Özel Eğitimde Eğitici Oyuncaklar

Oyun ve oyuncaklar çocukların gelişimi için besin kadar gerekli olan ve yaşamlarının doğal bir parçası niteliği taşıyan uğraşlarıdır. Çocuğun oyundan en üst düzeyde yarar sağlayabilmesi için nitelikli bir oyun ortamı ve materyali sunulması büyük önem taşımaktadır. Yetişkin çevresinde olup biteni nasıl konuşarak, okuyarak öğreniyorsa, çocuk da başlangıçta dış dünyayı oyuncaklarının yardımıyla tanımaya çalışır.

Oyuncaklar zekayı, duyuları ve duyguları uyaran, çocuğun hayal gücünü ve yaratıcılığını geliştiren,bedensel, ruhsal ve sosyal gelişimini destekleyen çocukluk döneminin en değerli araç-gereçleridir. Oyuncak ve oyun materyalinin tanımını yapmak gerekirse çocukların oyun oynarken kullandıkları tüm malzemelerdir şeklinde tanımlamak mümkündür.

Oyuncak ve oyun materyallerinin çocuk oyunlarında iki ayrı rolü vardır Oyuncak ve oyun materyallerinin çocuk oyunlarında iki ayrı rolü vardır. Bazıları oyunu yönlendirme işlevine sahipken, bazıları doğrudan oyunun kendisini oluşturmaktadır. Örneğin,bebekler, bebek giysileri ve evcilik malzemeleri gibi oyuncaklar oyunda hayal gücünü uyararak oyunu yönlendirici bir role sahipken, bloklar, lego ve noperler, yap -bozlar gibi oyuncaklar ise oyuna kaynaklık ederek doğrudan oyunun kendisini oluşturmaktadır.

Eğitici Oyuncakların Yaraları Çocukların bebeklikten itibaren gelişimsel olarak desteklemede eğitici oyuncakların önemli rolü bulunmaktadır. Eğitici oyuncaklarla, bebek ve küçük çocukların yalnızca bilişsel gelişimlerini değil, tüm gelişim alanlarını desteklemek ve kolaylaştırmak mümkündür.

Bilişsel Gelişiminin Desteklenmesinde Eğitici Oyuncağın Yeri ve Önemi Eğitici oyuncaklar okul öncesi çocuklarının bilişsel gelişmelerinin desteklenmesinde önemli bir yere sahiptir. Akıl yürütme, problem çözme,bellek gibi zihinsel süreçlerin,görme,işitme, dokunma gibi duyuların desteklenmesinde eğitici oyuncakların işlevi göz ardı edilemez. Ayrıca, eğitici oyuncaklar renk, sayı, şekil, büyük-küçük,uzun-kısa gibi kavramlar , mekansal ilişkiler, zaman kavramı gibi kavramların gelişmesine neden olur.

Çocuklar eğitici oyuncaklarla oynarken benzerlik ve farklılıkları ayırt etmeyi,eşleştirmeyi, parça-bütün ilişkisini kurmayı, sıralama ve gruplama yapmayı öğrenirler. Eğitici oyuncaklar çocukların gözlem yapma, karşılaştırmalar yapma ve sonuç çıkarma gibi zihinsel işlevleri yapmalarını kolaylaştırır. Bunun dışında zihinde canlandırma ve yaratıcı düşünme yeteneklerini geliştirir.

Dil Gelişiminin Desteklenmesinde Eğitici Oyuncağın Önemi Eğitici oyuncakların okul öncesi çocukların dil gelişimine katkılarını iki açıdan incelemek uygun olacaktır. Birincisi, eğitici oyuncağın öncelikli hedefleri arasında dil gelişimini destekleme hedefi yer almayabilir. Ancak oyuncak birden fazla kişiyle oynanıyorsa,oynayan çocukların iletişim kurmak için dili kullanması gerekir.Buda çocukların alıcı ve ifade edici dil becerilerinin gelişimine katkı sağlar.

İletişimde dilin kullanılması, Türkçe nin kullanım bilgisi konusunda çocuğa deneyimler kazandırır. Eğitici oyuncaklar çocuğun dil gelişimini desteklemek amacıyla hazırlanmış olabilir. Bu şekilde, eğitici oyuncaklarla oynayan çocuklar yeni sözcükler öğrenirler, bir durumu ya da bir olayı anlatma, soru sorma becerileri gelişir. Verilen görsel ya da sözel ipuçlarıyla hikaye anlatma, hikaye oluşturma becerileri gelişir.

