Vergi Uyuşmazlıklarının Çözümünde İdari Yargı Yolu Prof. Dr. Mehmet YÜCE

YARGI TEŞKİLATI Yargı kavramı, soyut hukuk kurallarının bağımsız ve tarafsız mahkemelerce belli bir somut olaya yargısal usullere uygun olarak uygulanmak suretiyle hukuki uyuşmazlıkları kesin olarak karara bağlamak şeklinde tanımlanabilir.

TÜRK YARGI TEŞKİLATI Yargı teşkilatı mahkemelerden ve mahkemenin üyelerinden meydana gelmektedir. Mahkeme, hüküm kökünden gelmektedir ve hüküm verilen yer anlamına gelmektedir. Hükme varmak için yapılan faaliyete muhakeme, muhakemenin yapıldığı yere de mahkeme denir. Mahkeme, etimolojik olarak, “hüküm” kökünden türetilmiş olup; genel olarak “hüküm verilen yer”, “muhakeme yapılan yer” anlamlarına gelir Mahkemenin uyuşmazlığı çözen son kararına hüküm denir.

YARGI KOLLARI Kararları aynı mahkemede temyiz edilen mahkemelerin oluşturduğu topluluğa “yargı kolu” yada “yargı düzeni” denir. Dolayısıyla yargı kolu, nitelikleri itibarıyla bir bütünlük teşkil eden dava ve işlerin ayrı bir yargılama usulüne tâbi tutulmasıyla oluşturulan bütünlüğü ifade eder. Türkiye’de yüksek mahkeme sayısınca yargı kolu bulunmaktadır. Anayasa’nın 138 ila 160’ncı maddeleri arasında da Türk yargı teşkilatın genel çerçevesi çizilmektedir.

Anayasamız, uyuşmazlıkların tarafları, konuları veya kapsamlarını dikkate alarak, farklı yargılama usullerine tâbi yargı kollarını düzenlemiştir. Bu çerçevede Türk yargı teşkilatı beş adet yargı kolundan oluşmaktadır: Bunlar; - Anayasa yargısı, - Adli yargı, - İdari yargı, Uyuşmazlık, Seçim yargısıdır

Yargı Kolları GÖREVİ   Anayasa Yargısı Kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve meclis içtüzüğünün anayasaya uygunluğunu denetleyen ve bireysel başvuruları karara bağlayan yargı koludur. Bu denetimi yapan mahkeme ise genel mahkemelerin dışında kurulmuş özel bir mahkeme olan Anayasa Mahkemesidir. Adli Yargı Ceza davalarının ve kişiler arasında çıkan hukuki uyuşmazlıkların çözümlendiği genel yargı koludur. Adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme mercii Yargıtay’dır. İdari Yargı İdarenin hukuka aykırı işlemler ve eylemlerini iptal etmek; idari işlem ve eylemlerden zarar görenlerin zararlarının tazminini sağlamakla görevli yargı koludur. İdari yargı düzeninin yüksek mahkemesi ise Danıştay’dır. Uyuşmazlık Yargısı Adli ile idari yargı yerleri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarının giderilmesi görevi üstenmiş yargı koludur. Bu görevi üstlenen mahkeme ise Uyuşmazlık Mahkemesidir. Seçim Yargısı Seçimlerin gerçekleştirilmesinde ve sonrasında, seçimler ile ilgili her türlü yolsuzluk iddiası, şikayet ve itirazları çözümleyip karara bağlamaya yönelik işlemlere bakan yargı koludur. Üst derece seçim yargı görevini Yüksek Seçim Kurulu tarafından yerine getirmektedir.

İDARİ YARGI İdari Yargı, idarenin eylem veya işlemlerinden kaynaklanan uyuşmazlıkların çözüleceği yargı kolunu ifade etmektedir. Örneğin, idarenin bir işleminin iptal davası suretiyle ortadan kaldırılması yahut idarenin kanuna aykırı bir eylemi sebebiyle uğranılan zararın tam yargı davası yoluyla giderilmesi mümkündür.

