Tez Danışmanı: Prof. Dr. H. Rıza BÖRKLÜ Hazırlayan Fatih Mehmet OCAK 051227037 Tez Danışmanı: Prof. Dr. H. Rıza BÖRKLÜ ANKARA 2009

BÖLÜMLER 1. KISIM YAPIM RESİMLERİ 2. KISIM MONTAJ RESİMLERİ

1. KISIM YAPIM RESİMLERİ

KONULAR 1. Giriş 2. Yapım resimleri 3. Yapım resimlerinde aranan özellikler 3.1 Görünüşler 3.2 Kesitler 3.3 Ölçüler ve Toleranslar 3.4 Yüzey kaliteleri 3.5 Gerekli açıklamalar 3.6 Yazı alanları 3.7 Antetlerle ilgili çizim kuralları

4. Yapım resmi çizim öncesi işlem sırası 4.1 Konum tespiti 4.2 Görünüş tespiti 4.3 Ölçek tespiti 5. Yapım resminin çiziminde işlem sırası 6. Çeşitli yapım resimleri

2. Yapım Resmi parçanın imali (yapımı,üretimi) için gerekli tüm bilgileri içeren teknik resime denir. Yapım Resimleri Detay Resimleri Montaj Resimleri

2. Detay Resimleri parçanın birden çok görünüş, ölçülendirilme ve açıklamasını içerir Yapım resmi: parçanın şekil ve büyüklüğü malzemesini yüzey durumu üzerinde yapılacak işlemleri gerekli diğer bilgileri taşır

3. YAPIM RESMİNDE ARANAN ÖZELLİKLER 3.1 Görünüşler: Parçayı tam olarak açıklar ve tanımlar. TS 88-30 ISO 128-30 ve TS 88-34 ISO 128-34 standartlarına göre düzenlenir.

3. YAPIM RESMİNDE ARANAN ÖZELLİKLER 3.2 Kesitler: Parça içinde delik, boşluk vb. varsa bunları uygun yerlerden kesip göstermeye yarar 3.2 Kesitler: Tam, yarım ve koparılmış kesit olarak 3e ayrılır. TS 88-30 ISO 128-30 ve TS 88-34 ISO 128-34 standartlarına göre düzenlenir

3. YAPIM RESMİNDE ARANAN ÖZELLİKLER 3.3 Ölçü ve Toleranslar: Parça yeterli görünüşle tanıtıldıktan sonra parçanın büyüklük ve eleman konumlarını gösteren ölçüler verilmelidir. 3.3 ÖLÇÜLENDİRME: TS 11397 ve ISO 11398 standartları baz alınarak düzenlenir.

3. YAPIM RESMİNDE ARANAN ÖZELLİKLER 3.3 Ölçü ve Toleranslar: Ölçülendirme esnasında hiçbir ölçü ve şeklin tam olmayacağı kabulü ile boyut, şekil ve konum toleransları verilir. 3.3 Toleranslar: TS 1980-1 ve EN ISO 22768-1 standartları baz alınarak düzenlenir.

3. YAPIM RESMİNDE ARANAN ÖZELLİKLER 3.4 Yüzey Kaliteleri: Parçalar çeşitli imalat yöntemleri ile üretilirler (dökme, dövme, talaş kaldırma, kesme vb.), yüzey durumları da bunları ifade eder. Yüzey kaliteleri yüzey işleme işaretleri ile gösterilir. TS 2040 ISO 1302 standartları baz alınır.

3. YAPIM RESMİNDE ARANAN ÖZELLİKLER 3.5 Gerekli Açıklamalar: Parça resmi çizildikten sonra üretim öncesi veya sonrasında yapılacak işlem ve açıklamalar, şeklin (kağıdın) uygun yerine yapılır.

3. YAPIM RESMİNDE ARANAN ÖZELLİKLER 3.6 Yazı alanı (antet) ve bilgiler : Parça resmi üzerinde gösterilmeyen bazı bilgiler, yazı alanı / antet denilen çizelgede yer alır. TS 6709 ve TS 7015 standartlarından yararlanılarak verilir.

