Ondokuz Mayıs Üniversitesi Gazi Üniversitesi, Ankara Bolonya Süreci’nin Mantıksal Çerçevesine Genel Bir Bakış ve “Kalite Güvencesi & Akreditasyon” Boyutu’nun Değerlendirilmesi Prof. Dr. Kerim Edinsel Ondokuz Mayıs Üniversitesi Bologna Uzmanı Gazi Üniversitesi, Ankara 22 Şubat 2007 31.12.2018 Kerim Edinsel Kerim Edinsel 1

KALİTE GÜVENCESİ VE AKREDİTASYON NEDİR? KALİTE GÜVENCESİ, bir ürün veya hizmetin, bir eğitim programının tanımlanmış kalite/performans göstergelerini tam olarak yerine getirdiğine dair güvence sağlayabilmek için yapılan tüm planlı ve sistematik işlemlerdir. Kurum ve birimleri için yapılan SWOT analizleri ve özdeğerlendirme, özdeğerlendirmeye göre yapılan gelişim planları veya stratejik planlar kalite güvencesi sisteminin temel elemanlarıdır. AKREDİTE OLMAK demek, yetkili bir kuruluş tarafından, kabul edilmiş kalite standartlarına uygun ve dönemsel olarak yapılan akademik değerlendirmeler sonucunda bir bölümün / eğitim programın kalitesi hakkında formel olarak yapılan yetkin kılma beyanını almak demektir. (Yüksek)öğretim kurumu / kurum / eğitim programı verimli ve etkin işlemektedir, ekonominin ve toplumun gereksinimlerine cevap vermektedir, paydaşları tarafından izlenebilir ve denetlenebilir durumdadır, sonuçta KALİTELİDİR. Kerim Edinsel 2

Nasıl bir mezun? Nasıl bir işgücü ? BOLONYA SÜRECİ Mesele Nedir? Ortak bir ekonomik, kültürel ve demokratik alan için: Nasıl bir insan ? Eğitim-öğretim ve araştırmanın bu hedeflere katkısı ne olacak? Nasıl Olacak?: Nasıl bir mezun? Nasıl bir işgücü ? Kerim Edinsel 3

EĞİTİM-ÖĞRETİMİN KATKISI NE OLACAK? HEDEFLER “Avrupa Vatandaşı” olacak öğrencilere belirli nitelikler kazandırılacak (8 aşamalı Avrupa Nitelikler Çerçevesi / Avrupa Nitelikler Çerçevesi ile uyumlu Ulusal Nitelik Çerçeveleri) İnsanlar ekonominin ve toplumun değişen gereksinimlerine göre sürekli öğrenecek (Formel ve informel öğrenme, Yaşam Boyu Öğrenim sürecinde anahtar nitelikler kazanma) ARAÇLAR Kazanılması gereken bilgi, beceri ve yetkinliklere dayalı nitelik tanımlayıcıları (Yükseköğretimde Dublin Tanımlayıcıları: Bilme ve Anlama, Bilgiyi Uygulama ve Anlama, Yargıda Bulunma, Öğrenme ve İletişim Becerileri) Kazanılması gereken niteliklere göre Müfredat Yenileme Niteliklerin öğrenme çıktıları olarak ölçülebilmesi için araçlar Ortak kredilendirme sistemi (ECTS) Diploma Eki Kerim Edinsel 4

EĞİTİM-ÖĞRETİMİN KATKISI NASIL OLACAK? HEDEFLER İç ve dış paydaşlarla işbirliği (Öğrenciler, çalışanlar/ iş dünyası, sivil toplum örgütleri) Toplumsal sorumluluk Kurumsal bazda nesnel iç denetim mekanizmalarının kurulması Nitelikler Çerçevesi, Kalite Güvencesi ve Akreditasyon için yetkili ulusal organların oluşturulması Avrupa Yükseköğretim alanında hareketlilik ARAÇLAR İş ve dış paydaşların planlama, uygulama ve karar alma süreçlerine katılımı için mekanizmalar Kaynak kullanımı denetimi ve performans denetimi için araçlar Eğitim-öğretim ve araştırma yönetiminin şeffaf ve denetlenebilir olması için mekanizmalar Stratejik Plan ve plan içine yerleştirilmiş ölçülebilir ve izlenen kalite göstergeleri Hareketlilik programları, ortak dereceler Kerim Edinsel 5

