SADEGÜL BAYRAK TÜRKİYE EKONOMİSİ VE GÜNCEL SORUNLARI TÜRKİYE İSTİHDAM PİYASASI SADEGÜL BAYRAK TÜRKİYE EKONOMİSİ VE GÜNCEL SORUNLARI

SUNUM İÇERİĞİ İstihdam Nedir? Türkiye’deki Mevcut İstihdam Politikası TUİK 15.03.2018 İstihdam ve İşsizlik Verileri İstihdamın Sektörel Dağılımı Kayıt Dışı İstihdam, Çocuk İstihdamı ve Kadın İstihdamı !!. İşsizlik Nedir? Türkiye’de İşsizlik Sorunu İŞKUR Öneriler

İSTİHDAM NEDİR? İş gücü piyasası, üretim faktörlerinden olan emeğin alınıp satıldığı bir faktör piyasasıdır. İstihdam, ülkedeki mevcut iş gücünün ekonomik faaliyetler içerisinde sürekli biçimde çalıştırılmasıdır.

İSTİHDAM TÜRLERİ Tam İstihdam Eksik İstihdam Aşırı İstihdam Ekonomide mevcut tüm üretim faktörlerinin kullanılmasıdır. Eksik İstihdam Üretim Faktörlerinin tamamının üretimde görev almamasıdır. Aşırı İstihdam Ekonomide varolan tüm üretim öğeleri en etkin şekilde kullanıldığı halde üretilen mal ve hizmetler toplam talebi karşılamıyorsa bu durumda daha fazla üretim öğesi kullanılır.

TÜRKİYE’DE UYGULANAN MEVCUT İSTİHDAM POLİTİKASI Türkiye'de ilk defa, istihdam probleminin çözümlenmesi ve devlet politikası haline getirilmesi 1961 Anayasası ile olmuştur. 1961 Anayasası’nda ‘’Çalışma herkesin hakkı ve ödevidir. Devlet çalışanların insanca yaşamasmı ve çalışma hayatının kararlılık içinde geçmesi için sosyal, iktisadî ve malî tedbirlerle çalışanları korur ve çalışmayı destekler; işsizliği önleyici tedbirler alır" hükmünü getirmiştir. 1960-1980 döneminde hazırlanan beşer yıllık kalkınma politikalarında “ithal ikamesi”yaklaşım uygulanırken 1980’de alınan istikrar kararlarıyla birlikte “ihracata dayalı” sanayileşme stratejisine geçilmiştir. Bu tarihten sonra “arz yanlı” ve ekonomik değişime uyumlu istihdam politikaları hedeflenmiştir.  Onuncu Kalkınma Planı; 2014 – 2018 yıllarını kapsamaktadır. İstikrarlı ve kapsayıcı ekonomik büyümenin yanı sıra hukukun üstünlüğü, bilgi toplumu, uluslararası rekabet gücü, insani gelişmişlik, çevrenin korunması ve kaynakların sürdürülebilir kullanımı gibi unsurları kapsayacak şekilde tasarlanmıştır. Yakın zamanda düzenlenen İstihdam Şurası"nda yeni istihdam teşviklerine dair yapılan açıklamaya göre, imalat ve bilişim sektöründe mevcut istihdama eklenecek her bir çalışanın tüm sigorta primleri ve vergileri devlet tarafından karşılanacağı belirtildi. Siber Güvenlik, Yenilenebilir Enerji, Bulut Bilişim ve Kodlama gibi çağımızın ve geleceğin meslekleri olarak görülen alanlarda düzenlenecek olan işbaşı eğitim programlarına katılan 18-29 yaş arası gençlerin, 9 aya kadar değişen sürelerde eğitim ve günlük 75 TL cep harçlığı alması sağlanacak. Sanayi sektöründeki mesleklerde düzenlenecek iş başı eğitim programlarına ve mesleki eğitim kurslarına katılan kadınların bakmakla yükümlü oldukları 2-5 yaş arası çocukları için aylık 400 TL bakım desteği ödenecek.

