JEROME BRUNER’in Bilişsel Gelişim Teorisi Dr. Gökçe Karaman Benli Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Temel Eğitim Bölümü Okul Öncesi Eğitim Anabilim Dalı

Pek çok psikolog bilişsel gelişim konusunda çalışmış ve bu konuda bir kuram oluşturmuştur. Amerikalı psikolog Jerome Bruner de bu kuramcılardan biridir.

Bruner, Piaget’den sonra bilişsel gelişim kavramını evrensel bir anlayışla incelemiştir. Her ikisi de dünyaya ilişkin bilginin kodlanması, işlenmesi, depolanması ve sıralanması üzerinde durmuşlardır.

Bruner’e göre bilişsel gelişim, yaşam boyu devam eden bir süreçtir. Eylemsel (aktifleştirilmiş), imgesel ve sembolik olarak adlandırılan üç temel aşamadan oluşur.

Eylemsel Dönem (0-3 Yaş) Bilişsel gelişimde ilk aşamadır. Çocuk, bu dönemde çevreyi eylemlerle anlar. Nesnelerle doğrudan ilişki kurar ve nesnelerin anlamı çocukların onlarla ne yaptığına bağlıdır.

Eylemsel Dönem (0-3 Yaş) Çevresindeki nesnelerle ilgili yaşantıyı onlara dokunarak, vurarak, ısırarak, hareket ettirerek kazanır. Çocuklar için “nesneler” bazı eylemleri gerçekleştirdikleri araçlardır. Örneğin, kaşık, yemek yediği; bisiklet, bindiği birer nesnedir.

Eylemsel Dönem (0-3 Yaş) Çocuk yaparak ve deneyerek öğrendiği için bu evreye “eylemlerle temsil evresi” de denilebilir.

Eylemsel Dönem (0-3 Yaş) Yetişkinler de yeni bir şeyi öğrenirken, eylemsel döneme dönebilirler. Otomobil kullanmayı öğrenmek gibi…

İmgesel Dönem Bilişsel gelişimin ikinci düzeyidir. Bu dönemde bilgi, imgelerle yani somut imajlarla taşınır. Görsel bellek gelişmiştir. Çocuğun kararları, duyu organları yoluyla edindiği duyusal etkilere dayalıdır.

İmgesel Dönem Çocuklar, bu dönemde “algılarının tutsağı” olarak tanımlanırlar. Çünkü, herhangi bir nesneyi, olayı ya da durumu nasıl algılarlarsa zihinlerinde de o biçimde canlandırırlar. Örneğin gördüğü korkutucu bir kuklayı “gerçek” olarak algılayabilir.

İmgesel Dönem Bu dönemde herhangi bir nesneyi ya da olayı görmeden de resmedebilirler. Örneğin bir ev resmi görmeden de ev resmi çizebilirler. Bu dönem, Piaget’nin işlem öncesi dönemine karşılık gelir.

İmgesel Dönem Çocuklar dil, mantık, matematik, müzik gibi alanların sembollerini kullanarak iletişim kurabilir. Bu dönemde kısa cümlelerle, anlamsal olarak zengin ifadeler oluşturulabilir.

İmgesel Dönem Semboller yoluyla, çok şey ifade edilebildiği gibi; eylemlerle açıklanamayan olay nesne ve durumlar daha kolay ve etkili olarak ifade edilebilir. Bireyin sembolik döneme ulaşması, zengin yaşantılar kazanmasını sağlar.

Sembolik Dönem Bilişsel gelişimin son düzeyidir. 12 yaş civarında başlar. Bu dönemde, etkinlik ya da algının anlamını açıklayan “semboller” de kullanılabilir. Bu evre, Piaget’nin soyut işlemler evresinin karşılığıdır.

Sembolik Dönem Bruner, çocukların eylemsel dönemden imgesel ve sembolik dönemlere ilerlediğini düşünür. Ancak bu durum, yetişkinlerin artık eylemler ve imgeler kullanarak yaşantılarını kodlayamayacakları anlamına gelmez.

Sembolik Dönem Artan yaş ve yaşantılarla, sembolik sistem daha çok kullanılır. Ancak, bazı meslek gruplarında eylemsel kodlama sistemi daha gelişmiştir. Cerrahlar, sporcular, piyanistler… Görsel sanatlarla uğraşan kişilerdeyse imgesel temsil süreçleri daha baskındır.

Bruner’in öğrenme kuramını destekleyen bir çevrede Çocukların kendi yanıtlarını ortaya atmaları ve bu yanıtları paylaşmaları beklenir.

Sezgisel incelemelerine dayanan deneylerinin sonuçlarını tahmin ederken birçok hata yapmaları beklenir.

Bu durumda sizler öğretmen olarak neler yapabilirsiniz? Çok ve çeşitli sorular sorabilirsiniz. Açık uçlu sorulara daha çok önem verin. Çocuklardan yeni ve daha önceden öğrendiklerini birleştirmelerini bekleyebilirsiniz. Çocukların çok çeşitli yolları kullanmalarına olanak veren çok fazla materyal ve donanım kullanabilirsiniz.

Bruner’e göre çocuğun öğrenmeye aktif katılımı ancak buluş yoluyla öğretim ile mümkündür. Buluş ya da keşfetme yaklaşımı belli bir problemle ilgili verileri toplayıp, analiz ederek soyutlamalara ulaşmayı sağlayan, öğretimde öğrenci aktifliğine dayalı, güdüleyici bir öğretim yaklaşımıdır. Bruner’e göre öğretmenin rolü paketlenmiş bilgiyi öğrenciye sunmaktan çok, öğrencinin kendi kendine öğrenebileceği ortamı oluşturmaktır. O’na göre bunu sağlamanın yolu da buluş yoluyla öğretimdir.