KÜRESEL GİRİŞİMCİLİK VE İNOVASYON YÖNETİMİ Doç. Dr. İbrahim Sani MERT (7nci Hafta: Yenilik Çeşitleri ve Yeniliğin Yayılması)

Yenilik Türleri Troot (2005: 17)’den akt.YUNUS EMRE ÖMÜR (2014). Lise yöneticilerinin yenilik yönetimi becerileri ile okullardaki örgütsel öğrenme mekanizmalarına yönelik öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış YL Tezi, s74

Yenilik Türleri: Teknik ve yönetsel (örgütsel) yenilik Teknolojik yenilikler, örgütün iş eylemlerini gerçekleştirirken kullandıkları teknolojide yaptıkları yeniliklerdir. Teknolojik yeniliklere okullarda kara tahta kullanımından vazgeçilip, akıllı tahta kullanımına geçilmesi örnek olarak gösterilebilir. Öte yandan teknik yenilikler ise teknolojik yeniliklerden farklı olarak doğrudan örgütün öncelikli iş eylemleri ile alakalı olarak örgütün teknik sisteminde gerçekleştirdikleri yeniliklerdir. Damanpour ve Evan 1984’den Akt. YUNUS EMRE ÖMÜR (2014). Lise yöneticilerinin yenilik yönetimi becerileri ile okullardaki örgütsel öğrenme mekanizmalarına yönelik öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış YL Tezi, s75

Yenilik Türleri: Ürün ve Süreç Yeniliği Örgütün eylemleri sonucu elde ettiği ürünlerde gerçekleştirdiği yenilikleri ifade etmektedir. Ürün yeniliği örgütün, çevresindeki ihtiyaç ve fırsatların, tatmin edilmiş ihtiyaçlara ve yararlanılmış fırsatlara dönüştürülmesini sağlayan temel işletme süreçlerinden biridir. Ürün yeniliği türlerini gerçekleşme oranları;
Dünya için yeni ürün (%10)
İşletme için yeni ürün (%20)
Mevcut ürün hattında yeni ürün (%26)
Mevcut ürünlerin geliştirilme ve iyileştirilmesiyle elde edilen yeni ürün (%26) Mevcut ürünün yeniden konumlandırılması (%7)
Mevcut ürünün maliyeti düşürülerek elde edilen yeni ürün (%11) Bülbül, 2003’den Akt. YUNUS EMRE ÖMÜR (2014). Lise yöneticilerinin yenilik yönetimi becerileri ile okullardaki örgütsel öğrenme mekanizmalarına yönelik öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış YL Tezi, s76

Yenilik Türleri: Ürün ve süreç yeniliği Ürün yenilikleri şu altı aşamada gerçekleşmektedir; Plan kurma Ön araştırmalar Yeni ürünü tanımlama Prototip tasarımı Prototipi geliştirme Seri üretime geçiş Taylan (1996)’dan Akt. YUNUS EMRE ÖMÜR (2014). Lise yöneticilerinin yenilik yönetimi becerileri ile okullardaki örgütsel öğrenme mekanizmalarına yönelik öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış YL Tezi, s77

Yenilik Türleri: Ürün ve süreç yeniliği Süreçlerdeki iyileştirmelerin üç boyutu; maliyetlerde (süreçleri gerçekleştirmek için katlanılan tüm sabit ve değişken maliyetlerde) azalma, zamanda (süreçleri gerçekleştirmek için kullanılan sürelerde) azalma ve kalitede (süreçlerin niteliklerinde) artış Özdaşlı (2010)’dan Akt. YUNUS EMRE ÖMÜR (2014). Lise yöneticilerinin yenilik yönetimi becerileri ile okullardaki örgütsel öğrenme mekanizmalarına yönelik öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış YL Tezi, s77

Yenilik Türleri: Ürün ve süreç yeniliği Süreç yeniliğinin beş aşaması;
Yenilik yapılacak işlemin seçilmesi
Değişim olanaklarının belirlenmesi
Yenilik amaçlarının belirlenmesi
Mevcut işlem yapısının incelenmesi
Yeni işlemin tasarlanması ve uygulamaya konulması Davenport (1993)’dan Akt. YUNUS EMRE ÖMÜR (2014). Lise yöneticilerinin yenilik yönetimi becerileri ile okullardaki örgütsel öğrenme mekanizmalarına yönelik öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış YL Tezi, s78

