Stok Kavramı Stok: Ürün + ürüne dolaylı ve dolaysız giren tüm fiziki varlıklar Stok Türleri Hammadde Malzemeler Yarımamül Satın alınmış parçalar İmalat firmaları ham madde, hazır parça, yarı mamul, mamul, yedek parça, .... Mağazalar giyim eşyası, ayakkabı, mobilya, kırtasiye, elektronik cihazlar, … Hastaneler ilaç, tıbbi malzeme, tıbbi cihazlar, … Süpermarketler gıda ürünleri, içecekler, ev ürünleri, … 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Stok Türleri Gelecekteki talep beklentisi ile bulundurulan stoklar Dalgalanma stokları veya güvenlik stokları Parti büyüklüğünden kaynaklanan stoklar Çevrim stokları Taşıma ve yoldaki stoklar Spekülatif ya da korunma stokları 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Stok Maliyetleri Stok Bulundurma Maliyeti Faiz , sigorta, veri, değer düşüşü, bozulma, çürüme vb. Stokun parasal değerinin bir oranı olarak veya birim stok başına parasal değer olarak hesaplanır. 3 temel bileşen Stokun parasal değeri Stokun stokta bulunma süresi Fırsat maliyeti Stok Bulundurma Maliyeti Tedarikçi seçimi Taşıma maliyeti Depoya taşıma maliyeti Makinelerin üretime hazırlanması maliyeti Sabit sipariş maliyeti genel olarak sipariş başına sabit bir tutar olarak ifade edilir, sipariş büyüklüğünden bağımsızdır. Sipariş Verme/Üretime Hazırlık Maliyeti Talebin arzı aşması durumunda ortaya çıkan maliyetlerdir. Satış yapamamanın fırsat maliyeti Ticari itibarın zarar görmesi Gecikme cezası Üretim kaybından doğan maliyet Genellikle stok bulundurmama maliyetini tespit etmek zordur. Stok Bulundurmama Maliyeti 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Temel Ekonomik Sipariş Miktarı Modeli Sadece stok bulundurma ve sipariş verme maliyetini dikkate almaktadır. Amaç bu iki maliyetin toplamını minimize etmektir. Stok Bulundurma Maliyeti (Holding Cost: CH ) Stok Bulundurma Maliyeti : Sipariş Verme (Satın alma)/ Üretime Hazırlık (Üretme) Maliyeti (Order cost: CO) (Setup cost: Cs) Sipariş Verme/Üretime Hazırlık Maliyeti=

Temel Ekonomik Sipariş Miktarı (Optimal Sipariş Miktarı) Sipariş Verme (Q) Tplam Maliyet (TL) Toplam Maliyet Sipariş Verme = CoD Q Eğim = 0 Min. Toplam Maliyet Optimal Sipariş Qopt Stok Bulundurma= ChQ 2 Yrd. Doç. Dr. Ayşe Yıldız

Ekonomik Sipariş Miktarı Modeli Amaç toplam maliyeti minimize etmek olduğundan Q’ya göre Toplam maliyetin türevi alındığında aşağıdaki ESM formülü bulunur. ESM (Qopt) = D= Yıllık talep Co: Sipariş verme maliyeti Ch= Stok tutma maliyeti İlişkili Formüller Sipariş Sayısı= D/ESM Sipariş Aralığı= Çalışılan Gün Sayısı/Sipariş Sayısı Yrd. Doç. Dr. Mehmet S. İlkay

ESM’ye İlişkin Örnek Soru Lastik Üreticisi D= 9600 adet/yıllık CH = 16 TL Co = 75 TL Çalışma Süresi: 288 gün İstenilenler: ESM (Qopt)= ? Toplam Maliyet(TM)=? Sipariş Sayısı=? Sipariş Aralığı=? 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Problemin Çözümü D= 9600 adet/yıllık CH = 16 TL Co = 75 TL + D= 9600 adet/yıllık CH = 16 TL Co = 75 TL Çalışma Süresi: 288 gün Qopt = 2CoD Ch 2(9600)(75) (16) Qopt = 300 adet Sipariş Sayısı= D/ESM=9600/300= 32 kez Sipariş Aralığı= Çalışılan Gün Sayısı/Sipariş Sayısı= 288/32= 9 gün TCmin = CoD Qopt ChQopt 2 TCmin = + (300)(16) (75)(9600) 300 TCmin = 2400+2400 = 4800 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Stok Modeli (Ch’nin Oran Olması) Co = 31 TL Ch = 65 TL D = 3600 k= 0,20 Qopt = = = 131 adet 2DCo K Ch 2(3600)(31) 13 TC = + .31= 1704 131 .13 2 3600 131 Yrd. Doç. Dr. Mehmet S. İlkay

Temel ESM Modelinin Varsayımları…… Talep bilinmektedir ve sabittir. Temin süresi sabit ve bilinmektedir. Fiyat sabittir ve bilinmektedir. Stok bulundurma ve sipariş verme maliyeti bilinmektedir ve planlama dönemi boyunca sabittir. Mala olan talep zamanında karşılanacaktır. Stok bulundurma maliyeti ile stok düzeyi doğrusal bir ilişki içerisindedir. Stok bulundurma maliyeti ortalama stok düzeyine uygulanır. Tek çeşit mal söz konusudur.Güvenlik stoku söz konusu değildir. Sipariş edilen miktarda mal, eldeki stok düzeyi sıfıra düştüğünde tek seferde ve eksiksiz alınır.

