NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ Çalışma ilişkileri/sendikalar NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi iisbf.nisantasi.edu.tr

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Bir işletmede personel-işveren ilişkilerini düzenleyen ve bu ilişkilerin sağlıklı bir biçimde yürütülmesini sağlayan İnsan Kaynakları Bölümleri, bu ilişkileri bireysel düzeyde ele aldığı gibi toplu ilişkiler düzeyinde de yürütmektedir. İşe başlarken hizmet sözleşmesinin yapılması, ücret, çalışma saatleri, izin ve tatil günleri sağlık ve iş güvenliği gibi konuların düzenlenmesi, İnsan Kaynakları Bölümleri tarafından mevcut yasal mevzuata uygun olarak yapılmaktadır. Ancak sendikalı bir işletmede ücret ve çalışma koşulları yönetim tarafından tek başına değil, sendikalarla yapılan toplu pazarlıklarla belirlenmektedir. Böylece işletme içinde sendikal ilişkileri düzenlemek ve toplu pazarlık sürecini sağlıklı bir biçimde gerçekleştirmek insan kaynaklarının temel işlevlerinden biri olmaktadır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Dersin Amaçları Bu üniteyi tamamladıktan sonra; – Sendika nedir, işçi sendikaları nasıl ortaya çıkmıştır? – İşçilerin sendikaya katılma nedenleri nelerdir? – Sendikanın türleri nelerdir? Sendika hakkı ve özgürlüğü nedir? – Toplu pazarlık nedir? Toplu pazarlık süreci nasıl gelişmektedir? – Toplu iş uyuşmazlığı nedir? Toplu iş uyuşmazlıklarının çözümünde kullanılan sistemler nelerdir? – Türkiye’de sendikacılık nasıl gelişmiş ve sendikalar nasıl örgütlenmiştir? – Türkiye’de toplu pazarlık sistemi nasıl işlemektedir? Toplu pazarlığın özellikleri nelerdir? – Türkiye’de toplu iş uyuşmazlıkları nasıl çözümlenmektedir? konularında gerekli bilgi ve becerilere sahip NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Anahtar Kavramlar – Sendika – Toplu İş Sözleşmesi – Toplu Pazarlık – Sendika Hakkı – Toplu İş Uyuşmazlığı – Uzlaştırma – Grev – Arabuluculuk – Lokavt – Hakem NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © İşçi sendikası Genel bir tanımlama ile işçi sendikası “işçi sınıfının ekonomik ve toplumsal alanlardaki hak ve çıkarlarını savunan, yaşam ve çalışma koşullarını geliştirmeyi amaçlayan örgütlerdir”. (Güven, 1995, s. 90). İşverenler de ortak çıkarlarını korumak amacıyla sendikal örgütler kurmaktadırlar; ancak sendika deyimi genellikle işçi sendikaları anlamında kullanılmaktadır. Sendikalar ve toplu pazarlıkla ilgili literatür ve yasal mevzuatta işçi kavramı kullanıldığı için bu ünitede “personel” yerine “işçi” kelimesi kullanılacaktır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © İşçi sendikaları, işçilerin ekonomik ve toplumsal durumunu düzeltmek amacıyla oluşturdukları bir kendi kendine yardım mekanizmasıdır. İşçi sendikalarının başta gelen amacı üyelerinin ekonomik ve toplumsal çıkarlarını işveren karşısında korumak olduğundan, sendikalar mesleki kuruluşlardır. Ancak üyelerinin mesleki çıkarlarını korumak sendikalara mesleki kuruluş niteliği vermekle birlikte, “işçi sınıfı adına örgütlenmeleri ve işçi sınıfı adına yeni haklar ve güvenceler elde etme yolunda çaba harcamaları” sendikalara sınıfsal bir nitelik kazandırmaktadır (Koray, 2000, s. 72). NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

