ÇALIŞMA ORTAMI GÖZETİMİ Prof Dr Süheyla Ünal

Öğrenim hedefi Katılımcıların işyerinde çalışma ortamı gözetimi hakkında temel ilkeleri bilmelerine ve uygulamaları kavramalarına yardımcı olmaktır.

155 ve 161 sayılı ILO Sözleşmelerine göre iş sağlığı tanımı “Çalışanın çalışma ortamını, koşullarını, ilişkilerini ve çevresini, kendisini güdüleyen bir çalışma yürütecek bir biçimde etkileyebildiği; sağlıklı ve güvenli bir üretim ortamının ürünü olan bedensel, ruhsal, toplumsal optimal (en uygun) iyilik halinde olmaktır”.

Çalışma Ortamı Gözetimi İşyeri çalışma ortamında çalışanların sağlık ve güvenlikleri için tehlike ve risk oluşturan çeşitli madde ve etkenlerin varlığının saptanması, düzeylerinin ölçülmesi ve gerektiğinde kontrol altına alınması amacıyla yapılan tüm faaliyetlerdir

Çalışma ortamı gözetimi İşverenin çalışma ortamının gözetimi yükümlülüğü iş kazalarında ve meslek hastalıklarında kusur oranına etki eden en önemli unsurlar arasında yer almaktadır. Çalışma ortamı gözetiminin tam olarak yapılması ve bir sistem kurularak sürekliliğinin sağlanması iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesinde çok büyük bir etkiye sahiptir.

Çalışma ortamı gözetimi uygulayıcıları İş sağlığı iş güvenliği kurulları, İşyeri sağlık ve güvenlik birimleri, İşyeri hekimi İş güvenliği uzmanı

İş sağlığı iş güvenliği kurulları İşyerinin niteliğine uygun bir iç yönetmelik hazırlamak İşverenin yada vekilinin onayına sunmak İç yönetmeliğin uygulamasını izlemek İzleme sonuçlarını rapor haline getirip alınması gereken tedbirleri belirlemek ve kurul gündemine almak

İş Sağlığı ve Güvenliği Birimleri 27.11.2010 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe giren “İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği”nde İSGB ve OSGB ler, işyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturmak amacıyla; İşyerinde sağlık ve güvenlik risklerine karşı yürütülecek her türlü koruyucu, önleyici ve düzeltici faaliyeti kapsayan çalışma ortamı gözetiminden, işçilerin sağlığını korumak ve geliştirmek amacı ile işçilere verilecek sağlık gözetiminden sorumludurlar

İşyeri hekimi 27.11.2010 tarihinde yayımlanan “İşyeri Hekimleri Görev Yetki ve Eğitimleri Hakkındaki Yönetmelik”e göre işyerinde iş yeri hekiminin bulunması halinde iş sağlığı ve güvenliği kuruluna katılarak çalışma ortamı gözetimi ve işçilerin sağlık gözetimi ile ilgili danışmanlık yapmak ve alınan kararların uygulanmasını izlemek

İş güvenliği uzmanlarının temel görevi Çalışanların iş kazaları ve meslek hastalıklarından korunmasıdır Bu kapsamda çalışma ortamının gözetimi iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesinde etkili bir yöntemdir.

İSG uzmanı görevleri 29 Aralık 2012 tarihinde yayınlanan “İş Güvenliği uzmanlarının Görev Yetki ve Eğitimleri Hakkındaki Yönetmelik” Çalışma ortamının gözetimini yapmak, İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden yapılması gereken periyodik bakım, kontrol ve ölçümleri planlamak ve uygulanmasını kontrol etmek,

İSG uzmanı görevleri İşyerinde kaza, yangın veya patlamaların önlenmesi için mevzuata uygun çalışmalar yapmak ve uygulamaları takip etmek, Periyodik olarak eğitimleri ve tatbikatları yaptırmak.

Çevresel etkenler 2-Kimyasal etkenler 3- Biyolojik etkenler 1- Fiziksel etkenler 2-Kimyasal etkenler 3- Biyolojik etkenler 4- Psikososyal etkenler 5- Ergonomik etkenler

Fiziksel etkenler Termal konfor: Ortam ısısı: Sıcak, soğuk Gürültü Aydınlatma Radyasyon, yapay optik radyasyon Düşük ya da yüksek basınç Titreşim Lazer Elektromanyetik alanlar vb.

