Planlanan Harcama Düzeyi: basit Keynesyen Model Yrd. Doç. Dr. Akın Usupbeyli

Temel Varsayımlar Fiyatlar genel düzeyi sabittir. Faiz haddi sabittir. Yatırımlar otonomdur. Faizler sabit olduğu için ve Keynesyen iktisatta faiz haddi para piyasasında belirlendiğinden para piyasası analiz dışıdır. Model Harcama –Gelir modelidir. Dolayısıyla emek piyasası ve ekonomini üretim kısmı analiz dışındadır.

Harcama denklemi • GSYH aynı anda ekonominin hem toplam gelir ve toplam harcama düzeyini yansıtır. Y = AE = C + I + G + NX Y : GSYH AE : Toplam harcama C : Hane halkı tüketim harcaması I : Firmaların yatırım harcaması G: Kamu harcaması NX: Net ihracat Denge ekonomideki gelir düzeyi ile harcama düzeyinin dolayısıyla yatırım ile tasarruf düzeyinin birbirine eşit olduğu noktada sağlanacaktır.

Tüketim Fonksiyonu Keynes’e göre tüketim harcamaları (C) harcanabilir reel gelirin (Yd) fonksiyonudur. C=C0+ c Yd c= Marjinal tüketim eğilimidir. ΔC/ΔY 0<c<1 Tüketicinin gelirindeki bir birimlik değişimin, tüketicinin tüketim düzeyinde yaratacağı değişimi gösterecektir. Yd=Uyarılmış tüketimdir. C0= Otonom tüketimdir. Tüketicinin gelirinden bağımsız olarak gerçekleştirdiği harcama düzeyini ifade eder. Otonom tüketim, tüketicinin serveti, tüketicilerin piyasaya dair beklentileri gibi etmenlerden etkilenir.

Tüketim Fonksiyonu Tüketim doğrusunun eğimi marjinal tüketim eğilimine eşittir. Marjinal tüketim eğilimindeki artış doğruyu dikleştirir. Buna karşın otonom tüketim harcamasındaki bir artış, eğimi değiştirmezken, doğruyu yukarıya paralel olarak kaydıracaktır.

Tasarruf Fonksiyonu Keynese göre tasarruf harcanabilir reel gelirin tüketilmeyen kısmıdır. Dolayısıyla aynı tüketim harcaması gibi harcanabilir gelirin bir fonksiyonudur. S=S0+sYd s= Marjinal Tasarruf Eğilimi: ΔS/ΔYd 0<s<1 Tüketicinin gelirindeki bir birimlik değişimin, tüketicinin tasarruf düzeyinde yaratacağı değişimi gösterecektir. c+s=1 Marjinal tüketim eğilimi ile marjinal tasarruf eğiliminin toplamı 1’e eşit olacaktır.

Yatırım Fonksiyonu Keynes’e göre yatırımları belirleyen faktörler, faiz haddi, sermayenin marjinal etkinliği, yatırımlardan beklenen karlılığı ve firmaların piyasa beklentileridir. I=I0-bi I0=Otonom Yatırımlar b= Yatırımların faize duyarlılığıdır. bi= uyarılmış yatırımdır. Yatırımlarla faiz oranı arasında ters yönlü ilişki söz konusudur. Ancak modelde faiz haddinin sabit olduğu varsayıldığından modelde yatırımlar otonom yatırımlar olarak kabul edilmektedir.

Kamu Harcaması Fonksiyonu Keynes, ekonomide talep yetersizliği olduğu durumda, hükümetin kamu harcamalarını arttırarak talep düzeyini dolayısıyla milli geliri arttırması gerektiğini savunur. Bu yüzden modelde kamu harcamaları otonom olarak kabul edilmektedir. Kamunun modele dahil edilmesiyle harcanabilir gelir şu şekilde ifade edilir: Yd : Y-T+TR T: vergi TR: transfer harcamaları TR= TR0 T= T0 + tY t: marjinal vergi oranı Gelirdeki değişimin vergi hasılatında yarattığı değişimi verir.

Net İhracat Fonksiyonu NX= X-M İhracat (X) İhracatı belirleyen iki temel unsur bulunmaktadır. Bunlar yabancı ülkelerin gelir düzeyi ve reel döviz kurudur. x=f(Y*,R) Y*: yabancıların geliri R : reel döviz kuru Yabancıları geliri arttıkça ihracat artarken döviz kurunun artması yerli paranın değer kaybetmesine dolayısıyla ihracatın artmasına neden olur. Modelde harcamalar gelirle ilişkilendirildiğinden ihracat harcaması modelde  otonom olarak kabul edilecektir.

Net İhracat Fonksiyonu İthalat (M) Milli gelir ve reel döviz kuru bir ülkenin ithalat miktarını belirleyen temel unsurlardır. m=f(Y,R) Y : Yurt içi Gelir Yurt içi gelir arttıkça ithalatı artacak buna karşın reel döviz kurundaki artış ithalatı azaltacaktır. m=m0+mY m0:otonom İthalat m: marjinal İthalat Eğilimi = Δm/ΔY ⇒0<m<1 Marjinal ithalat eğilimindeki artış, gelir artışının yurt dışında üretilen mallara ayrılan kısmının artması anlamına geldiğinden harcama doğrusu yatıklaşacaktır. Ekonomide otonom ithalatın artması ithalat fonksiyonunu paralel olarak yukarı kaydırırken, otonom ithalatın azalması fonksiyonun paralel olarak aşağı kaydıracaktır.

Toplam Planlanan Harcama ve Denge Milli Gelir Y=AE=C+I+G+ NX harcama denklemi kullanılarak AE=A0+(c(1-t)-m).Y eşitliğine ulaşılacaktır. A0=  Toplam otonom harcamalar. (c(1-t)-m)= marjinal harcama eğilimi. Y= Ekonomideki uyarılmış harcamadır. c↑, t↓, m↑ ⇒ AE doğrusu dikleşir. c↓, t↑, m↓ ⇒ AE doğrusu yatıklaşır. Ekonomide gelir düzeyi veri iken otonom harcamaların artması toplam planlanan harcama fonksiyonunun paralel olarak yukarı kaydırırken otonom harcamaların azalması toplam planlanan harcama fonksiyonunu paralel olarak aşağı kaymasına neden olur. Dolayısıyla genişleyici maliye politikası ( G ↑, TR ↑,T ↓) ekonomideki harcama düzeyini ve milli geliri arttıracaktır.

Keynesyen Çarpan Otonom harcamalarındaki bir birimlik artışın kendisinden daha büyük milli gelir artışına yol açmasına çarpan (çoğaltan) mekanizması denir. Çarpan: 1/(1-c(1-t)+m)