Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Hazırlayan: B. Türker PALAMUTÇUOĞLU

TEMEL KAVRAMLAR Bilim Araştırma Değişken Parametre Hipotez Varsayım (Sayıltı) Sınırlılık Evren Örneklem Veri Desen veya Model Deney Grubu Kontrol Grubu Güvenilirlik Geçerlilik Paradigma Metodoloji

Bilim Nedir? Bilim: Doğru düşünme, sistemli bilgi edinme sürecidir.

Bilimin özellikleri Tarafsızlık ilkesi Doğru ölçü Kanıtlama niteliği Genelleme özelliği Bilim olması gerekeni değil, olanı inceler.

ARAŞTIRMA NEDİR? Araştırma; amaçlı, planlı ve sistemli olarak verilerin toplanması, gruplanması, analizi, sentezi, açıklanması, yorumlanması ve değerlendirilmesi işlemleriyle problemlere güvenilir çözüm yolları bulma süreci olarak tanımlanmaktadır.

Amacına Göre Araştırma Türleri Temel Araştırma (Pure Research) Uygulamalı Araştırma (Applied Research)

Temel Araştırma (Pure Research) Temel araştırmalar, içinde yaşadığımız dünyanın ve evrendeki olgu ve olayları anlamamıza yardımcı olan araştırmalardır. Bu araştırma türünün doğrudan günlük hayata faydası olmamasına rağmen dolaylı faydaları olmaktadır. Temel felsefesi “Bilim bilim içindir” şeklindedir. Örneğin, atomun yapısı ile ilgili olarak yapılan temel araştırmaların sonuçlarına dayanarak X ışınları, nükleer enerji ve silikon çipler ortaya çıkmış ve günlük hayatımızı doğrudan etkiler hale gelmiştir.

Uygulamalı Araştırma (Applied Research) Uygulamalı araştırma, işlevsel gereksinimlere cevap olacak ve iş görecek bilgilere ulaşmak amacıyla yapılan araştırmalardır. Sadece düşünce ve teori alanında kalmayıp işe dönüşen pratik esaslı araştırmalardır. Örneğin, Küresel ısınmanın önlenmesine yönelik araştırmalar , Çevre kirliliğini önlemenin yolları uygulamalı araştırma konularıdır.

Yürütüldüğü Çevreye Göre Araştırmalar Doğal Ortam Araştırmaları (Naturel Environment Research) Laboratuar Araştırmaları (Laboratory research) Saha Araştırmaları (Field surveys)

Doğal Ortam Araştırmaları (Naturel Environment Research) Doğal ortam araştırmaları, ele alınan olayların doğal ortamında incelenmesidir. Canlılar doğal ortamlarında yapay laboratuar ortamlarından farklı davranırlar. Gerçek durum doğal ortamındaki davranışlar olacağı için bu tür araştırmalar ile daha gerçekçi bilgiler elde edilebilir. Genelde gözlem yoluyla bilgi sağlanır, ancak sınırlı da olsa deney imkanı da olabilir.

Laboratuar Araştırmaları (Laboratory research) Yapay olarak oluşturulan bir çevre veya ortamda ve denetlenebilir koşullar altında yapılan araştırmalardır. Bu araştırmalarda amaç neden-sonuç ilişkileri araştırmaktır. Oluşturulan yapay ortamda ortamın koşulları veya değişkenlerin değerleri değiştirilerek sonuçlar elde edilmeye çalışılır. Gözlem ve deneye dayalı araştırmalardır.

Saha Araştırmaları (Field surveys) Saha araştırmaları, gerçek hayatın içinde yer almaktadır, burada yapaylık söz konusu değildir. Sosyal bilimlerde bir grup, bir şirket, bir köy, bir şehir veya bütün bir toplum alan olarak kabul edilebilir. Alan araştırmaları insanların herhangi bir konudaki görüşlerini ve değerlendirmeleri içerir. Alan araştırmasının bilimsel niteliği toplumla ve bireyle ilgili değişkenleri içermesinden kaynaklanır. Bilgiler genelde anket, görüşme gibi yöntemlerle toplanır.

Yöntemine Göre Araştırma Türleri Tarihsel Araştırmalar (Historical Research) Açıklayıcı araştırmalar (Descriptive Research) Tanımlayıcı –Betimleyici Araştırma (Descriptive Research)

Tarihsel Araştırmalar (Historical Research) Tarihsel araştırmalar, geçmişte meydana gelen olayları veya bir durumun geçmişle olan ilişkisini incelemeyi yöntem olarak kullanan araştırmalardır. Tarihsel araştırma, geçmişteki bir kurumu, birey veya olayı, doğru ve güvenilir kaynaklardan veri toplayarak, bu verileri analiz ederek incelemeyi amaçlar.