Yenilik Türleri: Ürün ve süreç yeniliği Ürün ve Süreç Yeniliği Arasındaki Dinamik İlişki Utterback ve Abbernathy (1975) ‘dan Akt. YUNUS EMRE ÖMÜR (2014). Lise yöneticilerinin yenilik yönetimi becerileri ile okullardaki örgütsel öğrenme mekanizmalarına yönelik öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış YL Tezi, s78

Yenilik Türleri: Radikal ve Aşamalı Yenilikler Radikal yenilikler, daha önce var olmayan ürünlerin, performansı önemli derecede arttıran ürünlerin ya da bazı istenmeyen özellikleri ortadan kaldıran ürünlerin ortaya çıkarılmasıdır. Radikal yenilikler, mevcut teknolojik yeteneklerde son noktayı oluşturan işlevsel bir yeteneklilik sağlayarak yeni işlevsellik, yeni iş girişimleri ve hatta yeni endüstriler için fırsat oluşturur. DDurna, 2002 ve (Hage ve Hollingsworth (2000) ‘dan Akt. YUNUS EMRE ÖMÜR (2014). Lise yöneticilerinin yenilik yönetimi becerileri ile okullardaki örgütsel öğrenme mekanizmalarına yönelik öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış YL Tezi, s79

Yenilik Türleri: Radikal ve Aşamalı Yenilikler Ettlie, 2006: 63‘dan Akt. YUNUS EMRE ÖMÜR (2014). Lise yöneticilerinin yenilik yönetimi becerileri ile okullardaki örgütsel öğrenme mekanizmalarına yönelik öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış YL Tezi, s.80

Yenilik Türleri: Radikal ve Aşamalı Yenilikler Aşamalı (artımsal) yenilikler, örgüte veya örgütün ürünlerine tamamen var olmayan bir yenilik getirmek yerine, var olanda yenilikler yapmayı kapsar. Aşamalı yeniliklerin ürün, hizmet ve süreç seviyesinde değişimleri kapsarken radikal yeniliklerin daha geniş bir yelpazeyi kapsayarak tedarikçiler, düzenleyiciler, sivil toplum örgütleri ve diğer paydaşlar seviyesinde bir yeniliği ifade ettiği belirtilmiştir. Szekely ve Strebel (2013) ‘dan Akt. YUNUS EMRE ÖMÜR (2014). Lise yöneticilerinin yenilik yönetimi becerileri ile okullardaki örgütsel öğrenme mekanizmalarına yönelik öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış YL Tezi, s.81

Yenilik Çeşitleri ve Yeniliğin Yayılması

Yenilik Sınıflandırmaları Kaynak: Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.18

Boyutlarına ve Etki Derecelerine Göre Yenilikler “Radikal yenilikler: Radikal yenilikler, mevcut olanlardan tamamen farklı olarak ortaya çıkarılan ürün, hizmet, süreç ve yöntemlerin geliştirilerek sosyal ve ekonomik faydaya dönüştürülmesi şeklinde yapılan yenilikler olarak tanımlanabilir. Bu yönüyle radikal yenilikler, çoğu zaman onu uygulayan hedef kitlelerin (Birey, toplum, işletmeler vs.) yaşam ve davranışlarında bir takım değişim ve dönüşümlere neden olurlar. Radikal yenilikler, bazen mevcut düzen ve alışkanlıkları ortadan kaldırarak, yerine tamamen farklı uygulama ve davranışların gelmesine sebep olabilirler. Bazen de çevresel faktörlerdeki belirsizlikleri artırarak, bir işletme ya da endüstrinin dönüşümünü sağlayabilirler.” Kaynak: Tushman ve Anderson, 1986‘den Akt. Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.18

Boyutlarına ve Etki Derecelerine Göre Yenilikler “Artımsal yenilikler: Mevcut ürün, hizmet ve süreçler üzerinde yapılan yeni değimler, farklılıklar ekleme ve çıkarmalar vasıtasıyla ortaya çıkan yenilikler ise artımsal (Kademeli) yenilikler olarak değerlendirilmektedir. Artımsal yenilikler genel olarak, radikal yenilikler üzerinde birtakım iyileştirmeler, değişiklikler ya da eklemeler yapılarak gerçekleştirilir. Bu yönüyle artımsal yenilikler, radikal yeniliklerin zaman içerisinde daha çok gelişmesine ve olgunlaşmasına dolayısıyla da daha fazla katma değere dönüştürülmesine neden olur. Artımsal yenilikleri, radikal yeniliklerin devamı ve tamamlayıcısı olarak düşünmek mümkündür. Örneğin; cep telefonu ortaya çıktığı ilk dönem itibariyle radikal bir yenilik olarak değerlendirilmekle birlikte zaman içerisinde kademeli olarak radyo, kamera, wap uyumu gibi özelliklerin eklenmesiyle ortaya çıkan yenilikler de artımsal yenilik olarak değerlendirilmektedir. ” Kaynak: Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.19