YÜKSEKÖĞRETİM ÖNCESİ AŞAMALARDA KAZANILMASI GEREKEN NİTELİKLER (ÖĞRENME ÇIKTILARI) Bilgi (Knowledge) Beceriler (Skills) Yetkinlik (Competence) Aşama 1 Temel genel bilgi Basit ödevleri yapabilmek için temel beceriler Yapılandırılmış bir çerçevede doğrudan denetim altında çalışma veya öğrenme Aşama 2 Bir çalışma veya öğrenim alanına dönük temel bilgi Temel bilişsel ve pratik beceriler: Basit kural ve araçları kullanarak ödevleri ve rutin problemleri çözebilmek için gerekli bilgileri kullanabilme becerisi Denetim altında kısmi özerklikle çalışma veya öğrenme

YÜKSEKÖĞRETİM ÖNCESİ AŞAMALARDA KAZANILMASI GEREKEN NİTELİKLER (ÖĞRENME ÇIKTILARI) Bilgi (Knowledge) Beceriler (Skills) Yetkinlik (Competence) Aşama 3 Bir çalışma veya öğrenme alanındaki koşullar, ilkeler, süreçler ve genel konseptler hakkında bilgi Temel yöntemler, araçlar, malzeme ve bilgiyi seçerek ve kullanarak ödevleri tamamlamak ve sorunları çözmek için bilişsel ve pratik beceriler Çalışma ve öğrenmede ödevleri/görevleri bitirme sorumluluğu alma, Sorun çözümünde kendi davranışlarını koşullara uyarlama Aşama 4 Bir çalışma veya öğrenme alanının geniş çerçevesi içinde konuya dönük ve kuramsal bilgi Bir çalışma ve öğrenme alanına ilişkin özel problemlere çözüm üretmek için bilişsel ve pratik beceriler Çalışma ve öğrenme çerçevesi ilkelerini kendi başına yönetmeye alışma, başkalarının rutin işlerini yönetme, çalışma ve öğrenme etkinliklerinin değerlendirilmesi ve iyileştirilmesi için bazı sorumluluklar alma

YÜKSEKÖĞRETİM AŞAMALARINDA KAZANILMASI GEREKEN NİTELİKLER (ÖĞRENME ÇIKTILARI) (DUBLİN TANIMLAYICILARI: BİLME VE ANLAMA) Kısa Aşama (Ön Lisans) 5 Genel lise eğitiminin üzerine kurulmuş, bir çalışma alanında bilgi ve anlayış kazanmış, ileri düzeydeki ders kitaplarıyla takviye edilmiş bir seviyede olmak. Birinci Aşama (Lisans Mezunu) 6 …. takviye edilmiş olmanın yanısıra kendi çalışma alanı için önemli konularda bilgi edinmiş bir seviyede olmak. İkinci Aşama (Yüksek Lisans Mezunu) 7 Birinci aşama üzerine kurulu ve onu geliştirecek düzeyde, ayrıca araştırma çerçevesinde fikir geliştirme ve uygulamada özgünlük fırsatı sağlayacak düzeyde bilgi ve anlama becerisine sahip olmak. Üçüncü Aşama (Doktora Mezunu) 8 Bir alanla ilgili sistematik bir anlayışa ve o alanla ilgili beceriler ve yöntemlerle ilgili ustalığa sahip olmak.