İşgücü İstatistikleri, Aralık 2017 İşsizlik oranı %10,4 seviyesinde gerçekleşti   Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaştakilerde işsiz sayısı 2017 yılı Aralık döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 581 bin kişi azalarak 3 milyon 291 bin kişi oldu. İşsizlik oranı 2,3 puanlık azalış ile %10,4 seviyesinde gerçekleşti. Aynı dönemde; tarım dışı işsizlik oranı 2,6 puanlık azalış ile %12,3 olarak tahmin edildi. Genç nüfusta (15-24 yaş) işsizlik oranı 4,8 puanlık azalış ile %19,2 olurken,15-64 yaş grubunda bu oran 2,3 puanlık azalış ile %10,6 olarak gerçekleşti.   İstihdam oranı %46,9 oldu İstihdam edilenlerin sayısı 2017 yılı Aralık döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre 1 milyon 619 bin kişi artarak 28 milyon 288 bin kişi, istihdam oranı ise 1,8 puanlık artış ile %46,9 oldu. Bu dönemde, tarım sektöründe çalışan sayısı 255 bin, tarım dışı sektörlerde çalışan sayısı 1 milyon 365 bin kişi arttı. İstihdam edilenlerin %18,3’ü tarım, %19,5’i sanayi, %7,3’ü inşaat, %55’i ise hizmetler sektöründe yer aldı. İşgücüne katılma oranı %52,4 olarak gerçekleşti İşgücü 2017 yılı Aralık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre 1 milyon 39 bin kişi artarak 31 milyon 579 bin kişi, işgücüne katılma oranı ise 0,8 puan artarak %52,4 olarak gerçekleşti. Aynı dönemler için yapılan kıyaslamalara göre; erkeklerde işgücüne katılma oranı 0,2 puanlık artışla %71,7, kadınlarda ise 1,3 puanlık artışla %33,5 olarak gerçekleşti.

Mevsim etkilerinden arındırılmamış temel işgücü göstergeleri, Aralık 2016, Aralık 2017

İSTİHDAMIN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI Kırsaldan kentlere göç, eğitimsiz bir kent nüfusunun artmasına yol açarak sektörler arası geçişin nitelikli değişim yaratmamasına neden olmaktadır. Bu dönemde, tarım sektöründe çalışan sayısı 255 bin, tarım dışı sektörlerde çalışan sayısı 1 milyon 365 bin kişi arttı. İstihdam edilenlerin %18,3’ü tarım, %19,5’i sanayi, %7,3’ü inşaat, %55’i ise hizmetler sektöründe yer aldı. Ekonomik faaliyete göre istihdam edilenlerin sayısı, Tarım sektöründe 21 bin, inşaat sektöründe 35 bin, Hizmet sektöründe 87 bin kişi artarken, Sanayi sektöründe değişim gözlenmedi.

Kayıt dışı çalışanların oranı %33,3 olarak gerçekleşti Aralık 2017 döneminde herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olmadan çalışanların oranı, bir önceki yılın aynı dönemine göre 0,6 puan artarak %33,3 olarak gerçekleşti. Tarım dışı sektörde kayıt dışı çalışanların oranı ise bir önceki yılın aynı dönemine göre 0,4 puan artarak %22,1 oldu.   Mevsim etkilerinden arındırılmış istihdam ve işgücü arttı, işsizlik azaldı Mevsim etkilerinden arındırılmış istihdam bir önceki döneme göre 137 bin kişi artarak 28 milyon 925 bin kişi olarak tahmin edildi. İstihdam oranı 0,2 puanlık artış ile %48 oldu. Mevsim etkilerinden arındırılmış işsiz sayısı bir önceki döneme göre 67 bin kişi azalarak 3 milyon 162 bin kişi olarak gerçekleşti. İşsizlik oranı 0,2 puanlık azalış ile %9,9 oldu. Mevsim etkilerinden arındırılmış işgücüne katılma oranı bir önceki döneme göre 0,1 puanlık artış ile %53,2 olarak gerçekleşti.