Meydana Getirdiği Değişim ve Farklılıklara Göre Yenilikler “Yıkıcı yenilikler: Yıkıcı yenilikler, mevcutlardan tamamen farklı olmakla birlikte yaşadığımız, çalıştığımız ve öğrendiğimiz sosyal yaşantımıza ilişkin davranışlarımızı ve algılarımızı da kökten değiştiren yeniliklerdir. Yıkıcı yenilikler çok sık gerçekleşmemekle birlikte, çoğu zaman mevcut olanın hükmünü ve geçerliliğini ortadan kaldıran ve yerine tamamen yeni durum ve şartları getiren yeniliklerdir. Schumpeter (1934) tarafından isimlendirilen yaratıcı y ıkım “creative destruction” ifadesi de belli ölçüde yıkıcı yenilikleri ifade etmek için kullanılmıştır. Çünkü yaratıcı yıkım etkisi yapan yeni gelişmeler yeni ürünlerin, üretim yöntemlerinin, pazarların ve örgüt biçimlerinin geliştirilmesiyle, eskilerin kaybolmasını ve bu devinimin sürekli olarak devam etmesini ifade etmektedir ” Kaynak: Schumpeter, (1974, s.83).’den Akt. Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.19

Meydana Getirdiği Değişim ve Farklılıklara Göre Yenilikler “Destekleyici yenilikler: Destekleyici yenilikler, mevcut ürünlerin performansını artırmaya yöneliktir ve radikal özelliklere sahip olabileceği gibi artımsal özelliklere de sahip olabilirler. Bu yeniliklerin en önemli amacı, mevcut pazardaki temel müşteri gruplarınca kullanılan mevcut ürün ve hizmetlerin yeni ihtiyaçları karşılayacak şekilde performan artışını sağlamaktır. ” Kaynak: Uzkurt (2008, s.39)’den Akt. Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.19

Kullanım Alanlarına Göre Yenilikler “Ürün-Hizmet yeniliği: Pazarda varolan ürün ve hizmetlerin mevcut özellikleri ve kullanım alanları dikkate alındığında, bunlardan tamamen farklı ya da önemli ölçüde değiştirilmiş bir ürün ve hizmetin üretilmesi ürün-hizmet yeniliği olarak tanımlanmaktadır. Bu yenilikler ürünle ilgili ise ürün yeniliği, hizmetle ilgili ise hizmet yeniliği olarak adlandırılmaktadır. Ancak günümüzde ürün ve hizmetlerin birçok sektörde iç içe geçmiş bir özellik sergilemesinden dolayı ürün ve hizmet yeniliklerin birbiriyle çok yakın ilişki içerisinde olduğunu söylemek mümkündür.” Kaynak: Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.19

Kullanım Alanlarına Göre Yenilikler “Süreç yeniliği: Süreç yeniliği, ürün ve hizmetlerin üretim öncesi tedarik; üretim süreci ve üretim sonrası dağıtım şekillerinde, verimlilik ve değer artışını sağlamak amacıyla yapılan değişim ve farklılıkları kapsamaktadır. Bu alanlarda firma ya mevcut sistemini tamamen değiştirerek ya da mevcut sisteminde belirli değişiklik ve düzeltmeler yaparak bir değişim yaratabilecektir Süreç yeniliği firmaya önemli avantajlar sağlayabilecektir. Bunların başında; hammaddede, zaman ve personel istihdamında tasarruf sağlayarak maliyetlerin azaltılması ve kalitenin iyileştirilmesi gibi faktörler gelmektedir.” Kaynak: Uzkurt, (2008, s.40).’den Akt. Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.20

Kullanım Alanlarına Göre Yenilikler “Pazarlama yenilikleri: Pazarlama sürecinin tamamını kapsayacak şekilde ya da pazarlama sürecinin herhangi bir aşamasına yönelik olarak anlayış, uygulama ve süreçlere ilişkin yapılan yenilikler pazarlama yeniliği olarak kabul edilirler. Pazarlama yeniliği, müşteri ilişkilerinde yeni bir tekniğin uygulanması şeklinde ortaya çıkabileceği gibi yeni pazarlara girişte uygulanacak yeni bir pazarlama stratejisi olarak da meydana gelebilecektir. Yeniliklerin ekonomik katma değerinin artırılmasında, etkin pazarlama stratejilerinin önemli olduğu düşünüldüğünde, bu yeniliklerin pazarlanmasında da yeni pazarlama uygulamalarının geliştirilmesi oldukça önem kazanmaktadır. Kaynak: Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.21

