TEDAVİ VE DENETİMLİ SERBESTLİK HİZMETLERİ T.C ADALET BAKANLIĞI Sivas Cumhuriyet Başsavcılığı Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezi Şube Müdürlüğü TEDAVİ VE DENETİMLİ SERBESTLİK HİZMETLERİ

DENETİMLİ SERBESTLİK NEDİR ? CEZA İNFAZ YÖNTEMİ TOPLUM İÇERİSİNDE GÖZETİM VE DENETİM KİŞİNİN ISLAHI VE TOPLUMA KAZANDIRILMASI TANIMI: Denetimli Serbestlik (DS), hapis ile tecrit modeline alternatif, daha çağdaş , ekonomik ve sosyal yararı olan; suça sürüklenen çocuklar ve şüpheli, sanık, tanık, mağdur ve hakkında tedbir bulunan çocuk ve yetişkinlerin topluma kazandırılmaları için yapılan çalışmaların bütünüdür.

DENETİMLİ SERBESTLİK SİSTEMİNİN ASIL AMACI Toplumun huzur ve mutluluğunu sağlamak için suç işleyen ya da şartlı tahliye olan insanların yeniden suç işlemesini önlemek . Suç işleyen insanları ıslah ederek, yeniden üretken bir birey olarak insanlar arasındaki onurlu yerini almasını sağlamak . Suçluların cezalarını toplum içinde çekmelerini sağlamak ve onlara her konuda rehberlik yaparak topluma kazandırılmalarını sağlamaya katkıda bulunmak . Suçtan zarar gören mağdurlara verilen zararları onarmak ve toplum huzurunu sağlamaya katkıda bulunmaktır.

Kovuşturma aşamasında: Kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alan, kabul eden veya bulunduran kişiye yönelik adli işlemlerde; Kovuşturma aşamasında: Mahkeme şüpheli veya sanığa 5271 sayılı CMK’nın 109/e maddesi uyarınca madde kullanımına yönelik tedaviye tabi olma yükümlülüğü şeklinde adli kontrol kararına hükmedebilmektedir. Bu adli kontrol tedbirinin yerine getirilmesinde denetimli serbestlik şubesi, sağlık kurumu ile işbirliği içinde çalışmaların takip ve yönlendirmelerini yapar. Hüküm aşamasında: Mahkeme, sanık hakkında 5237 sayılı TCK’nın 191.maddesine göre uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanan kişi hakkında “tedavi ve denetimli serbestlik tedbiri”, kullanmamakla birlikte kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alan kabul eden veya bulunduran kişi hakkında da “sadece denetimli serbestlik tedbiri” kararına hükmedebilmektedir.

Bu maddeler: (1) Kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alan, kabul eden veya bulunduran kişi, bir yıldan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. 2) Bu suçtan dolayı açılan davada mahkeme, birinci fıkraya göre hüküm vermeden önce uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanan kişi hakkında, tedaviye ve denetimli serbestlik tedbirine; kullanmamakla birlikte, kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alan, kabul eden veya bulunduran kişi hakkında, denetimli serbestlik tedbirine karar verebilir. (3) Hakkında tedaviye ve denetimli serbestlik tedbirine karar verilen kişi, belirlenen kurumda uygulanan tedavinin ve denetimli serbestlik tedbirinin gereklerine uygun davranmakla yükümlüdür. Hakkında denetimli serbestlik tedbirine hükmedilen kişiye rehberlik edecek bir uzman görevlendirilir. Bu uzman, güvenlik tedbirinin uygulama süresince, kişiyi uyuşturucu veya uyarıcı maddenin kullanılmasının etki ve sonuçları hakkında bilgilendirir, kişiye sorumluluk bilincinin gelişmesine yönelik olarak öğütte bulunur ve yol gösterir; kişinin gelişimi ve davranışları hakkında üçer aylık sürelerle rapor düzenleyerek hâkime verir. (4) Tedavi süresince devam eden denetimli serbestlik tedbirine, tedavinin sona erdiği tarihten itibaren bir yıl süreyle devam olunur. Denetimli serbestlik tedbirinin uygulanma süresinin uzatılmasına karar verilebilir. Ancak, bu durumda süre üç yıldan fazla olamaz.