Bu yargı kolu da, tıpkı adli yargıda olduğu gibi üç dereceden oluşmaktadır. İlk derecede, idare mahkemeleri ve vergi mahkemeleri yer almaktadır. İkinci derecede ise bölge idare mahkemeleri yer alır. Bu yargı kolunun en üst mahkemesi ise Danıştay’dır. İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun [İYUK] 31’inci maddesi uyarınca idari yargıda bilirkişiye başvurulması açısından Hukuk Muhakemesi Kanunu [HMK] hükümleri uygulanmaktadır.

Vergi Yargısı Devletin vergilendirme işlemleri dolayısıyla idare ve yükümlü arasında ortaya çıkan uyuşmazlıkları, vergilendirme işlemlerini bir düzen içine sokan hukuk kurallarını uygulamak suretiyle çözümleyerek yargısal karar verme faaliyeti olarak tanımlanabilir.

Vergi Yargısının Anayasal Temelleri Hukuk Devleti Vergilemede eşitlik Vergi Yargısının Anayasal Temelleri Vergilerin Kanunilik İlkesi Temsilsiz Vergi Olmaz

VERGİ UYUŞMAZLIKLARININ YARGISAL ÇÖZÜMÜ YOLLARI Düzenleyici İşlemin Kanuna Aykırılığı Bireysel İşlemin İdari İşlemin Dayanağı Olan Kanunun Anayasaya Aykırılığı Kanun 30 gün içinde Yargılama Sırasında İtiraz Yoluyla İlk Derece Yargı Yeri Anayasa Mahkemesi İdari İşlemler 60 gün içinde Vergi Mahkemesi Danıştay

Tarh İşleminin Özellikleri Tarh İdari Bir İşlemdir. Tarh Sübjektif (öznel) Bir İşlemdir. Tarh Kesin ve Yürütülmesi Zorunlu Bir İşlemdir. Tarh Yükümlendirici Bir İşlemdir. Tarh Belirleyici Bir İşlemdir.

Tarh İşleminin Unsurları Yetki: Yetki, bir idari makamın belirli bir işlemi yapabilme ehliyeti olarak tanımlanabilir. Dolayısıyla, yetki, Anayasa ve yasaların bazı idari makam ve organlara tanıdığı karar alabilme, işlem yapabilme güç ve yeteneğini ifade eder. Tarh işleminin yetkili olmayan, bir vergi dairesince yapılması durumunda yetki unsuru yönünden sakatlık söz konusu olur. Yetki aşımı tarh yetkisinin konu, yer ve zaman bakımlarından aşılarak kullanılması durumunda tarh işleminin yetki unsurundan oluşan hukuka aykırılık, işlemin iptalini gerektirmektedir. - Konu İtibarıyla Yetki: Kararların hangi idari makam ve merciler tarafında alınacağını ifade etmektedir. Örnek: KDV Vergisi Dairesi, Motorlu Taşıtlar Vergisi ile ilgili işlem yapması işlemi konu itibarıyla hukuka aykırı kılar. - Yer İtibarıyla Yetki: Vergi idaresinin yer bakımından yetkisini kullanabileceği coğrafi alanı ifade eder. Örnek: Bursa Vergi Dairesine bağlı mükellefin, Eskişehir Vergi Dairesince vergilendirilmesi yer itibarıyla yetkiye aykırıdır. - Zaman İtibarıyla Yetki: Zaman itibarıyla yetkinin kullanılabileceği süreyi ifade eder. Örnek: İzinde olan bir vergi dairesi müdürü izinli olduğu süre zarfında da görevine ilişkin imzaları atması hukuka aykırıdır.

Şekil: İradeyi açıklamak için kullanılan araca, kalıba şekil denir Şekil: İradeyi açıklamak için kullanılan araca, kalıba şekil denir. Dolayısıyla şekil, iradenin maddi âlemde büründüğü biçim Vergilendirme işlemi yazılı şekle bağlıdır. Asli Şekil Kuralı : Mükellefin adı, soyadı, verginin türü ve miktarı, dava açma sürelerinin yazılmamış olması, belgelerin imzasız olması gibi eksiklikler belgeyi ve işlemi geçersiz kılar. Asli şekil kurallarına aykırılık işlemin iptalini gerektirir. Tali Şekil Kuralı: Evrakın silik olması, bir harfin yanlış yada eksik yazılması gibi eksiklikler işlemi geçersiz kılmaz. Tali şekil kurallarına aykırılık işlemin iptalini gerektirmez.