Termal konfor Termal konfor: Vücuttaki ısı dengesinin korunması, kaybedilen ısı ile kazanılan ısı arasında denge sağlanmasıdır. Etki eden faktörler: Ortam sıcaklığı Ortamın nem durumu Mutlak Nem; (gr/cm³). Bağıl Nem; (yüzde oranı) Termal radyasyon (radyan ısı) Hava akım hızı Yapılan işin niteliği Çalışanların giyim durumu Çalışanların yaşı ve cinsiyeti Çalışanların beslenmesi

Gürültü Maruziyet sınır değerleri : En yüksek maruziyet etkin değerleri : 85 dB (A)  En düşük maruziyet etkin değerleri : 80 dB (A) şeklindedir.

Kimyasal etkenler 1- Katı (Toz) 2- Gaz Organik Tozlar: Bitkisel ya da sentetik bileşiklerin oluşturduğu Anorganik Tozlar Fibrojenik tozlar Toksik tozlar Kanserojen tozlar Radyoaktif tozlar Alerji yapan tozlar İnert tozlar 2- Gaz

Kimyasallar için uyulacak mevzuat Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü

Kimyasallar İş yeri ortamının bir metreküp havasında herhangi bir gazın santimetreküp olarak kapsadığı hacim, milyonda kısım olmaktadır. Tozlar veya kurşun vb. metaller için ise bir metreküp havada kaç miligram bulunduğu anlamına gelen mg/m³ ölçüsü kullanılmaktadır. Metaller (Kurşun) ve Tozlar için : mg/m³ Gazlar için : cm³/m³ (Milyonda) Gazlar için : mm³/m³ (Milyarda)

Katı kimyasallar-Tozlar Çeşitli büyüklükteki katı taneciklerin hava veya başka bir gaz ile karışım haline toz denir. Solunabilen tozların tane büyüklüğü 60 mikronun altındadır. 5 mikrondan küçük zerrecikler, akciğerlerin derinliklerine kadar ulaşarak akciğer dokularına zarar verebilir. Tozların sağlık açısından en zararlı olanları 0.5 mikron ile 5 mikron arasında olanlardır.

Gazlar Boğucu Gazlar Basit Boğucu Gazlar Kimyasal Boğucu Gazlar Havadaki oksijenin yerini alarak veya oksijenin konsantrasyonunu yaşam için yeterli olmayacak düzeye düşürerek boğucu etki gösterirler. Karbondioksit, metan, etan, propan, bütan, hidrojen ve azot bu gruba örnektir. Kimyasal Boğucu Gazlar Vücutta kimyasal reaksiyonlara girmeleri ile boğucu etki gösterirler. Karbonmonoksit, hidrojensülfür ve hidrojensiyanür bu gruba örnektir.

Gazlar Tahriş Edici Gazlar Asidik özellikleri ve suda çözünürlükleri yüzünden solunum sistemi üzerinde tahriş edici etki gösterir. Amonyak, kükürtdioksit, fosgen, klor, azot oksitleri ve asit buharları bu gruba girerler.

Gazlar Sistematik Etki Gösteren Zehirli Gaz ve Buharlar Vücudun belirli sistemleri üzerinde toksik etki gösterirler. Akciğer zarları üzerine tesir eder veya doğrudan dolaşıma girerler. Arsin, karbonsülfür bu gruba girerler.

Gazlar Narkotik Buharlar Maruziyet halinde uyuşukluk ve uyku hali verirler. Dikkatin dağılmasına sebep olduğundan kaza riskini artırır. Benzin, toluen, trikloretilen vb

Gazlar Çözücüler İrritan gazlar Hem buharlarının solunması ile hem de deri temasıyla işçilerin sağlığı üzerinde olumsuz etkilere yol açmaktadırlar. Bazı çözücüler ise deri yoluyla emilerek vücutta toksik etkiler göstermektedir. Fenol, nitrobenzen bu gruba girerler İrritan gazlar Deri ve mukoza üzerinde irritan etkiye sahiptir. Kükürtdioksit, Azot oksitler, Amonyak, Fosgen vb.