(5) Tedavinin ve denetimli serbestlik tedbirinin gereklerine uygun davranan kişi hakkında açılmış olan davanın düşmesine karar verilir. Aksi takdirde, davaya devam olunarak hüküm verilir. (6) Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanan kişi, hakkında kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın almak, kabul etmek veya bulundurmaktan dolayı cezaya hükmedildikten sonra da iki ilâ dördüncü fıkralar hükümlerine göre tedaviye ve denetimli serbestlik tedbirine tâbi tutulabilir. Bu durumda, hükmolunan cezanın infazı ertelenir. Ancak, bunun için kişi hakkında bu suç nedeniyle önceden tedavi ve denetimli serbestlik tedbirine karar verilmemiş olması gerekir. (7) Kişinin mahkûm olduğu ceza, tedavinin ve denetimli serbestlik tedbirinin gereklerine uygun davranması halinde, infaz edilmiş sayılır; aksi takdirde, derhal infaz edilir. Hükmü getirilmiştir.

TEDAVİ VE DENETİMLİ SERBESTLİK TEDBİRİNİN UYGULANMASI Mahkemece Tedavi ve denetimli serbestlik tedbirine hükmedilen karar CBS aracılığı ile şube müdürlüğüne gönderilir. -18/04/2007 Tarih ve 26497 RG sayılı Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezleri ile Koruma Kurulları Yönetmeliğinin 83.maddesine göre şube müdürlüğünde işlemlere başlanır ve hakkında tedavi ve denetimli serbestlik tedbiri verilen sanık/ hükümlü madde kullanımına yönelik olarak sağlık kurumuna sevk edilmekte, aynı zamanda rehber (TCK 191/3) görevlendirilmektedir. -Bu süreçte ilk olarak; rehberlik için görevlendirilen denetim görevlisi tarafından sanık veya hükümlü çok yönlü bir değerlendirmeye alınmaktadır,Madde kullanım geçmişleri, psikolojik özellikleri, sosyo-ekonomik durumları ve madde kullanma nedenlerini anlamak üzere değerlendirme formu ve madde kullanım listesi düzenlenerek bunların doğrultusunda belirlenen sorun alanları ve bu sorun alanlarının ortadan kaldırılmasına katkıda bulunmak için hedefler ve yapılacak çalışmaların yer alacağı denetim planı hazırlanır.

-Madde kullanan sanık/ hükümlü sağlık kurum ve kuruluşlarına takip veya tedavi programlarının yerine getirilmesi amacıyla yönlendirilirken aynı zaman da sağlık kurumu ile eş zamanlı çalışılmakta ve tedavi süreci takip edilmektedir. - Tedavisi veya takibi sona eren sanık/ hükümlü hakkındaki denetimli serbestlik tedbirine en az bir yıl (TCK 191/4) daha devam edilir, süre bitimi sonunda tedavi ve denetimli serbestlik tedbirinin infazı yerine getirilmiş olur. -Tedavi dışında sadece denetimli serbestlik tedbiri verilenler ise sağlık kurumuna sevk edilmeden yukarıda bahsedildiği şekilde denetimli serbestlik tedbiri yerine getirilir. -Sanık/Hükümlüye yönelik yapılan rehberlik çalışmaları hakkında 3 er aylık sürelerle denetim raporu (TCK 191/3) hazırlanır ve bu rapor karara hükmeden mahkemeye gönderilir. -Şüpheli veya sanığın sağlık kurumunca belirlenen tedavi programına uymaması, şüpheli veya sanığın sevk tarihinden itibaren beş gün içinde sağlık kurumuna başvurmaması veya yükümlülüğe uyulmadığının sağlık kurumu tarafından bildirilmesi ya da şube müdürlüğü veya büro tarafından tespit edilmesi, denetim planına uymaması yükümlülüğün ihlali sayılır.