Teknoloji Yoğunluğuna Göre Yenilikler “Teknolojik yenilikler: Teknolojik yenilikler, mevcut teknoloji ya da yeni geliştirilen teknik bir ilerlemeye dayalı olarak geliştirilen ve önemli ölçüde teknolojik ağırlığa sahip yeniliklerdir. Teknolojik yenilikler, yeni bir ürünün üretim ve tasarımında kullanılan bir teknoloji olabileceği gibi hizmetlerin sunumunu ya da hazırlanmasını kolaylaştıracak ve etkinlik sağlayacak herhangi bir teknolojik gelişme de olabilir. Teknolojik olmayan yenilikler: Teknolojik olmayan yenilikler, kullanımında ve ortaya çıkmasında önemli ölçüde teknolojiye bağlı olmayan yeniliklerdir. Teknolojik olmayan yenilikler, yeni bir örgütlenme biçimi, yönetim anlayışı ya da ücretlendirme sistemi olabileceği gibi ürün ve hizmetler için yeni bir pazarlama tekniği, yeni bir pazar bulma ya da müşteriler yeni bir iletişim şekli olabilir.” Kaynak: Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.21

YENİ ÜRÜN GELİŞTİRME SÜRECİ • Pazardaki rekabetin artması • Yenilik yapmanın, rekabetin temel unsurlarından birisi haline gelmesi • Teknolojinin değişim hızının artması • Tüketicilerin yenilik beklentilerinin artması • Tüketicilerin daha bilinçli hale gelmesi • Bilgi ve iletişim teknolojisindeki gelişmeye bağlı olarak bilgi ve enformasyonun hızlı yayılması • Firmaların uluslararası pazarlara yönelik işbirliklerinin artması • Firmaların daha esnek ve yenilikçi yapıya sahip olmaları • Uluslararası pazarlardaki sınır ve kısıtların önemli oranda azalması • Firmaların yeni pazar arayışları • Ekonomik, ekolojik ve sosyo-kültürel çevredeki değişim hızının artması Kaynak: Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.22

Yeni Ürün Çeşitleri “Tamamen (İcat olarak) yeni olan ürünler: Bu ürünler yeni bir bilimsel gelişmeye, bir buluşa ya da Ar-Ge çalışması sonucunda ortaya çıkan yeni bir fikre dayalı olarak geliştirilen ve daha önce benzeri olmayan yeni ürünleri kapsamaktadır. Bu tür yenilikler, diğer yeniliklere göre çok sık yapılan yenilikler olarak ortaya çıkmazlar. Bu yenilikler aynı zamanda artımsal olarak geliştirilecek yeni ürünler için de önemli bir başlangıç noktası oluştururlar. Pazar için yeni olan ürünler: Bu tür ürünler, diğer yeni ürünler gibi yeni geliştirilmiş ürünler olmanın ötesinde, mekansal bir farklılıktan dolayı yeni olma özelliğine sahip ürünlerdir. Gerçekte bu tür ürünler vardır ve başka pazardaki tüketiciler tarafından kullanılmaktadır. Ancak tüketiciler tarafından bilinmeyen ya da kullanılmayan bir pazara ilk defa sunulması halinde bu tür ürünler de yeni ürünler olarak değerlendirilmektedir. Bu bağlamda ilgili pazar için yeni olan bu tür ürünlerin pazarlanmasında ve tutundurulmasında yeni ürünler için izlenen stratejilerin izlenmesi faydalı olacaktır. İşletme için yeni olan ürünler: Pazarda daha önceden benzerleri mevcut olan ve başka işletmeler tarafından üretilen ancak, ilgili ürünü üretmeye başlayan bir işletme için yeni olan ürünleri kapsamaktadır. Bu tür ürünleri yeni üretecek işletmeler için özellikle yeni teknolojik altyapı, yeni insan kaynağı, yeni üretim teknikleri ve yeni dağıtım kanalı gerektirmesinden dolayı yeni olarak nitelendirilmesi önemlidir. “ Kaynak: Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.23

Yeni Ürün Geliştirme Süreci Kaynak: Altunışık vd., (2006) ‘dan Akt. Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.23

Yeni Ürünlerin Başarısızlık Nedenleri • Tüketicilerin ihtiyaçlarını belirlemede yapılan yanlışlıklar • Yeni ürünlerin pazarlanmasında bütünleşik bir anlayışla hareket etmemek • Pazara sunumda yanlış zamanlama • Fiyatlamada yanlışlık • Konumlandırmada ve reklamlarda yapılan hatalar • Rekabetçi özelliklerinin yetersiz olması • Yüksek maliyetler • Yeni ürünün özellik, fayda ve kullanım şeklinin tüketicilere doğru aktarılamaması • Önemsiz ayrıntılar üzerine odaklanmak Kaynak: Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.24-25