%52,4 işgücü %10,4 işsizlik %33,3 Kayıt dışı %46,9 istihdam 2017 ocak Türkiye nüfusu : 80 milyon 810 bin 525 kişi İşgücü : 31 milyon 579 bin kişi İstihdam : 28 milyon 288 bin kişi İşsizlik : 3 milyon 291 kişi %52,4 işgücü %10,4 işsizlik %33,3 Kayıt dışı %46,9 istihdam

2017 OECD’ne göre İSTİHDAM 2017 OECD’ne göre İŞSİZLİK (Ekonomik kalkınma ve işbirliği örgütü) 2017 OECD’ne göre İŞSİZLİK (Ekonomik kalkınma ve işbirliği örgütü) TR %10,1

ÇOCUK İSTİHDAMI Çocukların çalıştırılma nedenlerini genel olarak; Türkiye’de nüfus artış hızının yüksek olması, ekonomik krizler, bütçeden eğitim ve sağlığa yeterince pay ayrılmaması olarak sıralamak mümkündür. Çocuk istihdamı ile düşük ücret ve sigortasız çalışma gibi iş ve sosyal güvenlik yasalarına aykırı uygulamalar ile işgücü maliyetini düşürmek mümkün olmaktadır. Çocuk istihdamı daha çok yoğun rekabete açık, son derece değişken ya da mevsimlik pazarlar içinde faaliyet gösteren, yeterli sermayeden yoksun kayıt dışı faaliyette bulunan işyerlerinde görülmektedir. Değişken işgücü talebi açısından da, piyasa durgunlaştığında işten çıkartılmaları daha kolay olmaktadır.

KADIN İSTİHDAMI ! Türkiye’de kadının işgücü piyasasıyla tanışması, emek piyasasında yaşanan gelişmeler ya da ekonomi kaynaklı faktörlerden değil, tam aksine bir zorunluluk sonucu olmuştur. Sanayi devriminden sonra işgücü ihtiyacının artmasıyla birlikte kadınların istihdamı artmıştır. Ülkemizde kadınların işgücüne katılımı 1915 Balkan Savaşı sırasında erkeklerin çoğunun orduya katılması sonucu azalan işgücünü takviye etmek mecburiyetiyle başlamış, I. Dünya, İstiklal ve II. Dünya Savaşları sırasında artmıştır. Lakin savaş sonrası erkeklerin terhis olmasıyla birlikte kadınların büyük kısmı yine geleneksel ev işlerine geri dönmüşlerdir. Türkiye’de kadının gerçek anlamda tarım dışı işgücüne katılması 1950’lerden sonra, kırsaldan kente yönelik göçün yarattığı hızlı kentleşme sonucu gerçekleşmiştir 2017’de Erkeklerde istihdam %71,7 iken kadınlarda ise artışla %33,5 olarak gerçekleşti.

Kadını İşgücüne Katılmaktan Alıkoyan Etmenler; Ekonomik nedenler; düşük eğitim ve beceri seviyesi, niteliksiz işlerde çalışma, emeklilik hakkı elde etme zorluğudur. Sosyal nedenler arasında annelik, çocuk ve yaşlı bakımı ve ev işlerinin yüklenmesi gibi kadına atfedilen roller, cinsiyet ayrımcılığı ve toplum baskısı yer almaktadır. Demografik etmenler ise; evlenme, çocuk sahibi olma köyden kente göç olarak gruplandırılabilir Gelişmişliğin Olmazsa Olmaz Şartı KADIN İSTİHDAMI... Tarım dışı sektörlerdeki çalışma koşulları kadınlara uygun hale getirilmelidir. Özellikle part-time iş gibi esnek çalışma uygulamaları artırılmalı. İşyerlerinde açılacak kreşler, kadınların çocuk bakımı sorununu ortadan kaldıracak ve kadın istihdamını olumlu olarak etkileyecektir. 2017 kadın istihdam oranı 2016 verilerine göre artış göstererek %33,5 oldu. Ancak Türkiye'nin 2023'de dünyanın en büyük 10 ekonomisi içinde yer alma hedefini gerçekleştirebilmesi için kadınların işgücüne katılım oranının, yüzde 50’nin üzerine çıkarması gerekir.(Hedef %41) Sosyal Güvenlik Bakanı Jülide Sarıeroğlu, Son 10 yılda Türkiye'de 8 milyon 600 bini aşan istihdam artışı içerisindeki 4 milyon 175 bin kişinin kadın olduğunu belirtti.

