ARCHİMED (DOMENİCO FETTİ)

SİRAKÜZALI ARŞİMET Doğum: M. Ö. 287, Sicilya Ölüm: M. Ö. 212 Sicilya Milliyet: Yunan Arşimet:Yunan fizikçi, matematikçi, astronom,filozof ve mühendistir. Bir hamamda yıkanırken bulduğu iddia edilen suyun kaldırma kuvveti bilime en büyük katkısıdır. Bu kuvvet cismin batan hacmine, içinde bulunduğu sıvının yoğunluğuna ve yerçekimi ivmesinin çarpımına eşittir. Ayrıca, pek çok matematik tarihçisine göre integral hesabının kaynağı da Arşimet'tir.

Roma generali Marcellus, Sirakuza'yı kuşattığında, Arşimet’in yaptığı silahlardan dolayı şehri almakta çok zorlanmıştı. Bunların çoğu mekanik düzeneklerdi ve bazı bilimsel kurallardan ilham alınarak tasarlanmıştı. Örneğin, makaralar yardımıyla çok ağır taşlar burçlara kadar çıkarılıyor ve mancınıklarla çok uzaklara fırlatılıyordu. Hatta Arşimet'in aynalar kullanmak suretiyle Roma donanmasını yaktığı da rivayet edilmektedir. Ancak bütün bunlara karşın M.Ö. 212 yılında Romalılar Sirakuza'yı ele geçirdiler ve şehrin diğer ileri gelenleriyle birlikte Arşimet'i de öldürdüler.

Arşimet kum üzerine çizdiği çemberlerle hesaplar yapmaktaydı. Elinde boynuna vurulmak üzere kaldırılan bir kılıçla yaklaşan Romalı askere aldırmadı bile. Başını hesaplarından kaldırmadan “Çemberlerime dokunma." dedi. Arşimet'in kesik başı çemberlerin arasına düştü.

Arşimet hem bir fizikçi, hem bir matematikçi, hem de bir filozoftur. Arşimet'in mekanik alanında yapmış olduğu buluşlar arasında bileşik makaralar, sonsuz vidalar, hidrolik vidalar ve yakan aynalar sayılabilir. Bunlara ilişkin eserler vermemiş, ancak matematiğin geometri alanına, fiziğin statik ve hidrostatik alanlarına önemli katkılarda bulunan pek çok eser bırakmıştır.

Bazı yazarlara göre Arşimet Mısır’ı ziyaret etmiş ve orada Arşimet vidası olarak bilinen bir alet yapmıştır. Arşimet’in bulduğu alet bugün de dünyanın bir çok yerinde kullanılan bir çeşit pompadır. Arşimet burgusu olarak da bilinen ve yüzlerce yıl kullanılan su yükseltme düzeneği o dönemlerde yaşamsal önemi olan suya ulaşılmasını sağlıyordu. İskenderiye’de bulunduğu sıralarda icat ettiği Arşimet vidasından bugün bile su çıkarmada yararlanılıyor. Bu vida, eğimli olarak dönen halka boru şeklindedir.Bu düzenek yüzyıllarca, madencilik, gemicilik ve tarım gibi pek çok alanda kullanıldığı gibi, günümüzde de kullanılmaktadır.

Geometriye yapmış olduğu en önemli katkılardan birisi, bir kürenin yüz ölçümünün 4πr 2 ve hacminin ise 4/3 πr 3 olduğunu kanıtlamasıdır. Bir dairenin alanının, tabanı bu dairenin çevresine ve yüksekliği ise yarıçapına eşit bir üçgenin alanına eşit olduğunu kanıtlayarak pi sayısının 3 +l/7 ve 3 +10/71 arasında bulunduğunu göstermiştir. Arşimet'in en parlak matematik başarılarından biri de, eğri yüzeylerin alanlarını bulmak için bazı yöntemler geliştirmesidir. Bir parabol kesmesini dörtgenleştirirken sonsuz küçükler hesabına yaklaşmıştır. Sonsuz küçükler hesabı, bir alana tasavvur edilebilecek en küçük parçadan daha da küçük bir parçayı matematiksel olarak ekleyebilmektir. Bu hesabın çok büyük bir tarihi değeri vardır. Sonradan modern matematiğin gelişmesinin temelini oluşturmuş, Newton ve Leibniz'in bulduğu diferansiyel denklemler ve integral hesap için iyi bir temel oluşturmuştur. Arşimet ‘’Parabolün Dörtgenleştirilmesi ‘’ adlı kitabında, tüketme metodu ile bir parabol kesmesinin alanının, aynı tabana ve yüksekliğe sahip bir üçgenin alanının 4/3'üne eşit olduğunu ispatlamıştır.

İlk defa denge prensiplerini ortaya koyan bilim adamı da Arşimet'tir. Bu prensiplerden bazıları şunlardır: 1.Eşit kollara asılmış eşit ağırlıklar dengede kalır. 2.Eşit olmayan ağırlıklar eşit olmayan kollarda aşağıdaki koşul sağlandığında dengede kalırlar: F.x = P.y Bu çalışmalarına dayanarak söylediği "Bana bir dayanak noktası verin Dünya'yı yerinden oynatayım." sözü yüzyıllardır dillerden düşmemiştir.

Arşimet, kendi adıyla tanınan sıvıların dengesi kanununu da bulmuştur. Söylendiğine göre, bir gün Kral II Hieron, yaptırmış olduğu altın tacın içine kuyumcunun gümüş karıştırdığından kuşkulanmış ve bu sorunun çözümünü Arşimet'e havale etmiş. Bir hayli düşünmüş olmasına rağmen sorunu bir türlü çözemeyen Arşimet, yıkanmak için bir hamama gittiğinde, hamam havuzunun içindeyken ağırlığının azaldığını hissetmiş ve "evreka, evreka" diyerek hamamdan fırlamış.

Arşimet'in bulduğu şey; su içine daldırılan bir cismin taşırdığı suyun ağırlığı kadar, ağırlığını kaybetmesi ve taç için verilen altının taşırdığı su ile tacın taşırdığı su mukayese edilerek sorunun çözülebilmesiydi.

Arşimet'in bu kanunu doğada tesadüflere yer olmadığını, her zaman aynı koşullarda aynı sonuçlara ulaşılacağını göstermiştir. Arşimet, 23 yüzyıl önce, modern bilimsel yöntem anlayışına çok yakın bir anlayışla, bugün de geçerli olan statik ve hidrostatik kanunlarını bulmuş ve bu katkılarıyla bilim tarihinin en büyük kahramanlarından biri olmuştur.