsi ilə bağlıdır Bu işçinin müəyyən davranış etalonu, normalaşdırılan nümunələri ilə bağlıdır Əsaslandırma, bəraətqazandırıcı funksiya

Subyektiv determinantlar Obyektiv determinant Subyektiv determinantlar Tələbatlar İşçinin ixtisas biliyi Motivlər sistemi Mənafelər İşçinin dəyərlər meyli Sosial norma və normativlər Özünüqiymətləndirmə Həyatın mənası İqtisadi münasibətlər sistemi ideallar Həyat təcrübəsi Əmək fəaliyyətinə başlayana qədər olan motivlər Fəaliyyət motivi Növbəti əmək fəaliyyətindən sonrakı motivləşdirmə, motivləşdirmənin yeni ünsürləri Əmək fəaliyyətinin gedişində olan motivləşdirmə

Tələbat – mənafe – motiv – fəaliyyət Tələbatlar sistemi Mənafelər sisteminin dərk edilməsi Motivlər Mənafelər obyekti Fəaliyyət meyli Tələbat və mənafelərin ödənilmə səviyyəsi Fəaliyyətin başlanması və proqramlaşdırılması