NİTELİK KAZANIMI (ÖĞRENME ÇIKTILARI) NASIL İZLENMELİ ? Program Hedefleri (Program Objectives) Ders 1 Hedefi Ders 2 Hedefi Ders 3 Hedefi Ders 4 Hedefi Ders 5 Hedefi Program Çıktıları (Program Outcomes, Learning Outcomes) (derslere özel çıktılar, genel çıktılar) Ders 1 Öğr. Çıktısı Ders 2 Öğr. Çıktısı Ders 3 Öğr. Çıktısı Ders 4 Öğr. Çıktısı Ders 5 Öğr. Çıktısı TANIMLAMA UYGULAMA DEĞERLENDİRME SÜREKLİ İYİLEŞTİRME VERİ TOPL. ANALİZ

TOPLAM OLARAK NASIL BİR YOL İZLENMELİ TOPLAM OLARAK NASIL BİR YOL İZLENMELİ ? (KALİTE GÜVENCESİ & AKREDİTASYON SÜRECİ) KALİTE KÜLTÜRÜ ETKİNLİKLER SÜREKLİ İYİLEŞTİRME KG&A BOLOGNA SÜRECİ GİRDİLERİ (Gösterge, Yöntem ve Araçlar) Kurumsal Yapılanma/Değerlendirme Avrupa/Ulusal Nitelikler Çerçevesi Öğrenme Çıktıları ve Tanımlayıcıları EUA Kalite Güvencesi Göstergeleri Üniversite-İş Dünyası İşbirliği Yaşam Boyu Öğrenim Akreditasyon ? Dış Denetim 8 Aşamalı Avrupa Nitelikler Çerçevesi, Yükseköğretim öncesi ve yükseköğretimin bütünlüğü, Ulusal Nitelikler Çerçevesi, Yaşam Boyu Öğrenim Anlayışına Geçiş İç Denetim, İyileştirmeler Kalite Yönetimine Geçiş Stratejik Plan, Kalite/Performans Göstergeleri Karşılaştırma, Vizyon/Misyon, Müfredat Yenileme ZAMAN SWOT Analizleri, Öz Değerlendirme

HANGİ ZİHNİYET DEĞİŞİMLERİ VE UYGULAMALAR ? (EFQM MÜKEMMELLİK MODELİ VE ATASÖZLERİMİZ ) ÇIKTILAR GİRDİLER İnsan Kay.Yön. Emir Demiri Keser İnsan Kay./Sonuç Ne kadar köfte o kadar iş Temel Performans Sonuçları Liderlik Süreçler Politika / Strateji Gün Ola Harman Ola Balık Baştan Kokar Saldım çayıra Mevlam kayıra Mezun/Sonuç Satılan mal Geri alınmaz Bana Dokunmayan Yılan Bin yıl Yaşasın Paydaşlar Her koyun kendi bacağ. asılır Toplum/Sonuç El elin eşeğini türkü söyleyerek arar YENİLİKÇİLİK VE ÖĞRENME (Eski köye yeni adet getirme, Üstüne vazife olmayan işlere karışma)

ÖNÜMÜZDEKİ GÖREVLER Avrupa Yükseköğretim Alanı için kılavuz ve standartların üniversiteler bazında yoğun olarak tartışmaya açılması YÖK’ün hazırladığı “Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Yönetmeliği”nin gereklerinin yerine getirilmesi Bölümlerin akreditasyon hazırlıkları (Ders tanımlama, müfredat yenileme ve ECTS kredilendirmesi işlemlerinin tamamlanması, Program hedef/çıktı ve ders hedef/çıktı sisteminin kurulup izlenmesi) Ulusal Nitelikler Çerçevesi, Kalite Güvencesi ve Akreditasyon için yetkili ulusal organların/ajansların oluşturulması, kurumsal değerlendirme ve akreditasyon modellerinin geliştirilmesi Avrupa Nitelikler Çerçevesi ile uyumlu Ulusal Nitelikler Çerçevesinin oluşturulması ve belgelendirilmesi Üniversite öncesi öğrenim ile üniversite öğreniminin Avrupa Nitelikler Çerçevesi bağlamında birlikte planlanması ve izlenmesi Öğrencilerin Bolonya Süreci’ne katılımının daha da güçlendirilmesi YAŞAM BOYU ÖĞRENME Kerim Edinsel 12