Yeniliklerin Benimsenme Süreci Kaynak: Rogers (1995: 253), Ryan and Gross (1945) ‘den Akt. Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.26

Yeniliğin Benimsenme Hızını Etkileyen Faktörler Nispi avantaj (Relative advantage): Nispi avantaj, yenilikle ilgilenen tarafların, alternatiflere göre kıyasladıklarında o yenilikle ilgili algıladıkları nispi faydayı ifade eder. Uyumluluk (Compatibility): Uyumluluk, yeniliğin hitap ettiği hedef kitlenin (Birey, toplum ya da organizasyonun) değer, inanç ve geçmiş deneyimleriyle uyumlu olması ve ihtiyaçlarına en iyi cevabı verebilecek bir özelliğe sahip olmasını ifade etmektedir. Karmaşıklık (Complexity): Karmaşıklık, yeniliğin potansiyel kullanıcıları tarafından özellikleri ve kullanımı gibi konulardaki anlaşılırlık derecesini ifade etmektedir. Denenebilirlik (Trialability): Denenebilirlik, yeniliklerin kullanıcıları tarafından, sahip olmadan önce belirli düzeyde kullanabilme ve tecrübe edebilme derecesini ifade eder. Gözlemlenebilirlik (Observability): Gözlemlenebilirlik, yeniliğin sonuçlarının kullanıcılar tarafından satın alınmadan görülebilirliğini ifade etmektedir. Kaynak: Rogers, (1995, s.207)’den Akt. Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.26-27

Yenilikleri Benimseme Kategorileri Kaynak: Rogers (1995, s.262) ‘den Akt. Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.27

Yenilikleri Benimseme Kategorileri Yenilikçiler/öncüler (Innovators): Yenilikler çıktığında ilk deneyenler ve kullananlar yenilikçilerdir. Bu grup yenilikleri benimseme konusunda oldukça istekli ve atak davranırlar. Bu gruptakiler genel olarak, cesaretli ve riski seven kişilerden oluşmaktadır. Bu grubun oranı toplumda çok fazla olmasa da yeniliklerin toplumun diğer kesimleri tarafından benimsenmesi açısından oldukça önemlidir. Erken benimseyenler (Early adopters): Erken benimseyenler, yenilikçilere nazaran toplum ve sosyal sistemle daha bütünleşik ve toplum tarafından daha fazla referans alınanlardan oluşmaktadır. Bu gruptakiler, yenilikleri kısa sürede kullanmaya istekli olan ve deneyimleriyle de diğer kullanıcılar üzerinde önemli bir etkileyici güce sahip olanlardır. Bu yönüyle yeniliği üretenlerin, yeniliklerin kısa sürede yayılmasını sağlamak için bu gruptakileri bir değişim temsilcisi olarak görmeleri yerinde olacaktır. Erken davrananlar (Early Majority): Erken davrananlar, ilk iki gruba göre yenilikleri benimseme konusunda daha ihtiyatlı davranırlar. Erken davrananların yenilikleri benimseme isteklilikleri, erken benimseyenlerin sayısına bağlı olarak artış göstermektedir. Başka bir ifadeyle erken davrananlar, erken benimseyenlerin tecrübe ve enformasyonlarına göre yenilikleri benimseme eğilimleri artan bir topluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Kaynak: Rogers, (1995, s.207)’den Akt. Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.28

Yenilikleri Benimseme Kategorileri Geç kalanlar (Late Majority): Geç kalanlar, yenilikleri benimseme konusunda oldukça şüpheci ve çekingen davranırlar. Yenilikleri kullanılıp, ortaya çıkan risklerin minimize olduğunu gördükten sonra yenilikleri benimseyen bu grubun sosyal baskıdan etkilendiği de görülür. Sosyal baskı, bu grubun yenilikleri benimsemesi üzerinde önemli bir rol oynar. Geride kalanlar (Laggard): Geride kalanlar, yenilikleri en son benimseyen gruptur. Bu grup, içinde bulunduğu sosyal grupla çok bağlantısı olmayan bireylerden oluşur. Bu grubun yenilikleri benimseme eğilimlerini özellikle önceki tecrübeleri ve geleneksel değerleri yönlendirir. Kaynak: Rogers, (1995, s.207)’den Akt. Demirci A.Emre vd. (2010) Yenilik Yönetimi , T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2602, s.28