Açıklayıcı araştırmalar (Descriptive Research) Bu tip araştırmalar bilimin son amacı olan öngörülerde bulunma olanağı sağlar. Açıklayıcı araştırmalar, hipotezden hareketle veri toplama araçları ile olaylar ve değişkenler arasında neden-sonuç ilişkisi kurmayı ve olayları, olguları açıklamayı amaçlarlar.

Tanımlayıcı –Betimleyici Araştırma (Descriptive Research) Bu araştırma türünde, değişkenler arasındaki ilişki değiştirilmez. Var olan durumu araştırmak esastır. Betimleyici bir araştırmada herhangi bir ilişkinin varlığı veya yokluğu araştırılır. Betimleyici araştırmalar bize o olgunun niçin öyle olduğunu, o ilişkinin niçin öyle kurulduğunu açıklamazlar, onun yerine olgularda neyin olduğunu, nelerin neler ile birlikte olduğunu bildirirler.

Değişken (Variable) Değişken, sabit olmayan, farklı değerler alabilen her şeydir. Yaş, cinsiyet, nüfus gibi zamana göre veya kişiye göre farklılık gösteren unsurlar değişkendir. Bağımsız Değişken: Araştırmacının kontrolü altında olan, araştırmacı tarafından değiştirilen değişkene bağımsız değişken adı verilir. Bağımlı Değişken: Bağımsız değişkenlerin değerlerine göre değişen, yani bağımsız değişkenlerin etkilediği değişkendir. Örneğin: bağımsız değişken sıcaklık, bağımlı değişken nem veya basınç olabilir. Ya da bağımsız değişken örgütsel adalet, bağımlı değişken ise çalışan verimliliği olabilir.

Parametre (Parameter) Ele alınan bağımlı değişkenin değerine etki eden, ancak içeriği araştırmacı tarafından değiştirilemeyen faktörlere parametre denir. Örneğin, ders ortamında hocanın ses düzeyi, ortamın sıcaklığı birer değişken iken, elektrik kesintisi bir parametredir. Bir işletmenin maliyetleri veya finansal performansı incelenirken, işçilik, kırtasiye vb. bazı maliyet unsurları kontrol edilebilir olduğundan değişken, hammadde veya enerji fiyatları gibi kontrol edilemeyen maliyet unsurları da parametredir.

Hipotez (Hypothesis) Bir olgu, olay veya karşılaşılan bir problemle ilgili olarak denenmeye, doğru yada yanlışlığının kanıtlanmasına muhtaç olan genelleme veya önermelerdir. Örneğin, “bayanlar erkeklerden daha fazla konuşurlar” önermesi bir hipotezdir. Bu hipotez veriler ve hipotez testleri adı verilen analizlerle test edilmelidir. Test sonucuna göre bu hipotez ya doğrulanacaktır, ya da doğrulanmayacaktır. Her iki durumda araştırma için anlamlı sonuçlardır.

Varsayım – Sayıltı (Assumption) Araştırmada bazı başlangıç noktalarının kanıtlanmasına gerek görülmeden doğru olarak kabul edilmesi gerekebilir. Bunlara varsayım adı verilir. En temel varsayım seçtiğimiz örneklemin evreni temsil ettiğidir. Anket uygulandıysa, cevap verenlerin samimi ve doğru şekilde cevap verdikleri varsayılır. Araştırmacının ön yargısız ve tarafsız olması da bir varsayımdır.

Sınırlılık (Limitation) Araştırmacının, araştırmanın temelini, uygulanması ve sonuçları açısından sınırlarını belirlediği bölümdür. Araştırmada yapılmak istenen ancak çeşitli sebeple yapılamayan her şey sınırlılıktır. Veri toplama yönteminden, örnekleme yönteminden, örneklem büyüklüğünden ve analiz yöntemlerinden kaynaklanan sınırlılıklar olabilir. Bazen yasal engeller ve kurumların ankete izin vermemesi veya örneklemdeki insanların cevap vermemesi gibi durumlarda sınırlılık oluşturabilir. Tabii ki en temel sınırlılık maddi kaynakların ve zamanın sınırlı olmasıdır.

Evren – Popülasyon – Ana Kitle - Kitle (Population) Araştırma sonucunun genellenmek istendiği elemanlar bütünüdür. Örneğin, Üniversite öğrencilerinin öğrenme stratejileri ve motivasyonları ile akademik başarı durumları arasındaki ilişki incelenirken evren, dünyadaki bütün üniversite öğrencileridir. Araştırma konusu “Ege Bölgesindeki Üniversite öğrencilerinin öğrenme stratejileri ve motivasyonları ile akademik başarı durumları arasındaki ilişki” şeklinde değiştirilirse evren, Ege bölgesindeki üniversite öğrencileri olacaktır.

Örnekleme (Sampling) Evrenden belirli bir yönteme göre,evreni temsil edecek şekilde istenilen sayıda birimin seçilmesidir. Tesadüfi Örnekleme Yöntemleri ve Tesadüfi Olmayan Örnekleme Yöntemleri olmak üzere iki grupta incelenen 8 örnekleme yöntemi vardır. Bu yöntemler daha sonra ele alınacaktır.

