Emine ÜNALIR emine.unalir@ege.edu.tr Ege Üniversitesi 12.02.2010 Ulusal Aşı Bilgi Sistemi: Bir Durum Değerlendirmesi ve Yaklaşım Önerisi Emine ÜNALIR emine.unalir@ege.edu.tr Ege Üniversitesi 12.02.2010

İçerik Aşı nedir? Dünyada ve Ülkemizde Aşı Uygulamaları Sağlık Alanında Bilgi Sistemleri Sağlık Alanında Anlamsal Web Aşı ve Aşı Uygulamaları için Durum Değerlendirmesi Ulusal Aşı Bilgi Sistemi Değerlendirme Sorular

Aşı Nedir? Aşı, sonuçları ölüm veya kalıcı sakatlıklar olabilecek bazı hastalıklara karşı bireyin bağışıklık kazanabilmesi için kullanılan en etkin yöntemlerden biridir. Aşı uygulamaları tüm dünya ülkelerinde, devletlerin sağlık bakanlıklarına bağlı belirli merkezler tarafından yönetilmektedir. Aşı çalışmalarını düzenlemek, izlemek, uygulamak ve yönetmek için devlete bağlı resmi kurumların yanı sıra birçok farklı kurum, kuruluş ve kişi aynı sorumluk çatısı altında toplanmaktadır.

Dünyada Aşı Uygulamaları DSÖ – Dünya Sağlık Örgütü (WHO – World Health Organization) CDC – (Centers for Disease Control and Prevention) NVIC – (National Vaccine Information Center) VAERS – (Vaccine Adverse Event Reporting System)

Ülkemizde Aşı Uygulamaları Bağışıklama hizmetlerini düzenleme T.C. Sağlık Bakanlığı’nın yetkisi altındadır. Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Bağışıklama Danışma Kurulu Ülkemizde yürütülmekte olunan Genişletilmiş Bağışıklama Programı ile temel amaç; Toplumda, özellikle bebek ve çocuklarda aşı ile korunabilir hastalıkların ortaya çıkışını engellemek, Bu hastalıklardan kaynaklanan ölümlerin ve sakatlıkların önüne geçmektir. *T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, “Genişletilmiş Bağışıklama Programı Genelgesi”, Genelge 2009/17. (2009)

Sağlık Bilgi Sistemleri Sağlık alanı, çeşitli kurum ve kuruluşlar ile farklı görevleri olan kişilerin hizmet sunduğu, aynı zamanda da hizmet aldığı oldukça büyük ve karmaşık bir alandır. Elektronik sistemler, yönetimsel etkinliklerde yer almaktadır. Geliştirilen yeni bilgi sistemleri, sağlık kuruluşunun sadece belirli bir bölümüne hizmet sunmaktadır: Toplanan bilgiler elektronik bir ortam üzerinden paylaşılamamaktadır. Hasta ile ilgili bilgilerin defalarca sisteme girilmesi, aynı laboratuar incelemelerinin farklı klinik birimler tarafından yeniden istenmesi sıkça karşılaşılan sorunlardan bazılarıdır.

Sağlık Bilgi Sistemleri-2 Intel Information Technology, “Converging technologies in healthcare IT, Computer Manufacturing Healthcare”, http://www.intel.com/it/pdf/converging-technologies-in-healthcare-it.pdf, Son Erişim: 30 Kasım 2009. (2007)

Anlamsal Web Anlamsal web bilginin, bilgisayarlar ve insanların birlikte çalışabilmelerini sağlayacak biçimde iyi tanımlanmış anlamının bulunduğu günümüzdeki Web'in genişletilmesi olarak tanımlanmaktadır*. Anlamsal web çalışmalarının odaklandığı temel konulardan biri özel alanlar için ontolojilerin tanımlanmasıdır. *Berners-Lee,T., Hendler,J., and Lassila,O., “The semantic web”, Scientific American, vol.284, no:5, pp. 34-43 (2001).

Ontoloji geliştirmenin temel nedenleri: Bilgisayar bilimlerinde ontoloji, belirli bir alan içindeki kavramları ve bu kavramların arasındaki ilişkilerin biçimsel gösterimidir. Ontoloji geliştirmenin temel nedenleri: İnsanlar ve makineler arasında bilginin yapısının ortak anlamını paylaşmak, Alan bilgisinin yeniden kullanımını sağlamak, Alan varsayımlarını açıkça yapmak, Alan bilgisini işlemsel bilgiden ayırmak.

Sağlık Alanında Anlamsal Web Sağlık alanında standartlaşma çalışmaları yapılmaktadır: İleti Terminoloji Standartların ontolojik olarak tanımlanması ile, Bilginin farklı sistemler arasında iletilebilmesi Bilginin aynı anlamı taşıması Bilginin sorgulanması, üzerinde çıkarsama yapılması gerçekleştirilebilir.

Aşı Uygulamaları Durum Değerlendirmesi Dağıtık bir ortam Farklı kurumlardan ve kişilerden oluşan paydaşlar Bireyler ve/veya anne-babaları Sağlık Kurumları Sağlık Çalışanları Eczaneler Okullar Aşı Tedarik Eden Firmalar Aşı Araştırma-Geliştirme Laboratuarları T.C. Sağlık Bakanlığı

Aşı Uygulamaları Durum Değerlendirmesi-2 Uygulanan aşıya ilişkin bilgilerin formlar üzerinde kayıt altına alınması Uygulama zamanı gelen aşının insan kaynaklı hatırlanması Aşı bilgilerinin sorgulanması Aşı sağlama zinciri Yan etkiyi uyarma, izleme ve sorgulama Klinik yönergeler ile destekleme

Aşı Uygulamaları Durum Değerlendirmesi-3 Hem insanlar hem makineler tarafından aynı şekilde anlaşılabilecek aşı bilgisinin gösterimi Birlikte çalışabilirlik Uygulamalardan bağımsız hizmet sunumu

Ulusal Aşı Bilgi Sistemi-UABS UABS, 7/24 kesintisiz hizmet verecek bir sistem olmalıdır. Aşı bilgisini tanımlamak için aşı ontolojisinin geliştirilmesi gerekmektedir. Tıbbi Bilişim Standartları ile desteklenmelidir.

UABS-2 Aşı ontolojisi kullanılarak tanımlanan aşı bilgileri kullanılarak UABS tarafından verilecek hizmetler: Aşı ile ilgili genel bilgilerin kayıt altına alınarak, sorgulanabilmesi Bireysel aşı bilgisini kayıt altına alınması, sorgulanması Uygulama zamanı gelen aşının ilgili kurum ve kişilere hatırlatılması Aşı yan etkilerine ilişkin bilginin kayıt altına alınması, sorgulanması, izlenmesi ve yan etki için uyarılma Aşı sağlama zincirine destek olunması Aşı uygulamalarının klinik yönergeler ile desteklenmesi

Değerlendirme Sağlık-Net portalı UABS Tek yönlü bildirim Yönetimsel amaçlı Bilgi sorgulama desteği yok UABS Birlikte çalışabilirlik Aşı bilgisinin kayıt altına alınması ve sorgulanması Aşıya uygulamalarına ilişkin tüm hizmetlerin verilmesi Sağlık kayıtlarının aşı ve aşı uygulamaları ile ilgili olan bölümün kalıcı hale getirilmesi

Emine ÜNALIR emine.unalir@ege.edu.tr TEŞEKKÜRLER SORULAR Emine ÜNALIR emine.unalir@ege.edu.tr