KAYIT DIŞI İSTİHDAM Kayıt dışı istihdam, çalışma hayatını düzenleyen hukuk kurallarına uyulmaksızın kayıt ve beyan dışı işçi çalıştırılması şeklinde ortaya çıkmaktadır. Olumlu Yönü Kısa dönemde gelir imkânı sağlaması, vergi, sosyal güvenlik kesintileri gibi sosyal yükümlülüklerinin olmaması dolayısıyla işverenlere yurt içi ve yurt dışı rekabet gücü kazandırması, bürokratik işlemlerin azlığı, ekonomide yarattığı talep nedeniyle yoksulluğu azaltıcı unsur taşıması, Olumsuz Yönü Kayıt dışı istihdamın uzun dönemde kamu gelirlerini azaltması, haksız rekabete yol açması, kaynak dağılımını bozması gibi nedenlerle ülkelerin sosyo-ekonomik istikrarını tehdit edicidir. Gelir dağılımının bozulması, kamuya olan güvenin azalması, çocukların çalışma hayatına girmesi, vergi kaybı ve refah kaybı gibi sonuçlardır.

KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN NEDENLERİ İşsizlik, Gelir eşitsizliği, Genç yaşta emeklilik, İstihdam üzerindeki mali yüklerin fazla olması, İşsizlik korkusu, Eğitim yetersizliği, Ekonomik krizler, Vergi oranlarının yüksekliği, Denetim yetersizliği, Vergi bilinci ve vergi ahlakının oturmamış olması, . Bürokratik işlem fazlalığı İşçi maliyetli yüksek, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına göre kayıt dışı istihdamın fazla olmasının nedenleri İşverenlerin, maliyet ve bürokratik işlemlerden kaçınmak gibi nedenlerden dolayı gayri resmi yollara başvurması, İşçilerin, işsiz kalma korkusu ve SGK hizmetlerinden yeterince tatmin olmamaları, Kamu kurum ve kuruluşları arasındaki koordinasyon ve denetim eksikliğidir.

Kayıt Dışı İstihdamı Nasıl Önleyebiliriz? Sosyal güvenlik primleri, vergiler, istihdamla ilgili bürokratik süreçler azaltılırken, bir yandan da kayıt dışı istihdama yönelik denetim ve yaptırımlar artırılmalı , sendikalaşma oranı arttırılmalıdır. İşsizlik önlenmelidir. İşsiz kalan bireyler yaşamlarını idame ettirmek, ailelerinin geçimini sağlayabilmek için mecburen kayıt dışı alanda çalışmak zorunda kalacaklardır. Bu yüzden istihdamı teşvik edici politikalar izlenmeli, yatırımların önündeki engeller kaldırılmalıdır. Eğitim sistemi geliştirilmelidir. Ve yasa dışı bir işlem sonucunda toplumda oluşan af beklentisi kesinlikle ortadan kaldırılmalıdır.

TÜRKİYE’DE İŞSİZLİK İşsizlik; Çalışabilecek durumda olan işgücünün, özellikle çalışmak isteyen kişilerin, cari ücret (o anda piyasada var olan ücret) düzeyinden, iş arama isteği olmasına rağmen iş bulamaması durumudur. İşsizlik oranı ise ekonomideki işsiz sayısının, işgücü sayısına oranlanması ile elde edilmektedir 1.Dünya Savaşı’ndan sonra 1930’lu yıllarda dünya genelindeki bir çok ülkede ekonomik krizler ve buhranlar yaşanmış, işsizlik had safhaya çıkmış, üretilen mallar satılamamış. Dünya ilk kez işsizlik olgusuyla yüz yüze gelmiştir. Türkiye, 1960’lardan beri hemen her dönem görülen yüksek işsizlik oranlarıyla mücadele etmek zorunda kalan bir ülkedir. Özellikle 1980’lerden sonra, küreselleşme ve teknolojik ilerleme nedeniyle artmaya başlayan işsizlik, 1990'larda evrensel ölçülere göre yüksek sayılan düzeylere ulaşmıştır.

