Mehmet ÖZŞAVLI

Nitel Araştırma Nedir? Nitel Araştırma gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik bir sürecin izlendiği araştırma türüdür.

Daha çok var olan durumu tanımlama, sınırlarını çizmeye yöneliktir. Dünyaya genellenebilir sonuçlar vermez, iddia etmez. Sonuç deneysel araştırma kadar genel değil, ancak yorum yapılabilir.

Nitel araştırmada sınırları açık seçik belirlenmiş bir başlangıç noktası ve bu başlangıç noktasından hareketle izlenen ve araştırma sürecinde değişmeyen belirli aşamalar söz konusu değildir.

Marshall ve Rosmann (1999) nitel araştırma yapan araştırmacıların üç önemli nokta üzerinde durmaları gerektiğini vurgulamıştır: 1. Araştırmaya temel oluşturacak kuramsal bir çerçevenin açık bir şekilde oluşturulması 2. Sistematik, yapılabilir, aynı zamanda da esnek bir araştırma deseni oluşturması, 3. Yapılan araştırmayı okuyucunun anlayabileceği bir şekilde anlamlı ve tutarlı bir doküman haline getirerek sunmak.

Nitel Araştırma Döngüsü Modeli

Araştırma Probleminin Belirlenmesi Her araştırmanın belli bir amacı vardır. Araştırma problemi bu amacı yansıtır. Araştırma amacı=problem cümlesi(Coşkun,2013). Araştırma probleminin saptanması her türlü araştırmanın ilk safhasını oluşturur ve bu saptamada üç temel kaynak rol oynar:

1. Araştırma yapılmak istenen alan ile ilgili alanyazın, 2. Araştırmacının bireysel ve mesleğe mesleğe dönük deneyimleri, 3. İlgili alanda karşılaşılan toplumsal sorunlardır.

Önem ve Yapılabilirlik: Araştırma problemini değerlendirmede dikkate alınan iki önemli ölçüttür.

Önem, alanyazındaki bir boşluktan ya da problemin daha anlaşılmasına veya çözülmesine yönelik olmaktan kaynaklanabilir.

Yapılabilirlik, araştırmanın var olan kaynaklar dahilinde yapılıp yapılamayacağına ilişkindir. Kendi kaynakları ve ulaşabileceği kaynaklar.

Kuramsal/kavramsal Çerçevenin Belirlenmesi Kuramsal çerçeve, kuramsal ve pratik bilginin araştırma konusuyla ilişkisi ölçüsünde ortaya konulduğu, birbiriyle ilişkilendirildiği bir bölüm özelliğindedir. ( 2013)

Araştırma probleminin kuramsal çerçevesini oluşturmak, araştırma deseninin amaca dönük ve kendi içinde tutarlı olmasını sağlar. Dolayısı ile araştırmaya temel oluşturabilecek bir kuram varsa araştırmacının bunları incelemesi ve desen içinde yer vermesi gerekir. Bu da ALANYAZINI İYİ TARAMAKLA MÜMKÜNDÜR…

Kuramsal çerçeve; 1. Problemin boyutlarının tanımlanmasında, 2. Bunların birbirleri ile ilişkilerinin saptanmasında, 3. Bilgi toplama araçlarının belirlenmesinde, 4. Analiz aşamasında kullanılacak temaların belirlenmesinde yardımcı olur.

Ancak, her zaman kuramsal çerçeve oluşturmak mümkün değildir. Bu durum özellikle, daha önce çalışılmamış bir konuda araştırma yapıldığında karşımıza çıkar.

Peki ne yapmalı? 1. Daha esnek bir araştırma deseni benimsemeli ve elde edilen bulgulara göre bu çerçeveyi oluşturmalı 2. Glaser ve Strauss’un (1967) ortaya koydukları “Kuram oluşturma (grounded theory) teorisi işe koşulmalı.

Araştırma Sorusunun Yazılması Araştırma sorusu, araştırmaya konu olan problemin soru olarak ifade edilmiş biçimidir. Araştırmaya temel oluşturur ve araştırmanın diğer tüm öğelerini etkiler.

Problemin niteliği ve alanyazın taraması soru yazmada önemli rol oynar. Yani soru yazma, kuramsal çerçeveden derin bir şekilde etkilenir. Kuramsal çerçeveye göre soru yazılır. Aynı zamanda araştırma soruları da, taranacak alanyazının kapsamını büyük ölçüde belirler. Bu nedenle çoğu zaman soru yazma ve alanyazın taraması eş zamanlı yürüyen ve birbirini etkileyen iki süreçtir.