TEDAVİ VE DENETİMLİ SERBESTLİK TEDBİRİ KAPSAMNINDA YAPILAN REHBERLİK ÇALIŞMALARI Madde kullanmak ya da bulundurmak suçlarından dolayı tedavi ve denetimli serbestlik tedbirine tabi tutulan sanık/ hükümlü ile çalışırken göz önünde bulundurulması gereken en önemli unsurlar aşağıda sıralanmıştır: -Aktif dinlemek -Özetleme ve yansıtmak -Hükümlüye zaman ayırmak -Net sınırlar kurmak -Hükümlüye saygı duymak -Dünyayı onların bakış açılarından anlamaya çalışmak -Hükümlüyü yargılamamak ve suçlamamak -Sınırlar koymak ve bunlara riayet etmek -Beklentiler konusunda açık olmak -Övgüyü kullanmak Uyuşturucu kullanan hükümlülerle çalışmada motivasyon artırıcı görüşme teknikleri özel bir önem taşımaktadır.

REHBERLİK FAALİYETLERİNDE KULLANILAN BAZI ETKİNLİKLER: Motivasyon Artırıcı Görüşme Teknikleri: *Yönlendirici sorular sormak *Direnci Yansıtmak: *Avantajları Kabul Etmek *İkilemi Ortaya Çıkarmak *Kendi Kendini Motive Etme İfadelerinin ayrıntılandırılmasını İstemek *Kişinin Şüphelerini Dile Getirmek *Seçici Olarak Özetlemek -Bir hükümlüyle çalışmanın amacı, onun değişmesini sağlamak; iyi bir vatandaş haline getirmek, hükümlü olmasına neden olan davranışı değiştirmektir. Ancak bir memur ne kadar yetenekli olursa olsun ya da söz konusu ceza ya da sonundaki ödül ne kadar büyük olursa olsun, sonuçta insanlar zorla değiştirilemezler, sadece kendileri isterlerse değişebilirler. Yapılabilecek en iyi şey değişim konusunda kişileri teşvik etmektir. Bu, öncelikle kişilerin değişime ihtiyaç duyduklarını bir şekilde anlamalarına yardım etmekle sağlanabilir. REHBERLİK FAALİYETLERİNDE KULLANILAN BAZI ETKİNLİKLER:

Yaşam Yılanı Alıştırmanın Amacı: Hükümlüye madde kullanımının olumsuz sonuçlarıyla ilgili farkındalık yaratmak. Hedefler: Hükümlünün kendi madde kullanımının düzeyini farketmesi Hükümlünün madde kullanımının hayatına etkilerini farketmesi Hükümlünün madde kullanmaya başladıktan sonra hayatı üzerindeki kontrolü kaybettiğini görmesi. Açıklamalar: Hükümlüye “Şimdi doğumundan bugüne dek başına gelmiş, senin için önem taşıyan ve hayatına yön verdiğini düşündüğün olayların bir listesini yapmanı istiyorum” denir. Daha sonra hükümlüye üzerinde düz, yatay bir çizgi olan A4 kağıt verilir ve “Bu düz çizgi senin yaşamındaki yıllar olsun, listesini çıkardığın olayları yıllar üzerinde göstermeni istiyorum. Ancak dikkat etmen gereken nokta bu olayların seni nasıl etkilediği, olumlu mu yoksa olumsuz mu? Eğer olumlu etkilediyse çizginin üstüne, olumsuz etkilediyse çizginin altına doğru işaretlenmeleri gerekiyor. Dikkat etmen gereken son nokta ise bu olayların seni ne kadar olumlu/ olumsuz etkilediğini de işaretlerken göstermen, bunu olayı diğerlerne göre daha aşağıda ya da yukarıda işaretleyerek yapabilirsin. Daha sonra bu işaretleri sırayla çizgi çizerek birleştir.” İlk olayın yerleştirilmesinde uzman hükümlüye yardımcı olur. Tüm yaşam olayları çizgi üzerinde yerleştirildikten sonra “Madde kullanmaya başladıktan sonra hayatında dikkat çekici bir farklılık olmuş mu?” diye sorularak, maddenin kişinin yaşamı üzerindeki olumsuz etkileri vurgulanır.