Hızlı nüfus artışı ve kırdan kente göç ile birlikte kentlerde işgücü potansiyeli sürekli büyümekte ancak büyüyen bu işgücünü karşılayacak istihdam artışı tarım dışındaki diğer sektörlerde oluşturulamamaktadır. 2001 kriziyle birlikte, işsizlik daha da derinleşmiş ve kriz sonrası istihdamdaki toparlanma ekonomik büyümedeki toparlanmanın aksine çok yavaş ve sınırlı olmuştur. Hızlı nüfus artışı, eğitim politikasındaki sorunlar, yatırım yetersizliği, siyasi ve ekonomik istikrarsızlık gibi nedenler bu sorunun daha da ağırlaşmasına neden olmuştur. 2008 yılında hissedilmeye başlanan küresel durgunluk karşısında, krizin Türkiye’yi etkilemeyeceği inancı tedbirlerin alınmasında gecikmelere yol açmış, geç kalınmışlık ise tedbirlerin etkilerinin zayıf kalması ile sonuçlanmıştır. 2017 yılı Aralık döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 581 bin kişi azalarak 3 milyon 291 bin kişi oldu. Oransal olarak da 10,4 olarak hesaplandı.

TÜRKİYE’DE İŞSİZLİK NEDENLERİ Hızlı nüfus Artışını İç Ve dış göçleri, Yetersiz gelir, Teknolojik gelişmeler, Bölgeler arası gelişme farklılıklarını, Yanlıs istihdam politikaları Yüksek İşgücü maliyetleri İstihdam yaratmayan büyüme (Tarım Ülkesi Olmaktan Sanayi Ülkesi Olmaya Geçiş) Kadınların yeterince istihdama dahil edilmemesi. Eğitim politikası Yatırım yetersizliği, Siyasi ve ekonomik istikrarsızlık.

İşsizliğin Etkileri Uzun süren işsizlik dönemleri, ciddi geçim zorluklarına ve sefalete neden olur. Bu işsizliğin sosyal maliyetidir. İnsanların uzun süre iş arayıp bulamamaları cesaretlerini kırar. İşsizlik arttıkça suç işleme oranı, ahlaksızlıklar, boşanmalar ve toplumsal huzursuzluklar da artar. Ayrıca işsizlik; iktisadi açıdan israfa neden olur. Bu durum, işsiz olan kişilerin çalışmaları halinde gerçekleştirecekleri üretimi yapılmamaları halidir ki buna işsizliğin iktisadi maliyeti denir. Ekonomide mevcut işgücünün örneğin %15’inin işsiz kalması, yaklaşık 26 milyon işgücüne sahip Türkiye’de 3.75 milyon işçinin üretebileceği hasılanın kaybı demektir. Başka bir deyişle iktisadi maliyet; Gayri Safi Yurtiçi Hasılat (GSYH)’a yapılan katkının işsizlik nedeniyle yapılamamasıdır.

Türkiye İş Kurumu(İŞKUR) ‘İş ve işçi bulma aracılığı hizmeti’ bir kamu görevi olarak devlet tarafından 25.06.2003 tarihinde kabul edilen 4904 sayılı Kanun ile Türkiye İş Kurumu’na verilmiştir. Türkiye İş Kurumu; Ulusal istihdam politikasının oluşturulmasına İstihdamın geliştirilmesine katkıda bulunmak, İşsizlik sigortası işlemlerini yürütmek, İşgücü piyasası ile ilgili istatistiki verileri toplamak ve analiz etmek, İş ve meslek analizleri yapmak, İşgücü yetiştirmeye yönelik programlar uygulamak, İşgücünün yurtiçindeki ve yurtdışındaki işlere yerleştirilmesine aracılık etmek, İşgücü piyasasının düzenlenmesine yönelik aktif ve pasif istihdam politikaları oluşturmak, Kurum faaliyetleri ile ilgili alanlarda uluslararası kuruluşların istihdam ve çalışma hayatı ile ilgili kararlarını izlemek görevlerini yerine getirmektedir.