3. YAPIM RESMİNDE ARANAN ÖZELLİKLER 3.7 Antetlerle İlgili Çizim Kuralları: Çerçeve ve düşey çizgiler 0.5 mm geniş, yatay çizgiler 0.25 mm ince çizgilerle çizilir. Yazılar B tipi (TS 10841 EN ISO 3098-20) standartlarına uygun olmalıdır. Ölçek değeri, parça adı ve resim numaraları yazılırken h=5 veya 7 mm`lik yazıyla yazılır, diğer yazılar h=3.5 mm`lik yazıyla yazılır.

4. YAPIM RESMİ ÇİZİM ÖNCESİ İŞLEM SIRASI 4.1 Konum tespiti: Parça imalatı, yere göre duruşu, parça çizim konumunu belirtir. 4.2 Görünüş tespiti: Parçayı en iyi açıklayan görünüşü ifade eder. Genelde ön görünüştür. 4.3 Ölçek tespiti: Yapım resmi çizilirken parca büyüklüğüne göre çizim kağıt paftası standart ölçü ve çizim ölçeği belirlenir.

5. YAPIM RESMİNİN ÇİZİMİNDE İŞLEM BASAMAKLARI 5.1 Parça Yapım (detay) Resmi Çizilirken: Görünüş çizimi, Ölçülendirme, Yüzey işaretleme, Tolerans sembolleri, Diğer bilgiler, Yazı alanları şeklinde ele alınır.

6. ÇEŞİTLİ MAKİNE PARÇALARININ YAPIM RESiMLERİNİN ÇİZİLMESİ 6.1 Tek görünüşte ifade edilen parçalar: Yassı sac parça, mil, burç, saplama, cıvata, silindirik parçalar vb. gibi 6.2 İki veya daha fazla görünüşte ifade edilen parcalar: Mil, silindirik parça, prizmatik parça, karışık parçalar vb. gibi

Yüzey işaretleri Eşlenik dik İzdüşüm Ölçü ve toleranslar Antet Parça adı Malzeme

Eşlenik dik izdüşüm Ölçül ve toleranslar Yüzey işaretleri Antet Parça adı Malzeme

Eşlenik dik izdüşüm Yüzey işaretleri Ölçü ve toleranslar Antet Parça adı Malzeme

Eşlenik dik izdüşüm Ölçü ve toleranslar Yüzey işaretleri Antet Parça adı Malzeme

Yüzey işaretleri Eşlenik dik izdüşüm Ölçü ve toleranslar Antet Parça adı Malzeme

2. KISIM MONTAJ RESİMLERİ

KONULAR 1. Genel bilgi 2. Çeşitli montaj resimleri 2.1 Konstrüksiyon montaj resmi 2.2 Son montaj resmi 2.3 Grup montaj resmi 2.4 Organ(Kısım-Bölüm) montaj resmi 2.5 Yapım montaj resmi 2.6 Tesis yerleştirme montaj resmi 2.7 Grafiksel montaj resmi 2.8 Resimsel montaj resmi

3. Montaj resminin gerekli olduğu yerler 4. Resimleri numaralandırma 5. Yazı alanları 6. Montaj ve parça yapım resim çizim ve kontrolü 7. Montaj ve parça yapım resim çizim düzen ve kağıt formları 8. Montaj resim uygulamaları

1.GENEL BİLGİ: TS 8273 st. göre bir tasarım, proje, makine vb. montaj halindeki durumunu gösteren resimlere KOMPLE RESİM denir. MONTAJ RESMİ : Birçok bölüm veya parçanın oluşturduğu sisteme ait tüm parçaları birleşmiş / bir arada gösteren resme MONTAJ RESMİ denir.

Bir montaj resmi şu tür bilgiler içerir: Parçaların şekil ve sayıları Parçaların montaj ve demontajları Birlikte çalışacak parçalar Bir tasarım, makinenin vb. görevi Parçaların imalat resimlerini çizebilme imkanı Tamir / bakım işçiliği, kullanma kılavuzuyla ilgili olarak faydalı bilgiler.

