NİTEL ARAŞTIRMALAR NİTEL DÜŞÜNCENİN 13 DAYANAĞI Prof.Dr. Aytül Kasapoğlu

BEŞ TEMEL İLKE ? 1. BETİMLEME 2.YORUMLAMA 3.GÜNDELİK YAŞAM 4.ÖZNE YÖNELİMLİ 5. GENELLEME SÜRECİ Bu ilkelerle bağlantılı 13 dayanak söz konusudur.

1. BETİMLEME 1.1. TEKİL OLAYA İLİŞKİNLİK (case study) 1.2. AÇIKLIK 1.3. YÖNTEM DENETİMİ

1.1. TEKİL OLAYA İLİŞKİNLİK ARAŞTIRMA SÜRECİNDE TEK TEK OLAYLAR ÜZERİNDE DE DURULMALI VE ANALİZE DAHİL EDİLMELİDİR. TEKİL OLAY İNCELEMESİ,YÖNTEMİN VE ÇIKARILAN SONUÇLARIN UYGUNLUĞUNUN SINANMASINDA YARARLI BİR ARAÇTIR. Ör: leylek-çocuk sayısı-kırsal/geleneksel; Karadeniz -lahana-guatr-iyot

1.2.AÇIKLIK ARAŞTIRMA SÜRECİNDE OLGU KARŞISINDA ÇOK AÇIK OLUNMALI,GEREKİYORSA HEM KURAM VE HİPOTEZLERDE/DENENCELERDE HEM DE METODOLOJİK DÜZEYDE YENİ YAPILANMALARA VE DÜZELTMERE GİDİLMELİDİR. Önceden kestirilemeyen durumlara hazırlıklı olmalı, yeni ilişkiler aranmalıdır.

1.3. YÖNTEM DENETİMİ ARAŞTIRMANIN HER BİR AŞAMASI AÇIKÇA ANLATILMALI, BELİRLİ KURALLARA GÖRE YÜRÜTÜLMELİ VE BELGELENDİRİLMELİDİR. Araştırmacılar bilgileri nerede ve nasıl topladıklarını raporlarının yöntem bölümünde detaylı yazmalıdır. Her aşama ikna edici olarak açıklanmalıdır.

2. YORUMLAMA 2.1. ÖNGÖRÜ 2.2. İÇE BAKIŞ 2.3.ARAŞTIRMACI-OLGU ETKİLEŞİMİ

2.1. ÖNGÖRÜ/ÖNYARGI SOSYAL BİLİMLERDE OLGULARIN İNCELENMESİ SIRASINDA ARAŞTIRMACI KENDİ ÖNGÖRÜLERİNDEN ETKİLENİR. BU NEDENLE ÖNGÖRÜLER (ÖN-ANLAYIŞLAR) AÇIKÇA ORTAYA KONMALI VE KONUYA YANSIMALARI HER AŞAMADA GÖZDEN GEÇİRİLMELİDİR. Araştırmacı da insan/özne olarak değer yargılarına sahiptir ve bunlar araştırmayı etkiler (Value-free bilim’ e karşıt savdır).

2.2. İÇEBEKIŞ ARAŞTIRMALARDA İÇE BAKIŞLA (PSİLOLOJİK OLARAK / (INSIGHTFUL UNDERSTANDINGS) SAĞLANAN VERİLER DE GEREKÇELERİYLE VE SINAMALARI YAPILARAK BİLGİ KAYNAKLARINA DAHİL EDİLEBİLİR. Özne olarak araştırmacının kendi duygu, düşünce ve eylemleri de analize katılabilir.

2.3. ARAŞTIRMACI OLGU ETKİLEŞİMİ ARAŞTIRMA NESNEL OLGULARIN BİR ARAYA GETİRİLDİĞİ BASİT BİR KAYIT SİSTEMİ DEĞİLDİR. AKSİNE HEM ARAŞTIRMACININ HEM DE OLGUNUN (BURADA BİREYLER) KENDİSİNİN DEĞİŞTİĞİ,ÖZNEL ANLAMLARIN ÜRETİLDİĞİ VE BAZEN DÖNÜŞÜME UĞRADIĞI BİR ETKİLEŞİM SÜRECİDİR. (Ör: klinikteki hastalardan, etkilenerek sigaraya başlayan araştırmacı).