İŞKUR’un Uyguladığı Aktif İşgücü Piyasası Programları İş ve Meslek Danışmanlığı Hizmetleri  Mesleki Eğitim Kursları  İşbaşı Eğitim (Staj) Programları Girişimcilik Eğitimleri Toplum Yararına Çalışma Programı 

ÖNERİLER İstihdamı artırmak için kalkınma stratejilerinde, öncelikli sektörlerin tespit edilerek genel politikalar yerine sektörel politikalar geliştirilmelidir. Kırsal kesime veya gelişmemiş bölgelere yönelik politikaların düzenlenmesi yanında, bölgesel çekim merkezleri olan illere sektörel destek sağlanmalıdır. Diğer sektörlere kıyasla hizmetler sektöründe çok daha fazla yeni iş alanı yaratmaktadır. Bu nedenle, yatırımlarda turizm, finans ve bilişim sektörü, sağlık, aile ve çocuk gelişimi gibi uzun dönemde istihdamın lokomotifi olan hizmet sektörlerine öncelik verilmelidir. Türk işgücü piyasası, ücret esnekliklerinden çok part-time ve geçici istihdam gibi esnek çalışma biçimlerinin yaygın olarak kullanılması ile esnek hale getirilmelidir. İşgücü talebini artırmaya yönelik olarak işgücü maliyetlerinin azaltılması için istihdam vergileri düşürülmelidir. Çalışanların motivasyonunun artılması amacıyla eğitim ve eğlenceler ile manevi zenginlik katılması gerekir. Yurt dışına işgücü göndermelerinin devamı da istihdama olumlu etki edecektir. Bu yolla işgücü fazlasında kısmî de olsa azalma sağlanabileceği gibi döviz gelirlerinin arttırılması ile yatırımları da arttırarak istihdamın artmasına etki yapabilir.

Büyümeye yön verecek bir gösterge olarak dış ticareti artırıcı tedbirler artırılmalıdır. Özellikle sorunsuz ve vizesiz geçişler, sınır yerleşim birimlerinde hareketlilik sağlanması ve dolayısıyla ortaya çıkan ticaret fırsatları önemli gelişmeler olarak değerlendirilmelidir. Toplam nüfusumuzun ve istihdamımızın oldukça büyük bir kısmı köylerde ve tarımda barındığına göre, istihdamı arttırıcı ve işgücü fazlasını giderici politikaların da büyük bir kısmının burada aranması gerekmektedir. Eğitime ayrılan pay artırılmalı ve eğitim istihdam ilişkisi güçlendirilmelidir. Eğitim istihdam ilişkisinin güçlendirilmesi için eğitimler, piyasa tarafından talep edilen nitelikleri karşılayacak sayıda meslek lisesi öğrencisi ve yeterli seviyede üniversite öğrenci kontenjanı sistemi uygulanmalıdır. Özel istihdam büroları artırılması için yatırımcılar teşvik edilmelidir. Ayrıca belli bir iş için vasfı yüksek bir kişinin işe alınması yasaklanmalıdır. Lise mezununun yapabileceği bir işe üniversite mezunu, üniversite mezununun yapabileceği bir işe yüksek lisans mezunu yerleştirilmesi engellenerek adil issizlik yaratılabilir. Türkiye’de gençlerin ve kadınların işgücüne katılımının orta ve uzun dönemde nasıl artırılabileceğine odaklanılmalıdır. Marketler, mağazalar, hastaneler, bazı özel ve kamu kuruluşlarında vardiya sistemi uygulanarak, işsizliğin azaltılarak istihdamın artması sayesinde GSYH artırılabilir.

TEŞEKKÜRLER...