Sebep: İdari bir işlem yapmaya yönelten hukuki ya da fiili etkenlerin tümüne sebep nedir. İdari işlemin yapılmasını gerektiren sebep gerçekleşmiş mi? sorusuna yanıt aranır Vergilendirme işleminde sebep unsuru maddi olay ve hukuki durumun kanun hükmüne uygun olmalıdır. Tarh işleminin sebep unsuru hukuki ve maddi sebep olarak ikiye ayrılır. - Hukuki sebep yürürlükteki kanun hükmüdür. Maddi sebep ise vergiyi doğuran olaydır. KDV’ye konu olmayan bir işlem dolayısıyla mükellef adına KDV tahakkuk ettirilmesi sebep itibarıyla hukuka aykırıdır.

Konu: İdarenin bir işlemi tesis ederken ulaşmak istediği sonuca idari işlemin konusu denir. İdari işlemin doğuracağı sonuç, idari işlemin konusunu oluşturur. Konu ile sebep arasında çok sıkı bir ilişki bulunmaktadır. bulunmaktadır. Hatta bu iki unsur arasında nedensellik-illiyet bağı vardır. Bu bağın bulunmaması, tesis edilen işlemi hukuka aykırı hale getirir. Zira idareyi işlem yapmaya sevk eden etkenler sebep unsurunu oluştururken, işlemin doğurduğu hukuki sonuç konu unsurunu teşkil eder. Mesela, gelir vergisi konusu gelir teşkil ettiğinden vergi tarhı işleminin konu unsurunu gelir vergisi yükümlülüğü oluşturmaktadır.

Amaç: Amaç, kanun koyucunun bir idari işlemde ulaşmak istediği nihai sonuçtur. İdari işleminin sübjektif unsuru olan amaç, idari işlemin tesisinden beklenen nihai gayeyi ifade eder. Yetki Saptırması: İdari işlemin öngörülen maksada aykırı olarak tesis edilmesi halinde amaç ortaya çıkan hukuka aykırılık halidir. Mesela: kamu yararı dışında bir amaçla yapılmış işlemler, özel maksadı aşan işlemler. Usul Saptırması: İdarenin belirli bir amaçla öngörülmüş bir usulü, bir başka amaçla kullanmasıdır

Bireysel işlemlere Karşı Genel Düzenleyici işlemlere Karşı   D A V L I Bireysel işlemlere Karşı Genel Düzenleyici işlemlere Karşı - İkmalen, Re’sen ve İdarece yapılan tarhiyatta davalı, tarhiyatı Yapan Vergi Dairesi Müdürlüğüdür. -Kesilen Cezalarda davalı, cezayı kesen Vergi Dairesi Müdürlüğüdür. -Vergi hatalarının düzeltme talebine ilişkin şikâyet yoluyla Maliye Bakanlığına başvurulması haline alınacak ret cevabına karşı açılacak davalarda davalı Maliye Bakanlığıdır. -Belediye Vergilerine ilişkin uyuşmazlıklarda davalı Belediye Başkanlığıdır. -Genel düzenleyici işlemlere karşı açılabilecek vergi davalarında davalı Maliye Bakanlığıdır. -Bakanlar Kurulu’nun almış olduğu kararlara karşı açılacak vergi davalarında davalı, bu kararı uygulayacak bakanlıktır. -Takdir komisyonu kararına karşı belediye, ticaret ve sanayi odası veya mesleki teşekkülün dava açması durumunda davalı defterdarlık ya da mal müdürlüğüdür. - Takdir kararına karşı belediye, ticaret odası veya mesleki teşekkülün dava açmayıp, sadece idare olarak defterdarlığın/vergi dairesi başkanlığının dava açması durumunda, davalı yukarda sayılan kurum ve kuruluşlardır.

