Say sistemləri arasında əlaqə Xətai rayonu 265 saylı məktəbin informatika müəllimi Yeganə Xəlilova

Ədədlərin yazılışı üçün istifadə olunan simvollar və üsullar toplusu say sistemi adlanır

Say sistemləri iki yerə ayrılır. Mövqesiz say sistemləri Mövqeli say sistemləri Bu say sistemində rəqəm tutduğu yerdən asılı olaraq müxtəlif qiymətləri ifadə edir. Misal olaraq İkilik say sistemi (Binary) Səkkizlik say sistemi(Oct) Onluq say sistemi(Decimal) Onaltılıq say sistemi(Hex) Bu say sistemində rəqəmin miqdar ekvivalenti onun ədədin yazılışındakı mövqeyindən asılı olmur. Misal olaraq Roma say sistemi Əlifba sistemi

Roma say sistemi C X MC=1000+100=1100 100 10 =110 + 1 I 5 V 10 X 50 L Bu say sistemində 7 simvoldan istifadə olunur. 1 I 5 V 10 X 50 L 100 C 500 D 1000 M Əgər kiçik rəqəm böyük rəqəmdən sonra gələrsə toplanır. C X 100 10 =110 + MC=1000+100=1100

Əgər kiçik rəqəm böyük rəqəmdən əvvəl gələrsə çıxılır. X C 1 I 5 V 10 X 50 L 100 C 500 D 1000 M -10 + 100 =90 C M -100+1000=900 MCMXCVII 1000+900+90+7=1997

Mövqeli say sistemi Bu sistem bizim eradan təxminən 40 əsr əvvəl qədim Babilistanda mövqeyə görə nömrələmə əsasında yaranmışdır. Yəni eyni bir rəqəmin tutduğu yerdən asılı olaraq həmin rəqəm müxtəlif ədədləri ifadə edir. Bizim onluq say sistemində nömrələmədə mövqeyə görə nömrələməlidir. Mövqeli say sistemində istifadə olunan simvolların sayı say sisteminin əsası adlanır. Yəni 2-lik say sistemində 2, 8-lik say sistemində 8, 10-luq say sistemində 10, 16-lıq say sistemində 16 simvoldan istifadə olunur.

İkilik say sistemi Kompüterdə 2-lik kodlaşdırmadan istifadə olunur. Çünki, elektrik siqnalların iki dayanıqlı vəziyyəti var. Siqnal olan hal “1”, siqnal olmayan hal isə “0” kimi qəbul edilir. Yəni, ikilik say sistemini texniki cəhətdən reallaşdırmaq asandır. Ikilik say sistemində O və 1 rəqəmlərindən istifadə olunur.

Səkkizlik say sistemi 0,1,2,3,4,5,6,7 rəqəmlərindən istifadə olunur.

10-luq say sistemi Bizim istifadə etdiyimiz say sistemidir. 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 rəqəmlərindən istifadə olunur.

Onaltılıq say sistemi 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 rəqəmlərindən və A,B,C,D,E,F simvollarından istifadə olunur.

Müxtəlif say sistemlərində ədədləri aşağıdakı kimi göstərmək olar. 2-lik 8-lik 10-luq 16-lıq 0000 0001 1 0010 2 0011 3 0100 4 0101 5 0110 6 0111 7 2-lik 8-lik 10-luq 16-lıq 1000 10 8 1001 11 9 1010 12 A 1011 13 B 1100 14 C 1101 15 D 1110 16 E 1111 17 F

P əsaslı say sistemində verilən istənilən ədədi kimi göstərmək olar. . . . Deməli, həmin ədədi p-yə bölsək qalıqda mərtəbəsini alarıq. Alınan natamam qisməti yenidən p-yə bölsək, mərtəbəsini alarıq və sairə.

2 78 2 39 39 39 78 38 19 2 2 18 1 1 9 2 8 4 1 1 1 1 4 2 2 2 1 1 78 = 2 10

10-luq 16-lıq 8 9 10 A 11 B 12 C 13 D 14 E 15 F 78 8 78 16 8 9 64 72 4 8 1 1 14 6 6 1 1 78 = E 78 = 10 8 10

Kəsr ədədləri 10-luq say sistemindən digər say sisteminə keçmək üçün ədədin tam hissəsini bildiyimiz qayda ilə, kəsr hissəni isə keçəcəyimiz say sisteminin əsasına vurub tam hissəni götürürük. Bu əməliyyat kəsr hissə “0” olana və ya dövr alınana kimi davam etdirilir. 0,1875 x 2=0,375 0,375 x 2=0,75 0,75 x 2=1,5 0,5 x 2=1,0 0,1875 = 0,0011 10 2

0,1875 x 8=1,5 0,1875 x 16=3,0 0,5 x 8=4,0

Digər say sistemlərindən onluq say sisteminə keçmək üçün həmin ədədin mərtəbələrini qeyd edirik. 2 1 0 -1 -2

5 4 3 2 1 0 -1 -2 -3

Diqqətinizə görə sağ olun!