YAŞAM BOYUNCA NİTELİK KAZANMA, BİRİKTİRME VE TRANSFER YAŞAM BOYU ÖĞRENİM (Nitelikleri teorik/pratik kazanma ve uygulayabilme koşulları) Aile, Sosyal Çevre, Öğrenme Ortamları, Yönetim ve İletişim Biçimleri OKUL ÖNCESİ EĞİTİM MESLEK EĞİTİMİ, İŞ BOŞ ZAMAN ETKİNLİKLERİ OKUL, ÜNİVERSİTE FORMEL VE İNFORMEL ÖĞRENME SONUÇLARINI DEĞERLENDİRME

YAŞAM BOYU ÖĞRENMEDE ANAHTAR NİTELİKLER Ana Dilde İletişim Yabancı Dillerde İletişim Matematiksel Yetkinlik ve Bilim ve Teknolojide Temel Yetkinlikler Dijital Yetkinlik Öğrenmeyi Öğrenme Kişiler arası, kültürler arası ve sosyal yetkinlikler, vatandaşlık yetkinliği Girişimcilik Kültürel İfade 31.12.2018 Kerim Edinsel Kerim Edinsel 14

BOLONYA SÜRECİ Mesele Nedir? Bolonya Süreci bize sonuçta ortak bir Avrupa ideali çerçevesinde ekonomisi güçlü, mezunları daha istihdam edilebilir, demokratik ve çok kültürlü bir toplum için eğitim-öğretim alanındaki yürüyüşün hedef, amaç, yöntem ve araçlarını tanımlamaktadır. Stratejik Planların içine yerleştirilen ve izlenen kalite göstergeleri eğitim-öğretimde Kalite Güvencesi sürecini rasyonelleştirmekte ve izlenebilir yapmaktadır. Kalite yönetimi ve paydaş katılımı, gereksinimleri geniş katılımcılıkla bu sürece dahil ederek “yürüyüşü” sağlamlaştırmakta, demokratikleştirmekte ve sürdürülebilir hale getirmektedir. Bu süreçten bir model olarak yararlanıp kendi durumumuzu düzeltmeye ne kadar katkı sağlayacağımız ise, yasal düzenlemelerin yanısıra, tamamen bizim irade ve kararlılığımıza bağlıdır. 31.12.2018 Kerim Edinsel Kerim Edinsel 15

EK SLAYTLAR 31.12.2018 Kerim Edinsel Kerim Edinsel 16

Yeni Öğrencilerin Nitelikleri Stratejik Planda Kalite Güvencesi İçin Performans/Kalite Göstergeleri (EUA) (Özdeğerlendirme ve İyileştirme Alanları) Yeni Öğrencilerin Nitelikleri Öğrencilerin geldikleri okullar Öğrencilerin geldikleri bölge ve kentler Bölge/kent/ülke dışı öğrenci oranı Başvuru/kabul oranı Programa Giriş Puanı Öğrenci Performansı Yatay ve dikey geçiş sayıları Öğrencilerin kurumla bütünleşme ve danışmanlık hizmetleri Mezun oranları Ortalama mezuniyet yılı Mezuniyetten sonra iş bulma süre ve oranları Kerim Edinsel 31.12.2018 Kerim Edinsel 6

Stratejik Planda Kalite Güvencesi İçin Performans/Kalite Göstergeleri (EUA) (Özdeğerlendirme ve İyileştirme Alanları) Araştırma Kalitesi Araştırmacı yetiştirme düzeyi Güncel ve uygulanabilir çıktılı araştırma sayısı Araştırma Etkinlikleri Düzeyi Araştırma yapan öğretim elemanı oranı Doktora öğrencileri/öğretim üyesi oranı Araştırma kaynakları/öğretim elemanı oranı Araştırma Etkinlikleri Verimliliği Yayın/öğretim elemanı oranı Citation Index’li yayın sayı ve oranları Patent/öğretim elemanı oranı Ödül ve derecelendirmeler Kerim Edinsel 31.12.2018 Kerim Edinsel 7