Sosyal ve Duygusal Gelişimin Desteklenmesinde Eğitici Oyuncakların Yeri ve Önemi Eğitici oyuncakların sosyal gelişimin desteklenmesinde doğrudan rolü olmamakla birlikte, çocuğun başladığı bir işi sürdürebilme, sonuçlandırma gibi becerilerini destekler. Ayrıca, bir arkadaş grubuyla oynama; paylaşma, yardımlaşma, işbirliğini yapabilme,sırasını bekleme, kurallara uyma gibi sosyal becerilerin gelişmesine yardımcı olur.

Eğitici oyuncaklar çocukların bağımsızlık ve özgüven geliştirmelerine, yönergelere uyma alışkanlığı kazanmalarına, başkalarına saygılı davranmayı ve dinlemeyi öğrenmelerine de yardımcı olur. Bunların başında öz bakım becerilerinin gelişimini destekleyici eğitici oyuncaklar hazırlayarak , çocukların giyinme-soyunma, kişisel ve çevre temizliği konularında davranış ve duyarlılık kazanmaları sağlanabilir.

Psiko-Motor Gelişimin Desteklenmesinde Eğitici Oyuncakların Yeri ve Önemi Eğitici oyuncakların motor gelişimin desteklenmesinde özel bir rolü yoktur. Ancak, eğitici oyuncakların pek çoğu el ve parmak kaslarının etkili olarak kullanılması,göz- el koordinasyonu gibi becerilerin gelişimini kolaylaştırır.

Eğitici Oyuncak Hazırlamada Göz Önünde Bulundurulacak Noktalar Eğitici oyuncaklar çocukların yaşlarına ve gelişim düzeylerine göre hazırlanmalıdır. Eğitici oyuncaklar çocukların yaşadıkları çevre, yaşam biçimleri ve yaşadıkları deneyimler dikkate alınarak hazırlanmalıdır. Eğitici oyuncaklar hazırlanırken çocukların ilgisini çekecek ve oynarken eğlendiren bir niteliğe sahip olunmasına dikkat edilmelidir. Eğitici oyuncakların yapımında sağlam bir malzeme kullanılmalıdır.

Eğitici oyuncak hazırlanırken oyuncağın güvenli olmasına dikkat edilmelidir. Eğitici oyuncakların yapımında tahta, mukavva ve karton dışında, bazı oyuncakların özelliklerine göre deri, vinlex, pazen, fötr gibi malzemeden de yararlanılır. Eğitici oyuncaklar için çizilen resimler ayrıntıdan uzak,basit ve anlaşılır olmalıdır.

Eğitici oyuncak için malzeme olarak tahta kullanılıyorsa, resimler yağlı boya ile boyanmalı, kuruduktan sonra tahtanın tümü verniklenmelidir. Mukavva ya da karton kullanılıyorsa resimler suluboya ile az sulandırılarak boyanmalıdır. Eğitici oyuncaklar boyanırken renk uyumuna dikkat edilmeli, fazla renk birarada kullanılmamalıdır. Eğitici oyuncağın yapımında çeşitli kutular, boş makaralar gibi artık malzemeden kolayca yararlanılabilir.

Eğitici oyuncakların Kullanımında Göz Önünde Bulundurulacak Noktalar Eğitici oyuncaklar tek çocuk ya da iki-üç kişilik gruplar halinde oynanacak şekilde planlanmalıdır. Eğitici oyuncakların tümü, sınıfta aynı zamanda ortaya konmamalıdır. Eğitici oyuncaklar ilk tanıtıldığında, öğretmen bunların nasıl kullanılacağını açıklamalı ve bir örnekle nasıl yapılacağını ve sonuca nasıl varılacağını göstermelidir. Çocuklar bu oyuncaklarla oynarken,öğretmen onlara sözlü olarak yardımcı olmalı ve sorunlara çözümler bulmada yol göstermelidir.