3.ÖZNE YÖNELİMLİ OLMAK 3.1. BÜTÜNLÜK 3.2. TARİHİ SÜREKLİLİK 3.3. PROBLEM /SORUN-YÖNELİMLİ OLMAK

3.1. BÜTÜNLÜK İNSANAL İŞLEVLER VE YAŞAMA ALANLARI İLE İLGİLİ YAPILAN ANALİTİK AYRIMLAR YENİDEN BİRLEŞTİRŞMELİ, BÜTÜNSEL BİR BAKIŞLA YORUMLANMALI VE GÖSTERİLMELİDİR. (Ör. Temellendirilmiş kuramda açık/open kodlamada bölme, eksenel /axial kodlamada bütünleştirme (diyalektik ilke)yapılmaktadır.

3.2. TARİHİ SÜREKLİLİK İNSAN BİLİMLERİ OLGULARI BİR TARİHE, HEM DE SÜREKLİ DEĞİŞEBİLEN BİR TARİHE SAHİP OLDUĞUNDAN,OLGUNUN ELE ALINIŞI DA TARİHİ BAĞLAMINA OTURTULMAK ZORUNDADIR. (Senkronik olduğu kadar diyakronik olarak da çalışmalı, diyalektik olarak değişmeler gösterilmelidir. Ör. Conditional matrix)

3.3. PROBLEM YÖNELİMLİLİK İNSAN BİLİMLERİNDE ARAŞTIRMA KONULARI ÖNCELİKLE SOMUT,PRATİK SORUNLAR OLMALIDIR. ARAŞTIRMA BULGU VE SONUÇLARI DA ZATEN DÖNÜP DOLAŞIP BU PRATİĞE YANSITILMAK İÇİN TOPLANILMAKTADIR. Toplanan «bilginin kaynağına dönüşü ilkesi» burada gerçekleşmektedir. «Bilim için bilim yapılmasına karşıt savdır.»

4.GENELLEME SÜRECİ 4.1. TÜME VARIM 4.2. ARGÜMANTATİF/ GEREKÇELİ / AÇIKLAMALI GENELLEŞTİRME 4.3. KURAL ARAYIŞI 4.4. NİCELLEŞTİRİLEBİLİRLİK (KARMA DESEN AMAÇLI )

4.1. TÜME VARIM SOSYAL VE BEŞERİ BİLİM ARAŞTIRMALARINDA SONUÇLARIN OLUŞTURULMASI VE GENELLEMESİNDE TÜME VARIM MERKEZİ ROL OYNAMAKTADIR. Tümden gelim (dedüktif / deductive) yerine tüme varım (endüktif / inductive) esastır. Ancak zihin iki yönlü çıkarım/ inference yapar.

4.2. ARGÜMANTATİF GENELLEŞTİRME GENELLEŞTİRMELERDE ARAŞTIRMA SONUÇLARININ HANGİ DURUMLARDA ; HANGİ ALANLARDA VE NE ZAMAN GENEL-GEÇER OLDUKLARININ GEREKÇELERİNİ GÖSTEREN AÇIKLAMA VE KANITLAR / ARGÜMANLAR VERİLMELİDİR. Hemen genelleme yapmaktan kaçınılmalı, tekil olay bazında gerekçelendirilmelidir. Ör: göç, işsizlik nedenleri farklı olabilir.

4.3. KURAL ARAYIŞI İNSAN BİLİMLERİ OLGU ALANLARINDA BENZER BİÇİMLİLİĞİ ANLATMAK İÇİN GENEL GEÇER YASALAR YERİNE, BAĞLAMA DAYALI (CONTEXTUAL) KURAL (LAŞTIRMA)LAR DAHA UYGUNDUR. A.Giddens’ı hatırlayınız. İnsanlar yarı-otomatik hareket etmese de düşünce, duygu ve eylemlerinde düzenlilikler vardır.

4.4. NİCELLEŞTİREBİLİRLİK NİTEL YÖNELİMLİ İNSAN BİLİMLERİ ARAŞTIRMALARINDA DA SONUÇLARIN ÇIKARILMASI VE GENELLEŞTİRİLMESİNDE NİCELLEŞTİRMELER GİDEREK ÖN KOŞUL HALİNE GELMEKTEDİR. Karma desenli (mixed designs) araştırmalar daha değer kazanmaktadır. Nvivo-MAXQDA nitel analiz programları bulunmaktadır.

KAYNAK Mayring,Philipp, (2000) Nitel Sosyal Araştırmaya Giriş.(çev. A.Gümüş ve M.S.Durgun). Adana :Baki.

Tesekkurler.