2. ÇEŞİTLİ MONTAJ RESİMLERİ 2.1 Konstrüksiyon Montaj Resmi: Konstrüksiyon resimleri kaba çizilir, ampirik ve bilimsel bilgiler gerektirir.

Şekil 1.1: Konstrüksiyon montaj resmi

2. ÇEŞİTLİ MONTAJ RESİMLERİ 2.2 Son Montaj Resmi: Kontrol amaçlıdır. Grup, organ ve parça montajlarını gösterilir.

Şekil 1.2: Matkap tezgahı genel montaj resmi

2. ÇEŞİTLİ MONTAJ RESİMLERİ 2.3 Grup Montaj Resmi: Çok sayıda gruptan oluşan komple makine gruplarına ait çizilen montaj resimleridir. Şekil 1.3’de bir matkap tezgah konsoluna ait grup montaj resmi örneği gösterilmiştir.

Şekil 1.3: Matkap Tezgahı konsol grup montaj resmi

2. ÇEŞİTLİ MONTAJ RESİMLERİ 2.4 Organ (Kısım-Bölüm) Montaj Resmi: Birden fazla organdan meydana gelen grupların ayrı çizilmiş organ resimlerine ORGAN MONTAJ RESMİ denir. Şekil 1.4 de Bir matkap tezgahı konsolu üzerinde bulunan mengene montaj resmi örneği gösterilmektedir.

Şekil 1.4: Mengene organ montaj resmi

2. ÇEŞİTLİ MONTAJ RESİMLERİ 2.5 Yapım Montaj Resmi: Az parçadan oluşan gruplara ait parça resimleri çizilmediği durumda, her parçaya ait bilgilerin montaj resmi üzerinde eksiksiz olarak verildiği resimlerdir.

Şekil 1.5: Vidalı kriko yapım montaj resmi

2. ÇEŞİTLİ MONTAJ RESİMLERİ 2.6 Tesis- Yerleştirme Montaj resmi: Bir makineyi, çalışacağı yere monte etmek için çeşitli bilgilerin verildiği resimlerdir.

Şekil 1.6: Matkap tezgahı yerleştirme montaj resmi

2. ÇEŞİTLİ MONTAJ RESİMLERİ 2.7 Grafiksel Montaj Resmi : Sistemleri çizgilerle ve özel sembollerle çizilmiş resimler veya şematik olarak çizilmiş resimlerdir. Şekil 1.7‘de matkap tezgahına ait elektrik şeması verilmiştir.

Şekil 1.7: Matkap tezgahı elektrik grafiksel montaj resmi

2. ÇEŞİTLİ MONTAJ RESİMLERİ 2.7 Resimsel Montaj Resmi : Bakım ve servis imkanları için kataloglarda boyutları verilen normal görünüşlü montaja yardımcı resimlerdir.

Şekil 1.8: Konik pim resimsel montaj resmi

Şekil 1.9: Perspektif olarak resimsel montaj resmi

3. MONTAJ RESİMLERİNİN GEREKLİ OLDUĞU YERLER 3.1 Tasarımı değerlendirme ve yapmada 3.2 Şekillendirme ve büyüklüğü göstermede 3.3 Sistemi oluşturan eleman ve parçalar arası ilişkileri göstermede.

4. RESİMLERİ NUMARALANDIRMA 4.1 Genel bilgi: Komple bir sisteme (montaj resmi vb.) ve detaylarına ait çizilen resimlere numara verilir.

Şekil 1.10: Numaralandırma sistemi

1.Kısım Komple resmilere, makinenin tipi, üretim yılı ile ilgili bazı bilgileri verir. Örnekte SMT (Sütunlu Matkap Tezgahı) temsil ediyor. 2.Kısım Komple resmi oluşturan grup sayını ifade eder.Örnekte 7 grup olduğu için tek hane kullanılır. 3.Kısım Grupları meydana getiren organ sayını gösterir. 4.Kısım Organları meydana getiren parça sayısını gösterir.

