Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər fakultəsi Qr. Dİ-6, III kurs tələbəsi: Vəliyev Vüsal Beynəlxalq Bazarlar və Birjalar Dərsi Müəllim: Elşən BAĞIRZADƏ Bakı-2012

BEYNƏLXALQ XAMMAL VƏ ENERJİ DAŞIYICILARI BAZARI

PLAN Dünya iqtisadiyyatının xammal və enerji daşıyıcılarına olan tələbatının ödənilməsi problemləri. Xammal və enerji daşıyıcıları bazarının mahiyyəti, xüsusiyyətləri, təsnifatı və coğrafiyası. Xammal və enerji daşıyıcıları üzrə dünya bazarında qiymətlərin dinamikası və qiymət pariteti. Xammal və enerji daşıyıcıları bazarında beynəlxalq inhisarların rolu və mövqeyi.

Dünya iqtisadiyyatının xammal və enerji daşıyıcılarına olan tələbatının ödənilməsi problemləri Yanacaq-energetika kompleksi müasir dünya iqtisadiyyatının əsasını təşkil etməklə yanacağın çıxarılması və işlənməsi elektroenergetika, həmçinin yanacaq və elektrik enerjisinin daşınması və bölüşdürülməsi proseslərini özündə əks etdirir. Son illərdə bu kompleksin ümumdünya ÜDM-də həcmi 3% təşkil etmişdir. Yanacaq-energetika kompleksinin ümumi strukturu belədir:

Yanacaq-energetika kompleksi Yanacaq sənayesi Elektroenergetika Enerjinin daşınması və bölüşdürülməsi Neft Qaz Kömür Yanan şist Torf İES AES SES Alternativ enerji mənbələri Neft kəməri Qaz kəməri

Xammal və enerji daşıyıcıları bazarının mahiyyəti xüsusiyyətləri, təsərrüfatı və coğrafiyası Xammal və enerji daşıyıcıları bazarı özündə yanacaq sənayesi, elektroenergetika və enerjinin daşınması sferasını özündə əks etdirir. Neft haqqında bəşəriyyətə çoxdan məlum olmasına baxmayaraq, yalnız XIX əsrin sonlarında başlıca enerji mənbəsi kimi iqtisadiyyatda geniş rol oynamağa başladı. Təbii qaz enerji istehlakında ən sürətlə artan enerji daşıyıcısıdır, baxmayaraq ki, balansda neft və kömürdən həcmcə aşağıda durur. Qaz həmçinin ekoloji cəhətdən ən təmiz enerji növüdür.

Xammal və enerci daşıyıjıları bazarında qiymət dinamikası və qiymət pariteti Xammal resursları üzrə qiymət formalaşmasının mühüm xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bu proses daxili xərjlərin böyük olmasından deyil, başqa amillərdən asılıdır. Bunlardan ən əsası aşağıdakılardır: Xammal məhsulları bazarında tələb və təklifin qarşılıqlı əlaqəsi Əsas istehsalçıların – ixrajatçıarın və birca kotirovkalarının qiymətlərinin dünya qiyməti kimi uyğunlaşdırılması Müxtəlif valyutaların istifadəsi, tələb və təklifin tarazlığının pozulması təsiri altında dünya pulları rolunu oynayan əsas istehsalçıların qiymət çoxluğu Müvafiq əmtəələrin aparıjı ixrajatçıları, idxalatçılarının dünya qiymətinin formalaşmasında xüsusi rolu də neft üzrə dünya qiymətlərinin formalaşmasında əsas rol oynayır.

Xammal və enerci daşıyıjıları bazarında beynəlxalq inhisarların rolu və mövqeyi. «Neft müharibəsinin» nətijəsi olaraq, ərəb ölkələri neft monopoliyalarının 1 başa nəzarəti həm istehsalçı, həm bölüşdürüjü, həm də qiymət sistemini tənzimləyiji kimi öz əllərinə aldılar. Milliləşdirmə prosesidaha sonra İndoneziya, Venesuela, Ekvador və digər neft istehsal edən ölkələrə keçdi. Bu inkişaf etmiş ölkələrin öz təbii resursları üzərində suverenliyin təmin olunmasında 1 üsul idi. 1978-ci ildə OPEK ölkələrinin nazirliklərinin Venada yarımillik konfransında neft qiymətlərinə yenidən ənənəvi baxış keçirildi.

DİQQƏTİNİZƏ GÖRE MİNNETDARAM