Normaldışı Davranış Psikolojisi (Psikopatoloji)

Psikopatoloji Normaldışı davranışlar ve psikolojik bozukluklardan etkilenen insanlara yardım etme yollarıyla ilgilenen psikoloji alanı

Psikolojik Bozukluk Önemli duygusal stres ya da işlevsellikte bozulma durumlarıyla ilişkili bir normal dışı davranış örüntüsü

Psikopatoloji Nedir? Bir davranışın psikopatolojik olup olmadığına karar vermek çok zor. Bir kişide bir patolojinin olduğu kolaylıkla tanınabilmekte ancak, bunlara niçin patolojik dendiği konusunda sorulacak bir sorunun yanıtı zor.... Çünkü, psikopatoloji pek çok önemli boyutu kapsamakta ve psikopatoloji konusunda karar verilirken bu boyutlara farklı ağırlıklar verilmekte

Örneğin bir kişinin uykusuzluğu konusunda nasıl karar vereceğiz?.... Bir kişinin “profesyonel bir yardım alması gerekir” diyebilmemiz için bazı ölçütlere ihtiyaç var. Bu ölçütler açık, kapsamlı, geniş ve genellenebilir olmalı.

Bir davranışın normal ya da patolojik olup olmadığına karar verilebilmesi için gereken ölçütler genellikle şu şekilde sınıflandırılır:

1. Normlardan sapma a) istatistiksel normlar b) Sosyal (kültürel) normlar c) Gelişimsel normlar 2. Davranışın uyumsuzluk derecesi 3. Davranışın sıklığı, şiddeti ve süresi 4. Bireyin bilişsel ve zihinsel işlev görme düzeyi 5. Duygusal dışavurum ve kontrol 6. Gerçeğin algılanması 7. Sosyal ilişkilerle baş etme

1. Normlardan Sapma İstatistiksel Normlar Bu ölçüte göre anormal davranış, istatistiki olarak hesaplanan ortalamanın dışında kalan davranışlardır. Kısacası, çoğunluğun yaptığı normal, daha az kişinin yaptığı anormaldir. Özellikle “zihinsel özürlülük” tanısı gibi bazı değerlendirmelerde sıklıkla kullanılır

Sosyal (kültürel) Normlar Bir davranışa ancak sosyal normların kapsamı bağlamında anlam verebiliriz. Sosyal normlar, davranış hakkında kabullenilebilir beklentiler ve standartlar getirir. Oysa, kültürel normların yere göre değişebildiğini biliyoruz. Örneğin intihar davranışı.... Japonya....İlk cinsel deneyim bazı toplumlarda ensest değil... Zamana göre de değişebilir. Antik Yunan ve Roma’da eşcinsellik normal ve istendik bir davranış...

Gelişimsel Normlar Özellikle çocuklarda bir davranışın anormal olup olmadığına karar vermek için normal gelişim sürecini bilmek gerekir. Örneğin gece altını ıslatan bir çocuk... Gelişimsel normdan olan sapma arttıkça, davranışın anormalliğine karar vermek daha kolay olmakta. Ayrıca, bu sapmaya anormal demek için sapmanın sıklıkla gecikmiş, geri kalmış boyutta olması gerekir.

2. Uyumsuz Davranış Bir davranışı gösteren birey kendi yaşamının gereklerini yerine getirebiliyor mu? işi var mı? Aile, arkadaş vb. ile birlikte mi? gibi konular önemli. Bu açıdan ele alındığında bu ölçüt sosyal normlara benziyor. Örneğin kişi işe sarhoş giderse sosyal normu çiğnemiş olacak ve işten atılma olasılığı yüksek olacaktır. Bu ölçüt içinde bireyin “rahat” olması kavramı da yer alıyor. Birey o davranış ile mutlu mu mutsuz mu?

3. Davranışın Sıklığı, Şiddeti ve Süresi Bir davranışın normal dışı olup olmadığını belirleyebilmek için ne sıklıkla ortaya çıktığının bilinmesi önemli. Gece altını ıslatan bir çocuğun yaşının yanı sıra...... Uykusuzluk...., hafif mi, şiddetli mi? Uykuya dalmada mı, uykuyu sürdürmede mi sorun var? Ne kadar süredir devam ediyor?, herhangi bir yaşam koşuluna bağlı mı? Tüm bu bilgiler edinilmeden uykusuzluğun anormal bir yakınma olduğu konusunda karar verilmesi olanaksızdır.

4. Bireyin Bilişsel İşlev Görme Düzeyi “Normal” insanların kendi zihinsel kapasitelerine uygun davranmaları beklenir. Sağlıklı ve akıllı 20 yaşında bir insan adını, adresini hatırlamıyorsa bu davranışının anormal olarak değerlendirilmesi güç değil. Ancak, bireyin zihinsel gelişiminin yaşına uygun olmadığı hakkında bilgimiz varsa; yani birey zihinsel özürlü ise bu davranışının kendi zihinsel işlev görme düzeyine uygun olduğunu düşünürüz. Özetle, bireyin zihinsel kapasitesi ile performansı arasında fark varsa “anormal” kararını vermek daha kolay olmakta.

5. Duygusal Dışavurum ve Kontrol Duygusal dışavurum ve kontrol bozukluklarına daha çok psikotikler, ilaç alışkanlığı olanlar ve cinsel sapmalarda rastlanır. Beklenen bir davranışın yetersiz olması, hiç olmaması veya aşırı bir şekilde ortaya çıkması söz konusudur. Örneğin sevilen birinin kaybı durumunda... Aynı şekilde birey, kontrol konusunda da aşırıya kaçıyor veya hiç kontrol koyamıyorsa patoloji akla gelmektedir. Örneğin duygularını sürekli olarak aşırı kontrol eden, ya da duygu patlamaları yaşayan biri...