4.2 RESİM NUMARALANDIRMA ÖRNEKLERİ

Şekil 1.12: Matkap tezgahı genel komplesini numaralandırma 5. Grup İlerleme Meknz. 6.Grup Elektrik Sistemi 3.Grup Gövde Komplesi 4.Grup Hız Kutusu 7.Grup Soğutma Sistemi 2.Grup Konsol Komplesi 1.Grup Temel Planları Şekil 1.12: Matkap tezgahı genel komplesini numaralandırma

3.Organ veya Bölüm 2.Organ veya Bölüm 1.Organ veya Bölüm Mengene Komplesi Şekil 1.12 Konsol resmini numaralan- dırma 2.Organ veya Bölüm Döner tabla hareketini Sağlayan bölüm. 1.Organ veya Bölüm Sütun üzerinde sistemin Hareketini sağlayan bölüm.

Sap Vidalı mil Vidalı pim Hareketli çene Çene ağzı Havşa başlı civata Gövde Alt baskı parçası Havşa başlı civata

Altta ki örnek incelenerek resim numaraları hakkında yeterli bilgi sahibi olunabilir.

Şekil 1.13: Montaj sırasına göre döner puntayı numaralandırma 4.3 MONTAJ RESMİ NUMARALANDIMADA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 4.3.1 Montaj Numarası Verme Sistemleri: Montaj sırasına göre numaralandırma Şekil 1.13: Montaj sırasına göre döner puntayı numaralandırma

Şekil 1.14: Parça büyüklüğüne göre döner puntayı numaralandırma b) Parça büyüklüklerine göre numaralandırma c) İmalat yöntemlerine göre numaralandırma b) Parça büyüklüklerine göre numaralandırma Şekil 1.14: Parça büyüklüğüne göre döner puntayı numaralandırma

4.3.3 Montaj Numara Düzen ve Büyüklüğü Şekil 1.15: Montaj numara düzen ve büyüklüğü

5.YAZI ALANLARI 5.1 Yazı Alan (antet) Şekli, Ölçüsü ve Bulunması Gerekli Diğer Bilgileri 5.1.1. Başlık a. Şekil ve Ölçüler Şekil 1.16: Başlık

Değişik resim ölçekleri b) Başlıkta Bulunması Gereken Bilgiler Kurumun adı Resim numarası Parça adı Ölçek Şekil 1.17 Tek resim ölçeği yazmak Şekil 1.18 Değişik resim ölçekleri yazmak

5.1.2 PARÇA LİSTESİ Resmi oluşturan: Parçanın adı Standart eleman boyut ve numarası Resim numarası Malzemesi Ağırlık ve Açıklamaları içerir.

Şekil 1.19: Parça listesi hazırlamak

Şekil 1.20: Montaj resmi çizilmiş tek parça anteti Şekil 1.21: Montaj resmi olmayan tek parça anteti

5.2 Yazı Alanlarını Doldurma 5.2.1. Montaj ve Resim Numaralarını Yazmak 5.2.2. Gereç (malzeme) Yazmak Şekil 1.22: Parça resim ve stan. no. yazmak Şekil 1.23: Gereç yazmak

6.MONTAJ ve PARÇA YAPIM RESİMLERİNİN ÇİZİM ve KONTROLÜ TS 8273’e göre; DETAY RESMİ: Bir parça resminin daha ayrıntılı ve büyük ölçüde çizilmesine denir. MONTAJ RESMİ: Bütün parçaların bir arada gösterildiği resimlerdir. PARÇA YAPIM RESMİ: Parçaların ayrı ayrı çizilmiş resimlerine denir.