3-Biyolojik Tehlikeler Bazı çalışma ortamlarında parazitler ve mikroorganizmalar bulunabilir dericilik ,hayvancılık ve tarım işleri gibi. Bu risklere bağlı olarak çeşitli rahatsızlıklar oluşabilir.şarbon ,burusella,hepatit,tüberkiloz vb. 4- Psikososyal tehlikeler Çalışanlar arası ilişkilerin iyi olmadığı bir çalışma ortamı kişilerin sağlığını bozar. 5-Ergonomik tehlikeler Çalışma çevresinin çalışana uygun olmadığı durumlarda iş kazaları ve meslek hastalıklarının ortaya çıkması kaçınılmazdır. Ergonomik koşulların sağlanması ve takibinin yapılması çok önemlidir.

Çevrenin kontrolü Müsaade edilen azami konsantrasyon (MAK değer) Atmosfer kirleticilerinin günde 8 saat maruz kalmak suretiyle uzun süre çalışan işçilerin sağlıklarına zarar etkisi olmadığı kabul edilen en yüksek konsantrasyona denir. MAK değer akut toksik etkisi olan maddeler için kullanılır. Bunlar kesin değerler olup çalışma gününün hiçbir saatinde aşılmaması gerekir.

Çevrenin kontrolü Eşik sınır değer (ESD) veya zaman ağırlık/ortalama İşyeri havasında var olup günde 8 saat veya haftada 40 saat çalışma süresi içinde maruz kalındığında tüm işçilerin sağlığına zarar vermediği kabul edilen değerlerdir. Değişik zamanlarda yapılan ölçümlerde bunların ortalama değerlerinin belirlenen sınır değeri aşmaması gerekir.

İŞYERİ ÖLÇÜMLERİ Gürültü Ölçümü Toz Ölçümü Metal ve Gaz Ölçümü Radyasyon Ölçümü Termal Konfor Değerlendirme Sık görülen meslek hastalığı türlerine göre, işyerlerinde en çok yapılan değerlendirmeler.

Gürültü ölçümü Ölçümleri ses seviyesi ölçer ile yapılır ve sonuçlar raporlanır. Gürültü ölçümleri için yasal dayanak; Gürültü Yönetmeliği İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Maruziyet sınır değerleri : En yüksek maruziyet etkin değerleri : 85 dB (A)  En düşük maruziyet etkin değerleri : 80 dB (A) şeklindedir.

Toz ölçümü Çalışma ortamındaki tozun neler olduğu tespit edilir ve miktarı özel cihazlarla belirlenir., Genellikle ölçüm sonucu mg/m3 tespit edilir.

Gaz ölçümü Üretim sürecinden kaynaklanan kimyasal gazların ölçülerek tespit edilmesi amaçlanır.

Aydınlatma ölçümü İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü kapsamında işyerlerinde suni ışık kullanıldığı hallerde aydınlatma miktarları ölçülerek raporlanacaktır. Ölçüm cihazı: Lüksmetre

Aydınlatma ölçümü Sınırlar; Avlular ve dış kesimlerde 20 lux Kaba malzeme taşınması gibi işlerin yapıldığı yerlerde 50 lux Kaba işlerin yapıldığı yerlerde 100 lux Ayrıntıların seçilebilmesi gereken işlerde 300 lux, Koyu renkli dokuma,büro ve benzeri sürekli dikkati gerektiren ince işlerin yapıldığı yerlerde 500 lux, Hassas işlerin sürekli olarak yapıldığı yerler 1000 lux’ ten az olamaz.

Termal konfor ölçümleri İşyerinde sadece termometre ile yapılan sıcaklık ölçümleri tek başına yeterli değildir. Nem, hava akım hızı ve radyan ısı ölçülmesi de gerekir. Nem ölçüm cihazı: psikrometre ya da higrometre Hava akım hızı ölçüm cihazı:Anemometre Radyan ısı ölçüm cihazı: Siyah Hazneli Termometre

Termal konfor ölçümleri Ortamdaki nem ve hava akım hızı da dikkate alınarak yapılan değerlendirmeye “Etkin Sıcaklık” Radyan ısıyı da dikkate alarak yapılan değerlendirmeye “Düzeltilmiş Etkin Sıcaklık” denir

Koruma önlemleri ÇEVRENİN KONTROLÜ Atmosferin devamlı kontrolü ile toksik madde konsantrasyonunu izleme Ortamın fizik koşullarının incelenmesi Zararlı maddeyi değiştirmek Fabrikasyon tekniğini değiştirmek Havalandırma Islak çalışma İşyerinin genel temizliği ÇALIŞANLARIN KONTROLÜ İşe giriş muayenesi Periyodik muayeneler Eğitim Kişisel koruyucu kullanmak