Çocuklar bu oyuncaklarla oynama süreleri onların yaşlarına, olgunluk düzeyine ve dikkatlerini bir konu üzerinde yoğunlaştırma yeteneklerine bağlıdır. Bunun için çocukları zorlamamalıdır. Çocuklar eğitici oyuncaklarla oynadıkları sırada özgür olmalıdırlar. Çocuklara sürekli yön vermeye çalışmak ilginin kaybolmasına neden olur. Öğretmen eğitici oyuncaklarla oynayan çocukları desteklemeli,buluşlarından ve becerilerinden dolayı onları övmelidir.

Çocuk bir oyuncakla oynadığı zaman bu işi sona erdirmeli, oyuncağın parçalarını kutusuna yerleştirmeli ve sınıfta bu oyuncaklar için ayrılan dolaba yerleştirmelidir. Öğretmen eğitici oyuncaklarla oynayan çocukları gözlemeli ve onların olgunluk düzeyini saptamalıdır. Daha sonra hazırlayacağı oyuncakları buna göre planlamalıdır. Eğitici oyuncaklar çocukların yaşlarına, gelişim düzeylerine, ünite konularına göre basitten başlayarak karmaşığa doğru bir yol izleyerek sunulmalıdır. Eğitici oyuncaklar için sınıfta bir köşe hazırlamak uygundur.

Eğitici oyuncaklar gruplanarak sergilenmelidir. Eğitici oyuncak köşesinde oyuncakları sergilemede öğretmen şunlara dikkat etmelidir: Oyuncaklar çocukların göz hizasına gelecek şekilde açık raflı dolaplara yerleştirmelidir. Eğitici oyuncaklar gruplanarak sergilenmelidir. Plastik tepsi ve kutular oyuncakları muhafaza etmek için kullanılmalıdır. Oyuncakların üzerinde etiketler bulunması çocukların oyuncakları doğru yere koyması için kolaylık sağlar. Plastik oyuncaklar sık sık sabunlu ve ılık su ile yıkanmalıdır.

Öğretmenin Rolü Öğretmenin en önemli görevlerinden biri,eğitici oyuncak köşesinde oynayan çocukları gözlemektir. Çünkü, çocukların burada sergilediği davranışlar öğretmene onları tanımada önemli ipuçları verir. Ayrıca öğretmen çocukları gözleyerek eğitici oyuncaklarla ilgili nasıl planlamalar yapacağına karar verir. Bazı oyuncaklar çocuklara basit ya da zor geliyorsa, onları kaldırabilir. Onların yerine, çocukların gelişim düzeylerine uygun yeni oyuncaklar koyabilir.

Bazen bir oyuncağın köşede uzun süre durması, çocukların o oyuncağa karşı ilgilerinin azalmasına neden olur. Öğretmen eğitici oyuncak köşesi ile ilgili şu soruları göz önünde bulundurmalıdır: Bu köşe gruptaki tüm çocuklar tarafından sık sık kullanılıyor mu? Bu köşe gruptaki tüm çocukların ilgisini çekiyor mu? Çocuklar bu köşedeki eğitici oyuncakların hepsi ile oynuyorlar mı? Eğitici oyuncaklar; çocukların ilgilerine cevap verecek çeşitlilikte mi?

Eğitici oyuncaklar birkaç şekilde oynayabilecek gibi hazırlanmış mı? Eğitici oyuncaklar hem tek çocuk ,hem de birkaç çocuğun birarada oymasına fırsat verecek şekilde mi düşünülmüştür?

Çocuklar bu köşede oynarken onlara ne yaptığı sorulmalı ve söyledikleri dikkatle dinlenmelidir. Bazen öğretmenin çocuğa bir eğitici oyuncak ile oynaması için yardım edilmelidir. Öğretmen çocukları gözlerken hangi gelişim aşamasında olduğunu belirleyebilmek için; Çocuk kendisine verilen eğitici oyuncağı keşfetmeye çalışıyor mu? Çocuk keşfetme ve deneme aşamasında daha fazla süreye ihtiyaç duyuyor mu? Çocuk eğitici oyuncakları öğretmen yanında olduğu zaman mı seçiyor? Çocuk yalnız mı oynuyor? Çocuk eğitici oyuncaklarla oynarken karşılaştığı problemleri kendi kendine çözebiliyor mu?

SON