Veda Mektubu Alıştırmanın Amacı: Hükümlünün hayatıyla ilgili bir gelecek planlaması yapmasını sağlamak. 2. Hedefler: Bireyin madde/alkol kullanımına devam etmesi ve etmemesi halinde onu nelerin beklediğinin farkına vardırılmasını ve buna bağlı olarak bir gelecek planlaması yapmasını sağlamak 3. Açıklamalar: Hükümlüye “Senden iki farklı senaryo hazırlamanı istiyorum. Birincisi alkol/madde kullanımına devam edersen hayatın nasıl devam eder? İkincisi de alkol/madde kullanmayı bırakırsan hayatın nasıl devam eder? Bu konuları düşündükten sonra, her iki durumu birlikte değerlendireceğiz” denir. Daha sonra hükümlüyle beraber bu iki senaryo karşılaştırılır ve alkol ya da maddeyi bırakması yönünde motive edilir. Daha sonra “Şimdi de senden kullandığın alkol/maddeye bir veda mektubu yazmanı istiyorum. Onunla uzun zamandır berabersiniz, güzel ve kötü günleriniz oldu. Sana zarar veriyor ve hayatından çıkması gerekiyor. Ancak onunla geçirdiğin bu kadar zamandan sonra ona bir veda mektubu yazmanın uygun olduğunu düşünüyorum. Ve yazdığın bu mektubu postayla bana göndermeni istiyorum. Şimdiden çalışmaların için teşekkür ederim.” denir.

Kızgın Sandalye Alıştırmanın Amacı: Madde bağımlısı hükümlünün anti sosyal davranışlarında azalma sağlamak. 2. Hedefler: Madde bağımlısı hükümlünün anti-sosyal davranışları karşısında mağdur olan kişi ile empati kurmasını sağlamak. 3. Açıklamalar: a. Madde bağımlısı hükümlüye kendisi ile bir alıştırma yapılmak istendiği söylenir. b. Hükümlü önceden hazırlanmış karşılıklı iki sandalyeden birine oturtulur. c. Hükümlüden ‘madde tesiri altındayken’ maddi ya da manevi zarar vermiş olduğu, tercihen kendisine yakın bir kişiyi düşünmesi istenir. d. Hükümlüye şu an karşısında bulunan boş sandalyede, az önce düşündüğü kişinin (mağdurun) oturduğunu ve ona davranışı ile ilgili neler söylemek istediği sorulur. e. Hükümlünün konuşması ve düşünmesi için zaman tanınmalıdır. Hükümlü verilen zamana karşın konuşmaya başlamamış ise ‘Pişman mısın?’ şeklinde bir soru sorularak konuşmaya başlaması sağlanabilir. Hükümlü konuşmaya başladıktan sonra DS uzmanı aradan çekilmeli ve boş sandalye ile konuşması sağlanmalıdır. f. Hükümlünün mağdur ile yapmış olduğu konuşma sona erdikten sonra hükümlüden oturmuş olduğu sandalyeden kalkması ve karşısında bulunan diğer sandalyeye oturması istenir. g. Diğer sandalyeye oturduktan sonra kendisini mağdurun yerine koyması istenir ve az önce kendi söylediklerine karşı, mağdur olarak ne söylemek istediği sorularak kenidisi ile konuşması sağlanır. h. Mağdur olarak kendini ifade imkanı verildikten sonra alıştırmanın kendisini nasıl hissettirdiği sorulur. i. DS uzmanı bu soru ile hükümlünün empati kurmasını sağlamaya çalışır; gerek duyulursa yansıtma, açık uçlu soru sorma teknikleri de kullanılarak empati düzeyi artırılmaya çalışılır.

Veda Mektubu ve Eko Harita 1. Alıştırmanın Amacı: Sosyal ilişkileri geliştirmenin sağlanması 2. Hedefler: a. Kişinin hayatını olumsuz etkileyen kişileri belirlemesi b. Hayatını olumsuz etkileyen kişileri hayatından çıkarabilmesi için içgörü kazandırmak 3. Açıklamalar: a. Hayatınızda önemli olan kişilerin listesini yapın. b. Temizlendikten sonra hayatında görmek istemediğin kişilerin isimlerini çizer misin? c. Bir sonraki görüşmeye geldiğinizde, hayatınızda görmek istemediğiniz kişilere bir veda mektubu yazmanızı istiyorum.

