İş Sağlığında Araç ve Yöntemler DURUM SAPTAMA Alp Ergör – 2013 alp.ergor@deu.edu.tr

İş sağlığı: koruyucu sağlık hizmeti Sağlık ve güvenlik kavramlarını içine alan bir bütün

İş sağlığı değerlendirilirken çalışma yaşamının temel bileşenleri sürekli olarak göz önünde tutulmalıdır: Çalışma ortamı Çalışma koşulları Çevresel ve bireysel etmenler Çalışma ilişkileri

İş sağlıkçının çalışma yaşamında kullanacağı temel araçlar nelerdir?

1. Auditing – Durum Saptama 2. Düzenlemeler - kurallar 3. Epidemiyoloji ve ilişkili araçlar 4. Ölçüm - değerlendirme 5. İzlem (ortam – çevre – birey) 6. Eğitim ve ilişkili araçlar 7. İletişim becerileri

İş sağlıkçı, çalışma yaşamına yönelik eylem planlarken hangi adımları atar? Durum saptama basamakları nelerdir?

Çalışma yaşamında - çalışan sağlığı ile ilgili doğru soru(lar): YAŞANAN GERÇEKLİKTE: NEDEN BAŞLAMALI? NE YAPMALI? NASIL YAPMALI? DURUM SAPTAMA TANI ÖNCELİKLERİN BELİRLENMESİ POLİTİKA ve EYLEM PROGRAMLARI Dr.B PİYAL, 1993

Durum Saptama Basamakları Gözlem – denetim - işyeri gezisi Ön hazırlık, ev ödevi 2. Temel riskler ve risk altındaki grupların tanımlanması 3. Risk değerlendirme a. Önceliklerin belirlenmesi b. Risk çözüm yöntemlerinin geliştirilmesi Yasal düzenlemeler ve kuramsal bilgilerle uyum c. Korunma yollarının belirlenmesi (öncelikli riskler ve risk etmenleri)

Dr.B PİYAL, 1993

4. Biyolojik izlem akış şemasının oluşturulması 5. Ortam izlemleri 6. Kayıtlar ve değerlendirme için yöntem tanımlanması 7. Eğitim programları 8. Sağlık hizmetinin örgütlenmesi 9. Eylem politikaları – Girişim programları 10. Yeniden değerlendirme

Durum saptama hangi amaçla yapılır? Kaza, kılpayı kaza Hastalık İş göremezlik İşe giriş, periyodik muayene, yer değiştirmeler, yeni süreçler Maliyet etkinlik İşten kalmalar …

Durum saptama araçları nelerdir? İşyeri izlemi (WTS) Kontrol listeleri (checklist) Kayıt (izlem, surveyans...) …

Durum saptamayı kimler yapar? İşyeri hekimi İş Müfettişleri Meslek Hastalıkları Hastanesi izlem programları İSGÜM alan çalışmaları Teknik emniyet sorumluları, fenni sorumlular, TMMOB, ... İş güvenliği mühendisleri …

KATILIM DURUM SAPTAMA SÜREKLİLİK BASAMAKLAR Öncelikler TEMEL ÇIKTILAR Eylem Politikaları - Girişim Çalışanlar ve yönetim Eğitim Süreçlerde Değişiklik Davranış değişikliği Sağlığın KORUNMASI ve GELİŞTİRİLMESİ SÜREKLİLİK Sağlık!

İşe giriş muayenesi İşyeri Sağlık sorunu Çalışan Risk Aralıklı bakı (PM) Biyolojik izlem Ortam izlemi Fizik bakı Radyoloji vb

İş Güvenliği Uzmanı / Birimi değiştir, yalıt, engelle, azalt... RİSK ÇALIŞAN İSİG KURULU SAĞLIK BİRİMİ İş Güvenliği Uzmanı / Birimi Tanımla İGM ÖNLE değiştir, yalıt, engelle, azalt... KARŞILAŞMA ETKİLENİM Periyodik izlem Ortam izlemi DEĞERLENDİR BİLDİR GİRİŞİM

İş Sağlığında Koruma Modeli ve Girişim Noktaları İkincil Koruma Kişisel koruyucular, maske, eldiven, baret vd İşe giriş bakısı, periyodik bakı … Birincil Koruma Zararsız etmen Yalıtım Havalandırma vd… Üçüncül Koruma Sağaltım, esenlendirme SONUÇ Zehirlenme, ölüm, iş kazası, meslek hast., ÇEVRESEL ETKİ… RİSK ETMENİ Akut ya da kronik ETKİLENEN Birey-Çalışan - TOPLUM

RİSK

Çalışma yaşamı ve sağlık AÇS Çevre ve sağlık Kronik hastalıklar Salgın hastalıklar Ürün kullanımı

Risk? Tehlike? Fenol ? Yeni Rakı ?! Trişinella, BSE, … Dioksinler Savaş – seyreltilmiş uranyum Nükleer atıklar Pestisidler Hormonlu yiyecekler Altın madenleri – siyanürlü arıtma Küresel ısınma Deprem Kuş gribi, SARS, AIDS Ligden düşme

Çalışma yaşamında - çalışan sağlığı ile ilgili doğru soru(lar): YAŞANAN GERÇEKLİKTE: NEDEN BAŞLAMALI? NE YAPMALI? NASIL YAPMALI? DURUM SAPTAMA TANI ÖNCELİKLERİN BELİRLENMESİ POLİTİKA ve EYLEM PROGRAMLARI Dr.B PİYAL, 1993