Belirsizlik Durumunda Stok yönetimi Etkileyici Faktörler Talep hızı ve temin süresi Talep hızı ve temin süresindeki değişkenlik Stoksuz kalma riski (1- Hizmet Düzeyi ) (Talebi Karşılama Olasılığı) 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Hizmet Düzeyine Göre Güvenlik Stoku Talebi Karşılama Olasılığı Stoksuz Kalma olasılığı SN Güvenlik Stoku dLT Talep zd LT Yrd. Doç. Dr. Ayşe Yıldız

Sipariş Noktasının Belirlenmesi Parametrelerin Bilinmemesi Durumunda Parametrelerin Bilinmesi Durumunda Talep değişken, TS Sabit Parametreler: Ortalama talep hızı Teslim süresi Talep hızının standart sapması LT= Temin süresi Talep sabit, TS değişken Talep değişken, TS değişken 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız Veya simülasyon

Belirsizlik Durumunda Sipariş Noktasının Belirlenmesi Temin Süresinin Değişken Olduğu Durum Talebin Değişken Olduğu Durum Örnek: Ortalama talep = 200 teneke/gün Temin süresi = 4 gün Temin süresindeki talepteki std. sapma = 15 teneke Örnek: Ortalama talep = 20 Temin süresi = 5 gün Talepteki std. sapma = 3 Hizmet Düzey=%90 z=1,28 Hizmet Düzey=%95 z=1,645 Cevap Cevap SN= dLT + zd LT = 200.4+1,645.15.2= 849,5 = 20.5+1,28.20.3≈177 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Belirsizlik Durumunda Sipariş Noktasının Belirlenmesi Örnek: Ortalama talep= 85 Talebin standart sapması=12 Temin süresi ortalama: 6 gün Temin süresindeki standart sapma: 2 Belirlenen hizmet düzeyi: %90 SN= 85*6 +1,28 6 (12) 2 + (85) 2 2 2 =732 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Hizmet Düzeyinin Belirlenmesi Varsayımlar Temin süresindeki talep ortalama değeri ve onun standart sapmasını kullanarak gösterilebilen bir normal dağılıma sahip LTD: Temin süresindeki talep σLTD = Temin süresindeki talebin standart sapması Hizmet düzey: Prob ((LTD≤ SN) Hizmet düzeyi= 1- prob (Yok satma) SN= LTD +Güvenirlik düzeyi Igüvenirlik = σLTD 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Hizmet Düzeyinin Belirlenmesi Güvenirlik stoğu= zxσLTD  z= Güvenirlik stoğu/ σLTD Tablodaki z değerinden hizmet düzeyi belirlenebilir Örnek: Temin süresindeki talep=105 ve standart sapması=12 Hizmet düzeyi: %90 Eğer şirket 20 birim güvenlik stoğu düşünüyorsa hizmet düzeyi ne olmalıdır? Güvenlik stoğu=20 Z= 20/12 = 1,67 1,67 in z tablosundaki karşılığı 0,9522 dir. 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Tedarik Zincirinde Stok Politikasını Etkileyen Faktörler Müşteri talebinin tahmini Yenilemedeki temin süresi Farklı ürünler Planlanan dönemin uzunluğu Maliyetler Sipariş maliyeti Ürün maliyeti Ulaşım maliyeti Stok bulundurma maliyeti Bölgesel vergiler, mal varlığı vergileri, ürünler üzerindeki sigortalar Saklama maliyetleri Eskime maliyetleri Fırsat maliyetleri Hizmet düzeyi gereksinimleri 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Tedarik Zincirinde Stok Yönetimi Stok kararları tüm sistemin maliyetini minimize etmeyi hedefleyen tek kişi tarafından verilir Karar vericinin her bir perakendeci ve depolama bölgesindeki stoklara ilişkin bilgi sahibi olması gerekir Her kademedeki (echelon) stoklar Kademe stokları herbir aşamadaki veya sistemin herhangi bir düzeyindeki stok miktarı o kademedeki stok artı tüm alt kademedeki stokların toplamıdır (müşteriye yakın olan) 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Kademeli Stok için Yeniden Sipariş Noktası Le= kademedeki temin süresi Buradaki temin süresi perakendeci ile dağıtımcı arası temin süresi artı dağıtımcı ile onun tedarikçisi, toptancı arasında geçen süre. d= perakendeci için ortalama talep STD= perakendeci için standart sapma -Yeniden sipariş noktası (R) 𝑆𝑁= 𝐿𝑇 𝑒 ∗ d+z STD 𝐿𝑇 𝑒 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Örnek Perakendeci için ortalama takep:45 Talebin standart sapması:32 Her bir kademede, yönetim %97 hizmet düzeyi hedeflemekte (z=1,88) Herbir kademe için geçerli olan temin süresi 1 hafta olsun Yeniden sipariş noktası ne olmalıdır? Perakendeci için; 𝑆𝑁=1∗45+1,88∗32 1 =105 Dağıtımcı için; 𝑆𝑁=2∗45+1,88∗32 2 = 175 Toptancı için; 𝑆𝑁=3∗45+1,88∗32 3 =239 İmalatçı için; 𝑆𝑁=4∗45+1,88∗32 4 = 300 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Stoklarda Birleştirme Stokların birleştirilmesi Fiziksel merkezileştirme Tüm birimler tek bir yerde birleştirilir Sanal merkezileştirme Farklı bölgelerden elde edilen birimler için paylaşılan stok veri sistemi 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Stoklarda Birleştirme… Avantajları Tahminlerin doğruluğu Aynı stok düzeyinde merkezileşerek daha iyi hizmet Dezavantajları Müşterilere verilen cevaplarda gecikme Gönderim maliyetlerinde artış 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Stoklarda Birleştirme Benzer ürünlerin taleplerinin tek havuzda toplanması 𝐼 𝑐 = zx 𝑁 𝜎 𝑇𝑆 N: Bölge sayısı 𝜎 𝑇𝑆 : her bir bölge için hesaplanmalı 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Stoklarda Birleştirme Örnek: Bir perakendecinin 7 tane deposu var ve herbirinde piller satmakta. Herbir depo için ortalama talep 200 ve standart sapması 30. Hizmet düzeyi %95. a) Herbir deponun yeniden sipariş noktası nedir? Eğer depolar birleştirilirse yeniden sipariş noktası ne olur? Cevap: a) Igüvenirlik= zx 𝜎 𝑇𝑆  Igüvenirlik = 1,645x 30= 50 SN= 200+50=250 b) 𝐼 𝑐 güvenirlik = zx 𝑁 𝜎 𝑇𝑆  Igüvenirlik = 1,645 7 30= 131 SN= 7*200+131= 1531 03.01.2019 Yrd. Doç Dr. Ayşe Yıldız