Kazanımlar ve Kayıplar, Halka Etkisi Alıştırmanın Amacı: Kullanımı durdurmak için motivasyonu artırmak Hedefler: Madde kullanımının diğer kişiler üzerindeki etkisini anlamak Açıklamalar: Hükümlünün madde kullanımından olumsuz bir biçimde etkilenen kişileri düşünmesini isteyin Bir kağıt parçası üzerine, ortaya maddeleri, etrafına da bir biri içine geçmiş çemberler çizin. Bu çemberler bir havuzdaki su halkalarını temsil etmektedir. Hükümlüden, madde kullanımından en fazla zarar gören kişiyi en yakına yerleştirmesini isteyin. Daha sonra dışa doğru diğer kişileri yerleştirmesini isteyin. İsim eklenmeden önce nasıl bir zarar verildiği ve bunun diğer kişiyi ne kadar ne nasıl etkilediği tartışılmalıdır. İpuçları: a. Açık uçlu sorularla harekete geçirerek hükümlüyü mümkün olduğunca kesin olmaya teşvik edin. b. Hükümlü kendi davranışı ile ilgili daha fazla noktayı anladıkça, ilerde bir çizim de eklenebilir. c. Hükümlü kişilerin isimlerini vermek yerine resimlerini çizmeyi ya da dergilerden kestiği resimleri yapıştırmayı tercih edebilir.

Özür Mektubu Alıştırmanın Amacı: Aile ile empati kurmak Hedefler: Hükümlünün madde kullanımının ailesi üzerindeki etkilerini kavraması Açıklamalar: Hükümlünün madde kullanımının ailesi üzerindeki etkilerini düşünmesini isteyin Ailenin çeşitli üyeleri ve ailenin tamamı üzerindeki kısa, orta ve uzun vadeli etkilerini düşünmesini isteyin Tartışmalardan sonra ailenin farklı üyelerine birer özür mektubu yazmasını isteyin Hükümlü, ailesi ve DS memuru arasında mutabakata varılmadan bu mektuplar aile üyelerine gönderilmemelidir. İpuçları: Sorularla teşvik ederek, hükümlüyü mümkün olduğunca kesin ve net olmaya yönlendirin. Bu mektup saklanıp, hükümlü davranışının etkileri konusunda daha geniş bir anlayış geliştirdiğinde üzerine eklemeler yapılabilir.

Değişim Döngüsü

Öyleyse hükümlülerle bu tür çalışmaların yürütülmesi boşuna mıdır Öyleyse hükümlülerle bu tür çalışmaların yürütülmesi boşuna mıdır? Daha önce de belirtildiği gibi, insanlar zorla değiştirilemez, ama değişmek isterlerse onlara yardım etmek mümkündür. Ve burada atılacak ilk adım döngünün neresinde olduklarının bulunmasıdır. Kişiyi bir eylemde bulunması için zorlamanın bir faydası yoktur. Örneğin, uyuşturucuyu bırakmak konusunda kesin bir karar vermemiş bir kişiye, bir uyuşturucu rehabilitasyon kliniğinin önerilmesi anlamsızdır. Genellikle denetimli serbestlik görevlileri hükümlü ile ilk karşılaştıklarında, hükümlü büyük bir olasılıkla zaten değişmiş olduğunu ya da en kötü ihtimalle değişmeye istekli olduğunu söyleyecektir. Atılacak ilk adım, gerekli eylemleri yerine getirmesinde yardımcı olmak değil, söylediklerini gerçekten inanarak söyleyip söylemediğini dikkatlice incelenmektir.

TEŞEKKÜRLER… BÜLENT TOPCU –D TEŞEKKÜRLER… BÜLENT TOPCU –D.GÖREVLİSİ (ÖĞRETMEN) SİVAS DENETİMLİ SERBESTLİK ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ NİSAN,2011