Tehlike Kişilerde, tesislerde, makinlerde, maddelerde, ve iş örgütlenmesinin diğer unsurlarında yaralanmaya, kayba, hasara ya da zarara yol açma potansiyeli olan her şey Dr.B.Piyal

Risk Tehlikenin yol açacağı zararın gerçekleşebileceği ya da gerçekleşmiş olduğu durum Risk bir tehlikeye bağlı zararın gerçekleşme olasılığını tanımlar * Riskin etkinliği etkilenen kişi sayısı ve oluşan sonuçla birlikte değerlendirilir Dr.B.Piyal

Risk = tehlike * etkilenim-karşılaşma (hazard) * (exposure) Risk = (tehlike * karşılaşma) + TEPKİ ya da TEPKİSİZLİK M.Lum-2003

Duffus & Worth, ©IUPAC Acute Toxicity, 2001

Duffus & Worth, ©IUPAC Acute Toxicity, 2001

Risk değerlendirme süreci TEMEL ARAÇLAR Epidemiyoloji: nedensellik, kanıtlar, ölçütler, … Toksikoloji Kayıtlar Bilgi kaynakları (Yasal) düzenlemeler İletişim becerileri Gözlem (gücü) Yönetsel beceriler İstenç - yetki Ölçüm ve değerlendirme Risk değerlendirme süreci Tehlikenin (riskin) tanımlanması Doz – yanıt etkisinin değerlendirilmesi Etkilenmenin değerlendirilmesi Riskin tanımlanması (SES ???) Girişim – eylem politikaları İzlem

Risk değerlendirme bir araçtır Amacın önüne geçmemelidir!

Risk değerlendirme: Neden? Ne zaman? Kimler tarafından? Nasıl? etik, yasal, ekonomik gerekçeler … Ne zaman? Süreklilik, değişim, olgu – olay, … Kimler tarafından? Hemşire, mühendis, hekim, çalışan, … Nasıl? Yöntemler, karmaşık ya da yalın?

Çalışan sağlığına yönelik sorun varsa… Sorun nedir? Sorunun kaynağı ve büyüklüğü nedir? Etmen özellikleri (fiziksel, kimyasal, ergonomik, psikolojik …) Hammadde, ara ürün, ürün bilgileri… Atıklar, atık sistemleri Karşılaşma yolları Hava yolu, deri, sindirim, … Etkileşmeler (kimyasal, fiziksel, yangın vb…) Eldeki kurumsal yapılar nelerdir? İşbirliği, eşgüdüm, destek, (sağlık birimi vb) Hedef kitle özellikler nelerdir? Beklentiler, nitelik, … En etkili ve uygun (?) çözüm yolları nelerdir? Kaynaklar nelerdir? Yapılacak girişimin sonuçları nasıl ve hangi ölçütlerle değerlendirilecek, nasıl izlenebilecektir?

Korunma Yöntemlerinde Hiyerarşi · Riskin ortadan kaldırılması (eliminasyon) etmen-zararlı-risk ilk seçim · Yerine koyma (substitusyon) daha düşük bir risk-etmen-makine-sistem seçimi · Yeniden tasarım (yalıtım vb) donanım ya da süreç · Yönetsel önlemler kurallar-politikalar (süre kısıtlaması-eşik değerler vb) · Kişisel koruma risk engellenemiyor-birey/topluma yönelim

Mesleksel Riskler ve Korunma Yöntemleri ÇALIŞAN SONUÇ

Mesleksel Riskler ve Korunma Yöntemleri ÇALIŞAN SONUÇ

Mesleksel Riskler ve Korunma Yöntemleri ÇALIŞAN SONUÇ

Mesleksel Riskler ve Korunma Yöntemleri ÇALIŞAN SONUÇ

Mesleksel Riskler ve Korunma Yöntemleri SONUÇ? Yeni Riskler??? ÇALIŞAN

Zararlının belirlenmesi Kuralların uygulanması TOPLUM - TARAFLAR SORUN??? Zararlının belirlenmesi İzlem - Değerlendirme VERİ TABANI Birey-ortam ölçümü İLETİŞİM DÜZENLEME - KAYNAK Girişim!!! VAR! Risk analizi Kuralların uygulanması Değerlendirme Uyarlama: Occupational Health & Safety Risk Assessment and Management Guideline, 2002, Australia

Karar vermeyi neler etkiliyor? Ulusal düzenlemelerle uluslar arası değerler arasındaki farklılıklar ve nedenleri... Ülkede karar verme süreçleri... Politik-bilimsel-popülist-oportünist seçenekler : Stirling, JEM, 1999; 1: 119-126 Doğru sayıları elde edelim yeterli! Sayıları bildirelim yeterli! Sayıların anlamını açıklamak yeterli! Benzer risklerle nasıl yaşadıklarını açıklamak yeterli! Risk almanın getireceği yararları tartışmak yeterli! İyi – anlayışlı (şefkatli!) davranmak yeterli! Partner yapmak yeterli!

Çalışma Yaşamı ve Sağlık İlişkisi Çalışma İlişkileri Çalışma Koşulları Çalışma Ortamı SAĞLIK Bireysel Özellikler Yaşanan Çevre Toplumsal Özellikler

TEŞEKKÜRLER