Kaynak Kazanım ve Kullanım Düzeyi Stratejik Planda Kalite Güvencesi İçin Performans/Kalite Göstergeleri (EUA) (Özdeğerlendirme ve İyileştirme Alanları) Kaynak Kazanım ve Kullanım Düzeyi Öğrenci/öğretim üyesi oranları Öğretim üyesi statüleri Programlardaki dışarıdan görevli öğretim elemanı sayısı Teknik ve destek personel/öğretim elemanı oranları Öğretim elemanları için gelir arttırıcı önlemler Operatif bütçe/öğrenci oranı Öğrenci hizmetleri/öğrenci oranı Derslik, laboratuar ve diğer öğrenim ortamları Bilgisayar sayısı Kütüphane hizmetleri göstergeleri Diğer öğrenci hizmetleri (burs, barınma, beslenme, sağlık, kültür, spor, kariyer planlama) Kerim Edinsel 31.12.2018 Kerim Edinsel 8

Yönetim ve Yönetişim Pratiği Stratejik Planda Kalite Güvencesi İçin Performans/Kalite Göstergeleri (EUA) (Özdeğerlendirme ve İyileştirme Alanları) Yönetim ve Yönetişim Pratiği Karar alma organlarının bileşimi Karar alma süreçlerine öğrencilerin katılım biçimleri Bütçe kaynaklarını dağıtım mekanizmaları Finans kaynaklarının çeşitlilik derecesi Kurumsal planlama mekanizmaları Üniversiteden giden akademik personel oranı Disiplinler arası program geliştirme mekanizmaları Yeni programları adaptasyon yeteneği Öğretim ve öğrenim çıktılarını değerlendirme kalitesi Üniversitenin çevresine açıklığı ve verdiği hizmetler Üniversitenin dünyaya açıklığı (uluslararası hareketlilik, proje ve danışmanlık hizmetleri) Kerim Edinsel 31.12.2018 Kerim Edinsel 9

ÖĞRENME ÇIKTILARININ OLUŞTURDUĞU NİTELİKLER İLE TANIMLANAN AVRUPA NİTELİKLER ÇERÇEVESİ AŞAMALARI Ülke A EQF Level 1 EQF Level 2 EQF Level 3 EQF Level 4 EQF Level 5 (Ön Lisans) EQF Level 6 (Lisans) EQF Level 7 (Yüksek Lisans) EQF Level 8 (Doktora) Ülke B Nitelikler (Öğr. Çıkt.) Nitelikler (Öğr. Çıkt.) YÜKSEKÖĞRETİM YÜKSEKÖĞRETİM ÖNCESİ