6. Gerçeğin Algılanması Halüsinasyon: Gerçekte var olmayan şeyleri duymak, koklamak, işitmek. Delüzyonlar: Gerçek dışı inançlar. Hatalı algı nedeniyle farklı şeylere inanma. Örneğin birisi gelip “dünyayı uzaydan gelen canavarlar sarmış” dese, bunu nasıl değerlendiririz? Bazı ölçütlere dikkat etmek gerekir: Bireyin yaşı, zihinsel düzeyi.... Benzer şekilde 4-5 yaşındaki bir çocuğun hayali arkadaşının olması.....

7. Sosyal İlişkilerle Baş Etme İnsanlar bir arada yaşar ve birbirleriyle ilişki içindedirler. Bu ilişkilerin arkadaşça, karşılıklı saygı çerçevesinde, sorumluluk duygusu içinde olması söz konusudur. İnsanların kişilerarası ilişkilerle başa çıkmalarında karşılaşılan zorluklar pek çok alanda güçlüğe neden olur. Bunlar çoğunlukla içe çekilme, izolasyon, şüphecilik, korku, başkalarından nefret etme, iş birliği yapmama gibi davranışlar şeklinde kendini gösterir.

NORMALDIŞI DAVRANIŞI AÇIKLAYAN YAKLAŞIMLAR   MODEL ODAK TEMEL SORULAR BİYOLOJİK YAKLAŞIM Tıbbi Model Normaldışı davranışın biyolojik temelleri Normaldışı davranışta genetiğin, nörotransmiterlerin, beyin anomalilerinin rolü nedir? PSİKOLOJİK YAKLAŞIMLAR Psikodinamik modeller Normaldışı davranışın altında yatan bilinçdışı çatışmalar ve güdüler Belli semptomlar bilinçdışı çatışmaları nasıl temsil eder? Yetişkin bireyin sorunlarının çocukluktaki kökenleri nelerdir? Öğrenme temelli modeller  Normaldışı davranışın gelişimini şekillendiren öğrenme deneyimleri Normaldışı davranış örüntüleri nasıl öğrenilir? Normaldışı davranışın açıklanmasında çevrenin rolü nedir? İnsancıl modeller Kendilik farkındalığı ve kendini kabulün engelleyicileri  Duygusal sorunlar çarpık benlik algısını nasıl yansıtır? Kendini kabul ve kendini gerçekleştirme yolunda ne tür engellerle karşılaşılır? Bilişsel modeller Normaldışı davranışın altında yatan hatalı düşünme biçimleri Belli psikolojik bozukluklara sahip kişileri karakterize eden düşünme tarzları nelerdir? Normaldışı davranış örüntüsünün gelişiminde rol oynayan inançlar, düşünceler ve açıklama biçimleri nelerdir?

NORMALDIŞI DAVRANIŞI AÇIKLAYAN YAKLAŞIMLAR   ODAK TEMEL SORULAR SOSYOKÜLTÜREL YAKLAŞIM Normaldışı davranışın gelişimine katkı yapan yoksulluk, ırkçılık, işsizlik gibi sosyal sorunlar; normaldışı davranış ve etnisite, cinsiyet, kültür ve sosyoekonomik düzey ilişkileri Psikolojik bozukluk ve sosyal sınıf statüsü arasındaki ilişki nedir? Çeşitli bozukluklarda cinsiyete bağlı ya da etnik grup farklılıkları var mıdır? Bunlar nasıl açıklanır? Akıl hastası olarak etiketlenen insanlarda damgalanmanın etkileri nelerdir? BİYOPSİKOSOSYAL YAKLAŞIM Normaldışı davranışın gelişiminde biyolojik, psikolojik ve sosyokültürel etmenlerin etkileşimi Stres kaynakları karşısında genetik ya da diğer etmenler kişiyi psikolojik bozukluklara nasıl yatkın hale getiriyor olabilir? Karmaşık normaldışı davranış örüntülerinin gelişiminde biyolojik, psikolojik ve sosyokültürel etmenler nasıl etkileşir?

DAMGALAMA (ETİKETLEME) Ruhsal bozukluklara ilişkin önyargılı fikirlerin farkına varmak ve bu durumla ilişkili olan damgalama ile mücadele etmek önemli. Damgalama, ruhsal bozukluğa sahip insanlar gibi toplum tarafından farklı olduğu düşünülen gruplara yönelik yıkıcı düşünce ve tutumlardır. Dört özelliği vardır: 1) Bir grup insanı diğerlerinden ayıran bir etiket verilir (Ör. Deli) 2) Etiket toplum tarafından istenmedik ya da sapkın özellikler ile ilişkilidir (Ör. Deli insanlar tehlikelidir) 3) Etiketlenen insanlar diğerlerinden farklı olarak görülür. ‘Biz’ e karşı ‘Onlar’ (Ör. Biz o deli insanlar gibi değiliz) 4) Etikete sahip insanlar haksız şekilde ayrımcılığa maruz kalır (Ör. Bir akıl hastanesi bizim yakınımıza inşa edilemez) Özellikle şizofreni hastalarına karşı…. Ev vermemek, aynı mahallede bile oturmak istememe….