İşçilerin sendikalara katılma nedenleri 1. Ekonomik Yararlar: 2. İş güvencesi: 3. Yönetimin Tutumuna Karşı Güvence: 4. Sosyal İhtiyaçları Karşılama: 5. Sendikanın Sunduğu Hizmetlerden Yararlanma: NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Sendika türleri İşyeri Sendikaları: Aynı işyerinde çalışan işçileri bir araya getiren ve faaliyeti o işyeri ile sınırlı olan sendikalardır. İşyeri sendikalarının kurulmasında, işçilerin büyük işletmelerde yoğunlaşması önemli rol oynamıştır. Bu sendikacılık tipinin sendikalar arası rekabete yol açtığı ve işçilerin çıkarlarının etkin biçimde korunmasına engel olduğu ileri sürülmektedir. İşyeri sendikacılığı A.B.D ve Japonya’da yaygındır. Meslek Sendikaları: İşkolu ve işyeri ayrımı yapmaksızın aynı meslekte çalışan işçileri bir araya getiren sendikalardır. Örnek olarak elektrikçiler sendikası ve marangozlar sendikası gibi. Meslek sendikaları, sendikacılığın doğuşu ve gelişimini izleyen ilk yıllarda, az sayıda, ancak yüksek vasıflı işçilere dayanan bazı endüstrilerde gelişmiş ve sendikal hareketin temelini oluşturmuştur. Günümüzde ise yerlerini işyeri ve meslek sendikalarına bırakmışlardır (Tokol, 2001, ss. 35-36; Adal, 2001, s. 338). İşkolu Sendikaları: Mesleki farklılıklarını dikkate almaksızın bir işkolunda ya da endüstride çalışanların tümünü örgütleyen sendikalardır. Örneğin metal, tekstil, ulaşım, maden gibi. Aynı işkolunda çalışanların benzer çalışma koşulları ve ortak çıkarları bulunduğu düşüncesinden hareketle işkolu sendikacılığına eğilim artmıştır. Ayrıca güçlü bir sendikal hareket oluşturma düşüncesi de meslek ve işkolu sendikalarını birleşmeye yönelterek işkolu sendikasını temel örgüt modeli haline getirmiştir. Özellikle Avrupa’da oldukça yaygın bir örgütlenme modelidir (Koray, 1992, s. 95; Tokol, 2001, s. 37). NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Sendika türleri Birlik: Belirli bir bölgede ya da şehirde farklı işkollarındaki sendikaların biraraya gelerek kurdukları üst örgütlerdir. Günümüzde pek çok ülkede önemini yitirmekle birlikte, Fransa’da önem taşıyan bir örgütlenme modelidir. Federasyon: Bölgesel ya da ulusal düzeyde aynı meslekte ya da aynı işkolunda faaliyet gösteren sendikaların biraraya gelmesiyle kurulan üst örgütlerdir. Konfederasyon: En üst sendikal örgütlenme modelidir. Farklı işkollarında faaliyet gösteren sendikaların biraraya gelmesiyle kurulurlar. Birçok ülkede konfederasyonlar, hükümetle, siyasi partilerle ve işveren örgütleriyle olan ilişkileri yürütmekte; yasaların hazırlanmasında ve uyuşmazlıkların çözümlenmesinde aktif bir rol oynamaktadırlar (Tokol, 2001, ss. 40-41; Adal, 2001, s. 339). NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Türkiye’de sendikaların örgütlenmesi ve faaliyetleri Sendikaların kurulum, işleyiş, faaliyetleri 07.10.2012 tarihine dek 2821 Sayılı Sendikalar Kanunu'na göre işlemekte idi. Bu tarihten itibaren 6536 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu yürürlüğe alınarak bu kanun mülga haline geldi. 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu  07.10.2012 tarihinde yürürlüğe girerek; 2821 Sayılı Sendikalar Kanunu ve 2822 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu ile yapılan hükümleri yeniden düzenlendi. 2821 Sayılı Sendikalar Kanunu, sendikalar ve sendikacılık sisteminin ayrıntılarını (sendikanın kurulması,temsilcileri hak ve yükümlülükleri, üyelik şartları, sendikanın koşulları vb.) belirlemek üzere düzenlenmişti. 2822 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunuise işçi ve işverenlerin ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma koşullarının karşılıklı olarak düzenlenmesi; toplu iş sözleşmesi yapılarak, uyuşmazlıkların barışçıl yollarla çözülebilmesi, grev-lokavt esas ve usullerini tespit etmek amacı ile düzenlenmişti. 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu ile 2822 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev Ve Lokavt Kanunu ve 2821 Sayılı Sendikalar Kanunu tek başlık halinde yeniden düzenlemiştir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©