Birçok nitel araştırmada, araştırma sorusu yazma süreci, “geliştirme” ye ve “yeniden ifade etme”ye dayalıdır. Yani nicel araştırma gibi bastan kesin bir şekilde sınırlandırılamaz İki tip araştırma sorusu vardır: 1. Açık uçlu araştırma soruları Öğretmenler sınıfta disiplini nasıl sağlar? 2. Kapalı uçlu araştırma soruları Öğretmenin sınıfta sorduğu soruların türü ile, öğrencinin bu sorulara verdiği yanıtların düzeyi arasında ne tür bir ilişki vardır?

Araştırma Alanının/Örnekleminin Belirlenmesi Alanla ilgili olarak araştırmacının yapması gereken işler: 1. Alanla ilgili ön bilgiler edinmek, 2. Alanı daha yakından tanımak için gerekli temaslarda bulunmak, 3. Alanda çalışmak için gerekli izinleri almak, 4. Gerekirse araştırma mekanı yaratmak,

Marshall ve Rosmann araştırma alanı ile ilgili dört önemli özellikten bahsederler: 1. Alana araştırma amacı ile girmek mümkündür, 2. Alanda araştırma konusu ile ilgili zengin bilgiler, süreçler ve dokümanlar mevcuttur, 3. Araştırmacı alandaki bireylerle güvene dayalı ve etkili bir iletişim kurabilir, 4. Elde edilen bulguların kalitesi ve geçerliği hakkında kuşku yoktur.

Araştırmacının Rolünün Belirlenmesi Nitel araştırmada araştırmacı katılımcı bir rol üstlenir. Yani, alanda zaman harcayan, bilgi toplayan, alanı yakından tanıyan, olup biten olaylara dahil olan ve araştırmaya dahil olan bireylerle yakın bir iletişim kuran kişidir.

Veri Toplama Araçlarının/Stratejilerinin Geliştirilmesi Nitel araştırmada veri toplama yöntemlerinin başında: görüşme, odak grup görüşmesi ve gözlem gelmektedir. Bunların yanında çeşitli dokümanlar da (belge,yazışma, fotoğraf) nitel araştırmada kullanılan verilere temel oluşturabilir.

Nitel araştırmada elde edilen verilerin geçerliliği ve ulaşılan sonuçların doğruluğu hassas bir konu olduğu için birçok araştırmacı birden fazla veri toplama yöntemi kullanarak elde ettiği verileri teyit etmeye ve geçerliliklerini çok boyutlu olarak kanıtlamaya çaba gösterir.

Veri Toplama (görüşme, odak grup görüşmesi ve gözlem ) Veri toplama araçları geliştirdikten sonra araştırmacı veri toplamaya başlar. Araştırmacı, araştırma sorusuna yanıt verebilecek birden fazla yöntemi araştırma desenine dahil edebilir. Böylece bir yönteminin sınırlılığı, diğer yöntemin artısı ile telafi edilir. Buna veri çeşitlemesi (data triangulation) denir.

Veri Analizi, Bulguların Betimlenmesi ve Yorumlanması Nitel araştırmada elde edilen verilerin analizi için iki genel yöntem önerilebilir: 1. Betimsel Analiz 2. İçerik Analizi

Betimleme: Araştırmaya katılan kişilerden alınan görüşlerin özüne dokunmadan bazen de anlamı güçlendirmek ve dikkat çekmek için alıntıların yapılması ile verilerin sunulmasına denir. Yorumlama: Bulgular betimlendikten sonra yorum ve açıklama yapılabilir. “Bu söylenen ya da gözlenen ne anlama gelmektedir?” sorusu, yorumlamanın temelini oluşturur.

Sonuçların Sınırlandırılması ve Analitik Genellemelere ulaşılması Nitel araştırmada bulguların genellenmesi zordur. Çünkü: 1. Sosyal olaylar durağan değildir. 2. Ortam ve zaman açısından aynı sosyal olayı tekrar edemezsiniz. 3. Evreni temsil edecek sayıda ve düzeyde örneklemi dahil edemezsiniz.

Bu yüzden: Nitel araştırmada doğrudan genelleme mümkün değildir. Sınırlı genellemeler yapılabilir. Araştırmacı, araştırmanın sınırlıklarını tartışmalıdır. Araştırma sonuçlarının ne ölçüde genellenebileceğine dair yorumlar yapmalıdır.

Araştırmanın Kuram ve Uygulama İçin Doğurduğu Sonuçlar Son aşamadır. Bulgulardan hareketle kuram ve uygulamaya dair sonuçlar çıkarılır. Önerilerde bulunulur. Daha önceki kuramlar açıklanabilir, çürütülebilir, örneklendirilebilir. Yeni bir kuram ortaya konabilir.