Örneklem (Sample) Belli bir evrenden, belli kurallara göre seçilmiş ve seçildiği evreni temsil yeterliliği olduğu varsayılan küçük birim kümesidir. Bu küme, evrenin özelliklerini taşır ve evren hakkında bilgi verir.

Veri (Data) Araştırmada bir sonuca ulaşmak için gerekli ham bilgiye veri denir. Bu verilerin; doğru, yansız, güvenilir ve kullanılabilir olması gerekir.

Desen (Pattern - Design) Model (Model) Araştırma deseni, araştırmanın alt problemlerine cevap aramak veya hipotezleri test etmek için yapılan araştırma planıdır. Araştırmada yer alan katılımcı gruplara göre araştırma desenleri: Gruplararası Desen (Between-Subjects Design) Grup İçi Desenler (Within-Subjects Design) Karışık Desenler (Mixed Design)

Gruplararası Desen (Between-Subjects Design) Bu araştırma deseninde gruplar arası karşılaştırmalar yaparak farklı gruplardan katılımcıların performansları ölçülür. Örneğin bayan ve erkeklerin akademik başarı düzeylerinin karşılaştırılması gibi.

Grup İçi Desenler (Within-Subjects Design) Bu araştırma deseninde, grup içinde yer alan katılımcıların performansı değişik koşullarda karşılaştırılır. Örneğin, bir işletme çalışanlarının eğitimden önceki performansları ile eğitim sonrasındaki performanslarını karşılaştırabilir.

Karışık Desenler (Mixed Design) Bazı araştırmalarda bir bağımlı değişken üzerinde iki ya da daha fazla bağımsız değişkenin etkileri deneysel olarak incelenebilir. Karışık desenler hem gruplar arası hem de grup içi desenleri içerir.

Deney Grubu (Experimental Group) Araştırmada bağımsız değişkenin uygulandığı bir örneklem grubudur. Örneğin, yeni bir ilacın hastalar üzerindeki etkisi araştırılırken ilacın uygulandığı ana grup deney grubudur. Deney grubunun karşısında karşılaştırma yapılan bir kontrol grubu yer alır

Kontrol Grubu (Control Group) Evreni temsil yeteneği bakımından deney grubu ile aynı özelliklere sahip olan, ancak deneysel işleme tabi tutulmayan karşılaştırma grubudur. Yeni bir ilacı denemek için bir grup insan ikiye bölünerek deney grubuna ilaç uygulanırken, kontrol grubuna ilaç uygulanmaz. Hastanın rahatsızlık düzeylerine ilişkin veriler deney ve kontrol grupları için karşılaştırılır. Deney grubundaki rahatsızlık düzeyi daha az ise ilaç faydalıdır.

Güvenilirlik (Reliability) Araştırmada kullanılan ölçme aracının güvenilir olması gerekir. Araştırmada kullanılan ölçek, ölçülen özellikle örtüşen duyarlılıkta ölçme sonuçları veriyorsa, o ölçek güvenilir olarak kabul edilir. Üç Farklı Güvenilirlik Ölçütü Vardır: Zamana Göre Değişmezlik Bağımsız Gözlemcilerin Ölçümleri Arasında Uyum İç Tutarlılık

Güvenilirlik (Reliability) İç tutarlılık, genellikle bir korelasyon katsayısı ile belirlenir. En çok kullanılan güvenilirlik katsayısı Cronbach α’dır. Bu değer 0-1 arasında yer alır. Cronbach α Güvenilirlik 0,00≤α<0,40 Güvenilir değil 0,40≤α<0,60 Güvenilirliği Düşük 0,60≤α<0,80 Güvenilir 0,80≤α<1,00 Yüksek Derecede Güvenilir

Geçerlilik (Validity) Ölçme aracında bulunan özellik veya soruların ölçme amacına uygun olması, ölçülen değerle gerçek değerlerin uyumlu olması ve ortaya konan kuramsal ölçüm yapısının gerçek yapıya uygunluğunu ifade eder. Üç Tür Geçerlilik Vardır: İçerik Geçerliliği (Content Validity) Uygulama Geçerliliği (Predictive Validity) Yapı Geçerliliği (Construct Validity)

Paradigma (Paradigm) Paradigma, taklit edilebilecek veya izlenebilecek tipik bir örnek ya da modeli ifade eder. Herhangi bir alanda yerleşik yazılı ve yazılı olmayan tüm kurallar ve uygulamalar paradigmayı oluşturur. Başka bir ifadeyle, yerleşik olan ve kabul gören bir model, bir bakış açısı ve anlayışa paradigma denir.

Metodoloji (Methodology) Metodoloji veya yöntem bilim, belirli bir alanda kullanılan bütün araştırma yöntemlerini içerir. Metotların dayandığı temeller, metotların eleştirilmesi, karşılaştırılması ve yeni metotların bulunması bu alanda yer alır.