Stok Yönetiminde Olası Değişimler Teknolojik Platform Geleneksel Yaklaşım Ürünle Etkileşimli Veri Elde Etme (sipariler, potansiyel müşteriler, tedarikçi etkileşimi, çevresel faktörler vb.) Optimization Makine Öğrenmesi (yapıları ortaya çıkarma, korelasyon) En iyi ilişkileri ortaya koyma Geçmiş verilerden tahmin Hizmet, maliyet hesaplaması ile optimizasyon Sonuçta Sipariş politikasının belirlenmesi

Stok Yönetiminde Olası Değişimler Stok Çözümlemesi Veri dönüştürülmesiyle karar vermeye yönelik bilimsel süreç İstatistik Simülasyon Bilişim Optimizasyon

Stok Çözümlemesinin Potansiyel Yararları Sadece önceki verilere dayanmaz Dinamik olarak öğrenme sağlar Gecikmeli, gizli kalmış verilerin değerlerini düzenler Birden fazla kararı destekler Son zamanlarda görselleştirmeye dayalı uygulamalar ağırlık kazanmakta

Stok Çözümlemesinde Olası Sorunlar Veri azlığı Veri paylaşmama isteği (özel/kamu) Sistemlerin karmaşıklığı (kararların) Bilgi sistemine dayalı karar gereksinimleri Sadece verinin hacmi değil verideki hız Bu desteği kimin sağlayacağı sorusu Varsayımların doğru yapılmış olması ve tatmin edilebilirliği Doğru sorular neler? Doğru stok modelleri?

Model Performansı Analiz Modelleri Stoğa neden olan en büyük problem nedir? Talep hakkında ne söylenebilir? Parti büyüklüğü hakkında ne söylenebilir? Güvenlik stoğu hakkında ne söylenebilir? Stok optimize edilmiş midir? Stok niçin tutulmakta Temin süresi Gönderim büyüklüğü ve sıklığı Arz ve talep değişkenliği

Stok Sisteminin İyileştirilmesine Yönelik Çalışmalar Beklenen yıllık talep hakkında satıcılara bilgi verilmesi Satıcılarla minimum yıllık satın alma miktarları üzerine anlaşma yapılması Erken siparişler için müşterilere indirim önerilmesi Az sayıda satıcıyla çalışılması Konsinye satın alma yoluna başvurulması Nakliye maliyetlerinin göz önünde bulundurulması Ekonomik büyüklükteki partiler halinde sipariş verilmesi Depolama alanlarının denetim altında tutulması Tahminlerin kalitesinin arttırılması Hareketi olmayan stok kalemlerinin ortadan kaldırılması Temin sürelerinin kısaltılması

Sorular?