6.2 Montaj Resimleri Çizmek Genel Kurallar Numaralandırma Kuralları Yazı Alanlarını Doldurma Kuralları Bağlantı ve Hareket Sistemleri ile Elemanları tanıtma, Çizme ve gösterme kuralları

6.2.1. Genel Kurallar Montaj Resmi Büyüklüğü (Resim Ölçeği) TS 3532 standardına uygun ölçekler: Doğal ölçek : 1:1 Küçültme ölçekleri : 1:2, 1:5, 1:20, 1:50, 1:100 Büyültme ölçekleri : 2:1, 5:1, 10:1

6.2.1. Genel Kurallar b) Görünüşler TS 88-30 ISO 128-30 ve TS 88-34 ISO 128-34 standartlarında uygun yapılır. c) Kesitler Kesit kuralları (TS 88-40 ISO 128-40, TS 88-44 ISO 128-44, TS 88-50 ISO 128-50 ) standartlarına göre montaj resimlerine uygulanır. d) Ölçüler e) Çizgiler TS 88-20 ISO 128-20 ve TS 88-24 ISO 128-24 standartları uygulanır.

7.MONTAJ ve PARÇA YAPIM RESMİ ÇİZİM DÜZEN ve KAĞIT FORMALARI 7.1 Kullanılan Kağıt Forma Ölçüleri Teknik resimde kullanılan kağıt formalarının ölçüleri TS 506 EN 20216/Nisan 1999 ve TS EN ISO 5457/Mart 2002 de aşağıdaki gibi düzenlenmiştir.

Şekil 1.24: Resim formaları (tabaka) oluşumu

Şekil 1.25: Resim forma çerçeve ölçüleri Şekil 1.26: Resim forma kullanma pozisyonları

Şekil 1.27: Kağıt forma bölüntü referans sınırları

7.2 Resim Çizim Düzenleri 7.2.1. Tek levhaya çizim düzeni (Şekil 1.28, 1.29, 1.30) 7.2.2. Çok levhaya çizim düzeni (Şekil 1.31, 1.32, 1.33)

Şekil 1.28

Şekil 1.29

Şekil 1.30

Şekil 1.31

Şekil 1.32

Şekil 1.33

8. MONTAJ RESİM UYGULAMALARI 8.1. Resmi verilen bir mekanizmaya ait montaj resmini çizme, montaj numaraları verme, yazı alanını doldurma (Şekil 1.34, 1.35)

Şekil 1.34 Şekil 1.35

8. MONTAJ ÇİZİM UYGULAMALARI 8.2. Birleştirme ve hareket elemanları eksik olan bir sisteme ait resmin ana ölçülere göre çizimi, görünüşlerini tamamlama, numaralandırma ve yazı alanı doldurmak (Şekil 1.36 - 1.39)

Şekil 1.37 Şekil 1.36

Şekil 1.38 Şekil 1.39

8. MONTAJ ÇİZİM UYGULAMALARI 8.3. Montaj resminden faydalanarak yeni görünüş çizmek veya görünüşleri tamamlamak

Şekil 1.41 Montaj resmi çizimi Şekil 1.40 Soru şekli Şekil 1.41 Montaj resmi çizimi

8. MONTAJ ÇİZİM UYGULAMALARI 8.4. Parça yapım resimleri verilerek sisteme ait montaj resmi çizimi, numaralama ve yazı alanı doldurmak

Şekil 1.42 Şematik montaj resmi Şekil 1.43 Montaja ait parça resimleri

Şekil 1.44 Mafsal montaj resmi ve yazı alanı

8. MONTAJ ÇİZİM UYGULAMALARI 8.5. Ölçülü parça perspektif görünüşleri ile sistem montaj resmini çizmek

Şekil 1.45 Şematik montaj resmi Şekil1.46 Montaj resmi

8. MONTAJ ÇİZİM UYGULAMALARI 8.6. Mekanizma perspektifine ait montaj resmi çizmek

Şekil 1.47 Perspektif olarak montaj resmi Şekil1.48 Montaj resmi

MONTAJ ÖRNEKLERİ

Sol görünüş D E T A Y L R Esas görünüş Üst görünüş Antet

Ön görünüş Kam eğrileri A-A Kesiti Antet

K E S İ T L R Ön görünüş Kesit görünüş Antet