ÜNİVERSİTEM / KURUMUM HANGİ AŞAMADA ? TEMEL KAVRAM YENİ BAŞLAMIŞ YOLA DEVAM ETMEKTE OLGUN 1 Sonuçlara Yönlendirme İlgili tüm paydaşlar belirlenmiştir. Paydaş gereksinimleri belli bir yönteme bağlı olarak değerlendirilmektedir. Paydaş beklentilerini dengeleme konusunda şeffaf mekanizmalar vardır. 2 Paydaş Odaklılık Paydaş memnuniyet düzeyleri değerlendirilmektedir. Amaç ve hedefler, paydaşlar ve gereksinim ve beklentileri ile ilişkilendirilmiştir. Bağlılık ile ilgili araştırmalar yapılmaktadır. Paydaş memnuniyeti ve bağlılığına ilişkin İtici güçler anlaşılmış olup ölçülmekte ve gerekli önlemler alınmaktadır. 3 Liderlik ve Amacın Tutarlılığı Vizyon ve Misyon Politika, çalışanların yönetimi ve süreçler birbiri ile uyum içindedir. Bir liderlik “modeli” oluşturulmuştur. Kuruluşun tüm düzeylerinde ortak değerler ve kişisel etik örnekleri görülmektedir. 4 Süreçler ve Verilerle Yönetim Arzu edilen sonuçları elde etmeye yönelik süreçler tanımlanmıştır. Zorlayıcı hedefler saptamak amacıyla karşılaştırılmalı veriler ve bilgiler kullanılmaktadır. Süreç yeterliliği tam olarak anlaşılmış olup performans iyileştirmeleri amacıyla kullanılmaktadır. 5 Çalışanların Geliştirilmesi Ve Katılımı Çalışanlar sorunların çözümüne sahip çıkmakta ve sorumluluk almaktadırlar. Çalışanlar kuruluşun amaçlarını daha ileri götürecek yenlikçi ve yaratıcı çalışmalar yapmaktadır. Çalışanlar harekete geçme konusunda yetkilendirilmiş olup bilgi ve deneyimlerini açıkça paylaşmaktadırlar. 6 Sürekli Öğrenme, Yenilikçilik ve İyileştirme İyileştirme fırsatları belirlenmekte ve yararlanmak için gereken yapılmaktadır. Sürekli iyileştirme her çalışan tarafından benimsenmiş bir amaçtır. Başarılı yenilik ve iyileştirme çalışmaları kuruluş çapında yayılmakta ve bütünlük sağlanmaktadır. 7 İşbirliklerinin Geliştirilmesi Paydaş/ortak seçimi ve yönetimi için bir süreç oluşturulmuştur. Ortaklardaki iyileşme ve başarılar tanınmakta olup en önemli dış iş birliklerin hangileri olduğu belirlenmiştir. Kuruluş ve önemli işbirliği ortakları arasında karşılıklı bağlılık vardır. Plan ve politikalar ortak bilgi birikimine dayanılarak birlikte geliştirilmektedir. 8 Toplumsal Sorumluluk Yasa ve yönetmeliklerden doğan yükümlülükler anlaşılmış olup uygulanmaktadır. “Topluma” aktif katılım söz konusudur. Toplumun beklentileri ölçülmek te ve gerekli önlemler alınmaktadır. EFQM MÜKEMMELLİĞİN SEKİZ TEMEL KAVRAMI VE YARARLARI (UYARLAMA)

TÜRKİYE BOLOGNA SKORU 2005 (43 ülke arasından) KALİTE GÜVENCESİ 1. Kalite güvence sisteminin gelişim düzeyi (Yönetmelikler, sistemin kurumsal kuruluşu ve işleyişi) 2. Değerlendirme sistemlerinin anahtar öğeleri (İç ve dış değerlendirme, öğrenci katılımı, sonuçların yayınlanması, uluslararası katılım 3. Öğrenci katılımının düzeyi (Öğrencilerin kalite güvencesi ulusal organlarının yönetimine, iç ve dış değerlendirme takımlarına katılım düzeyi) 4. Uluslararası katılım, işbirliği ve ağların düzeyi (Her üç düzeyde de uluslararası katılım) 2 42. İKİ AŞAMALI DERECE SİSTEMİ 4,67 9.-18. DERECE VE ÖĞRENİM DÖNEMLERİNİN TANINMASI 3,67 31.-33. TOPLAM 3,44 30. 1 = henüz az bir ilerleme sağlandı 2 = bazı ilerlemeler sağlandı 3 = iyi 4 = çok iyi 5 = mükemmel

KAYNAKÇA Kerim Edinsel, Kalite Güvencesi&Akreditasyon Sunumları (www.bologna.gov.tr) Bolonya Süreci’nin Türkiye’de Uygulanması Projesi 2004-2005 Sonuç Raporu (www.bologna.gov.tr) Türkiye Bolonya Rehberlerinin sunumları (www.bologna.gov.tr) EFQM Mükemmellik Modeli 2000, European Foundation for Quality Management (1999) / KALDER Proposal for a recommendation of the European Parliament and of the Council on key competences for lifelong learning, 2006/0163 (COD), Annex (http://ec.europa.eu/education/policies/2010/doc/compendium05_en.pdf).