DAVA AÇMA SÜRELERİ Dava Konusu Dava Açılacak Mahkeme Dava Açma Süresi Vergi/Ceza İhbarnamesine Vergi Mahkemesi Tebliğden İtibaren 30 Gün İçinde İhtirazi Kayıtla Verilen Beyannameye Ait Tahakkuk Fişine Vergi Mahkemesine Tahakkuk Tarihinden İtibaren 30 Gün İçinde Ödeme Emrine Tebliğden İtibaren 15 Gün İçinde Haciz Varakasına Haciz Tarihinden İtibaren 15 Gün İçinde İhtiyati Tahakkuka İhtiyati Tahakkukun Bildirim Tarihinden İtibaren 15 Gün İçinde İhtiyati Hacze Genel Düzenleyici İşleme Danıştay‘a İşlemin Yayın Tarihinden İtibaren 60 Gün

VERGİ MAHKEMESİNDE DAVA AÇMAYA YETKİLİ KİŞİ VE KURUMLAR Vergi mahkemesinde dava açmaya yetkili olanlar; - Mükellefler ve kendilerine vergi cezası kesilenler, tarh edilen vergilere ve kesilen cezalara karşı vergi mahkemesinde dava açabilirler. Gerçek kişiler bizzat kendileri dava açabilecekleri gibi vekilleri vasıtasıyla da dava açabilirler. Dava ehliyetine sahip kişinin vekili sıfatıyla dava açacak kişinin avukat olması şarttır. Küçükler ve kısıtlılar ile tüzel kişiler de vergi davalarını kanuni temsilcileri veya bunların avukat vekilleri vasıtası ile açabilirler. - Vergi dairesi, tadilat ve takdir komisyonlarınca tahmin ve takdir olunan matrahlara karşı vergi mahkemesinde dava açabilir.

Dava Dilekçesinin İçermesi Gereken Unsurları - Tarafların ve varsa vekillerin veya temsilcilerin ad ve soyadları veya unvanları ve adresleri, gerçek kişilere ait Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, - Dava konusu, sebepleri ve dayandığı deliller, - Davaya konu olan idari işlemin tebliğ tarihi, - Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler ve bunların zam ve cezalarına ilişkin davalarda uyuşmazlık konusunun miktarı, - Davanın ilgili bulunduğu verginin veya cezanın nevi ve yılı, tebliğ edilen ihbarnamenin tarihi ve numarası ve varsa mükellefin hesap numarası. Ayrıca dava dilekçesinin sağ üst köşesinde varsa, duruşma isteği, yürütmeyi durdurma talebi, keşif, bilirkişi incelemesi yapılması gibi istekler dikkati çekebilecek şekilde yazılmalıdır.

Dava Dilekçesinin Verileceği Yerler - Davacının işlemi yapan dairenin bulunduğu yerde bulunması halinde görevli ve yetkili vergi mahkemesine, - Davacının yetkili mahkemenin bulunduğu yerde bulunmaması halinde bulunduğu yerdeki başka vergi veya idare mahkemesine, -Davacının bulunduğu yerde vergi veya idare mahkemesinin her ikisi de yoksa Büyükşehir belediyesi sınırları içerisinde kalıp kalmadığına bakılmaksızın asliye hukuk hakimliğine, - Davacı yurt dışında ise Türk Konsolosluklarına verilebilir.

İstinaf Temyiz Maddi olay yargılaması yapılır. Maddi olay değil mahkeme kararı yargılanır. İstinaf incelemesinde, ilk derece mahkemesinin vermiş olduğu karar, hem hukukilik hem de maddi açılardan denetlenir. Temyiz incelemesinin hukuka uygunluk denetimi ile sınırlıdır. Bu nedenle dosyanın esasını incelemez.. Mahkeme gerektiğinde dava dosyasını yeniden inceleyerek esas hakkında yeni bir karar verilebilir. BİM ilk derece mahkemesinin yerine geçerek yeni bir karar verir. Dolayısıyla istinaf aşamasında olayların yeniden incelenmesi söz konusudur Temyizde Danıştay, mahkeme kararında usul ve esas bakımından hukuka aykırılık görürse, kararı bozar. Ancak yeni bir yargılama yapılmaz, sadece kararı bozarak tekrar kararı veren mahkemeye geri gönderir Yeniden bir yargılama yapıldığından, Bölge İdare Mahkemesi gerektiğinde, vergi mahkemesince hiçbir inceleme yapılmamışçasına bizzat ilk derece mahkemesi gibi gerekli incelemeyi yaparak, yeni bilgi ve belge araştırır.. Yeniden bir yargılama yapılmadığından, kararı temyiz edilen mahkeme tarafından incelenen olaylar ve deliller yeniden değerlendirilmez. Temyiz mercii kural olarak yeni bilgi ve belge araştırmadan, dava dosyası üzerinden inceleme yapar.

SABRINIZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM