İki savaş arası dönemde abd ve ortadoğu Çağdaş duman

İÇERİK Ortadoğu’nun Tanımı Ortadoğu Coğrafyasının Önemi Uluslararası Gelişmeler İki Savaş Arası Dönemde Ortadoğu Wilson İlkeleri Monroe Doktrini FED’in Kuruluşu Petropolitik ve Ortadoğu Petropolitiğin Jeopolitik Teorilere yansıması Sivil Toplum Faaliyetleri

Ortadoğu coğrafyası

ORTADOĞU’NUN öNEMİ Dini Önemi Jeostratejik Önemi Petrol ve Doğal Gaz Arap-İsrail Çekişmesi

ORTADOĞU’NUN ÖNEMİ DİNİ ÖNEMİ Ortadoğu’daki ilk çekişme sebebi, üç büyük din olan Musevilik, Hristiyanlık ve İslamiyet’in bu topraklardan doğmuş olması ve üç dine mensup insanların da kendileri için kutsal olan bu topraklara hakim olma isteği olarak bakılabilir.

ORTADOĞU’NUN öNEMİ Müslümanlar Açısından Önemi : Mekke, Medine ve Kudüs bu topraklardadır. Kudüs, Müslümanların ilk kıblesidir ve Ayrıca Müslümanlara göre Hz. Muhammed, cennete Kudüs’ten yükselmiştir. Hristiyanlar Açısından Önemi : Hz. İsa Kudüs’te doğup büyümüş ve burada çarmıha gerilmiştir. İncil’de Filistin, Lübnan, Mısır ve Mezopotamya kutsal topraklar olarak geçer ve saf Hristiyanlığın burada yaşandığına inanılır. Museviler Açısından Önemi : Ortadoğu coğrafyası Museviler açısından ‘Vadedilmiş Topraklar’ olduğuna inanılmaktadır. Tevratta ve Kur’anda tanrıya ulaşmak için inşa edilen kule olarak bilinen Babil Kulesi yine bu coğrafyada olduğuna inanılır.

ORTADOĞU’NUN öNEMİ Jeostratejik önemi Bölgenin coğrafi olarak kıtalar arası köprü olma özelliği mevcuttur. Özellikle; Cebelitarık Boğazı, Süveyş Kanalı Aden ve Hürmüz Körfezleri, Kızıldeniz, İstanbul ve Çanakkale Boğazları bölgenin jeostratejik önemini anlamamız açısından oldukça önemlidir. Arap-İsrail mücadelesi PETROL VE DOĞAL GAZ YATAKLARI OECD’nin rakamlarına göre dünya petrol kaynaklarının %61’i, doğal gaz yataklarının ise %41.2’si bu coğrafyadadır.

ORTADOĞU’NUN öNEMİ petrol Doğal gaz

Uluslararası gelişmeler Sykes Picot Antlaşması (1916 ) : I. Dünya Savaşı sırasında, Kut'ül Ammare Kuşatması sonrasında İngiliz kuvvetlerinin Osmanlı karşısında karşısında bozguna uğramasından sonra, Britanya ve Fransa arasında yapılan ve Osmanlı Devleti'nin Orta Doğu'daki topraklarının paylaşılmasını öngören gizli antlaşmadır. Balfour Deklerasyonu (1917) : İngiliz savaş kabinesinde dışişleri bakanı olan Arthur Balfour'un girişimiyle başlatılan ve sonuçta Filistin'de bir Yahudi devletinin kurulmasıyla sonuçlanan girişimdir. Bu deklerasyon, ilk Balfour Deklarasyonudur. Balfour girişimiyle 1926 yılında, İngiliz sömürgeleri konusunda ikinci bir Balfour Deklarasyonu yapılmıştır. Lord Arthur Balfour, 2 Kasım 1917 tarihinde uluslararası Siyonist hareketin liderlerinden olan Lord Rothschild'e bir mektup göndererek, Filistin topraklarında bir Musevi devleti kurulması konusunda İngiliz hükümetinin destek vereceğini bildirmiştir.

Uluslararası gelişmeler Paris Barış Konferansı (1919) : I. Dünya Savaşı'nı sona erdiren antlaşmaların hazırlandığı uluslararası bir konferanstır. Konferansta savaş sırasında imzalanmış olan gizli antlaşmaların uygulanması karara bağlanmış, İngiltere ve Fransa Wilson İlkeleri'ne tamamen ters düşmemek için “savaş tazminatı” yerine “savaş onarımı”, “sömürgeciliğin” yerine ise “manda-himaye sistemini “ gündeme getirerek uygulanmasını sağlamışlardır. Galip devletler Wilson ilkelerine uymayarak ağır şartları olan antlaşmalar hazırladılar. ABD de Avrupa ile ilişkileri en alt düzeye indirdi. Bu devletlerin oluşturduğu Milletler Cemiyeti kuruldu. ABD oluşumun dışında kaldı.

İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEMDE ORTADOĞU İngiltere ve Fransa 2. Dünya Savaşı’na kadar bölgeyi kontrol etmeyi başarmışlardır. İkinci Dünya Savaşı sonrasında ise İngiltere ve Fransa’nın egemenliği altındaki Ortadoğu devletleri sırasıyla bağımsız olmaya ve İngiltere ve Fransa’nın egemenliğinden kurtulmaya başladılar. Bölgede doğan bu boşluğu ABD ve Rusya doldurdu. Suriye ve Lübnan Fransa mandası altına Kuveyt, Irak, Ürdün, Filistin ve Mısır ise İngiliz mandası altına girmiştir.

Wilson ilkeleri ve ortadoğu Ortadoğu Ülkeleri açısından en önemli Wilson ilkesi self determinasyon ve savaş tazminatı ilkeleriydi. Ancak bu ilkeler Paris Barış Konferansı’nda kabul edilmiyor. Hazar bölgesindeki petrol ve doğalgazı Sovyetler Birliği kontrol ettiği için ABD’nin enerji için nüfuz edebileceği tek alan Ortadoğu kalıyor. Wilson prensiplerinin amacı İngiltere ve Fransa’nın bölgedeki etkinliğini kırmak. Wilson ilkeleri ABD iç kamuoyunda da kabul görmüyor ve meclisten geçirilemiyor.

Kutsal İttifak Karşıtlığı Monroe doktrini Anti Kolonyalizm Kutsal İttifak Karşıtlığı Karışmazlık İsteği Kabuğuna çekilme

Monroe doktrini Amerikan siyasetinin görünmez anayasası olmuştur. Dünya Politikasında Birleşik Devletlerin siyasetini açıklığa kavuştururken bu ilkelerden sapma gösteren liderlere müsamaha göstermemiştir. Nitekim Başkan Wilson, Birinci Dünya Savaşı’nı sona erdiren antlaşmaları ve Milletler Cemiyeti Paktı’nı Amerikan halkına kabul ettirmek için yoğun bir çaba göstermiştir. Amerikan halkı, 1920 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Birinci Dünya Savaşı’na damgasını vuran ve açıkladığı 14 ilke ile tüm dünyada dikkatleri üzerine çeken Wilson’un yerine Monroe Doktrini’ni savunan Cumhuriyetçilerin adayı Warren G. Harding’i seçerek Wilson politikaları yerine muhafazakar politikaları tercih etmiştir.

Federal Rezerv Sistemi(fed)

Federal Rezerv Sistemi(fed) David Rockefeller Rothschilds Paul Warburg Jacob Shiff James Stillman

PetroPolitik 1920’lerde İngiltere ve ABD anlaşıyorlar. Bu anlaşma çerçevesinde Amerikan petrol şirketleri bölgeye giriyor ve 2 tane merkez kuruyorlar. (Kuzey Irak ve Basra Körfezinde) 1930’lara kadar Suudi Arabistan ve Kuveyt’te kraliyet aileleri buraya yabancı petrol şirketlerinin girmelerine izin vermiyor. Fakat 1933 yılında yapılan anlaşmalar sonucunda Amerikan petrol şirketleri bölgeye giriyor. ABD, bölgeyi Sovyet yayılmacılığından korumayı ve Sovyet çıkarlarından kurtarmayı amaçlıyor. Özellikle 2. Dünya Savaşı Arifesinde bölgeyi Alman Nazizminden kurtarmak için başta Suudi Arabistan olmak üzere asker sevkiyatı gerçekleştiriyor.

Standart Oıl Company 1870 yılında Ohio’da kurulan ve ABD Yüksek Mahkemesi’nin şirketin yasa dışı tekel olduğuna karar vermesi sonucunda 1911’de kapatılan, dünyanın ve ABD’nin en büyük petrol şirketi. ABD Anayasa mahkemesi vermiş olduğu kararla şirketi bölmesine rağmen bölünen şirketler zamanla isim değiştirerek tekrar birleşiyor. En büyük hissedarları Rockefeller ve Rothchild aileleri.

Standart Oıl Company

Seven sisters Rockefeller ailesine ait Standart Oil adlı petrol şirketinin antikartel yasası ile bölünmesi sonucu ortaya çıkan Exxon, Mobil, Chevron ile 1991’de Texas Spindletop petrol alanının bulunmasıyla ortaya çıkan Gulf Oil ve Texaco Amerikan Royal Dutch Shell ve British Petroleum’dan oluşan 7 büyük petrol şirketi

Seven sisters Anglo Persian Oil Company (Birleşik Krallık) : 2000 yılında British Petroleum (BP) oluyor. Gulf Oil (ABD) : 1984’te SOCAL tarafından satın alınıp Chevron’u oluşturdu. Royal Dutch Shell (Hollanda/Birleşik Krallık) Standard Oil of California(SOCAL)-(ABD) : 1984’TE Gulf Oil ile birleşerek Chevron’u oluşturdu. Standard Oil of New Jersey (ABD) : Sonraki adıyla Exxon, 1999’da Mobil ile birleşerek Exxon Mobil’i oluşturdu. Standard Oil Of. New York(ABD) : Sonraki adıyla Exxon, 1999’da Mobil ile birleşerek Exxon Mobil’i oluşturdu. Texaco (ABD) : 2001’de Chevron tarafından satın alındı.

Saudı aramco Saudi Arabian Oil Company, Suudi Arabistan'nın ulusal petrol ve doğal gaz şirketidir. İlk olarak Kral Abdülaziz İbn-i El-suud ve ABD Başkanı Franklin Roosevelt tarafından ortak kurulmuştur.. Saudi Aramco'nun değeri 1.25 Trilyon ile 10 Trilyon Dolar arasında tahmin edilmekte olup bu rakamlar ile dünyanın en değerli şirketidir. Şirketin merkezi Basra Körfezi kıyısındaki Zahran kentinde yer almaktadır. Saudi Aramco 260 milyardan fazla varil ile dünyanın en büyük kanıtlanmış ham petrol rezervine ve en büyük günlük üretim seviyesine sahiptir. Şirket Suudi Arabistan'daki tüm enerji kaynaklarını yönetmektedir. Dünyanın en büyük kıyı petrol sahası Gavar ile en büyük açık deniz petrol sahası olan Sefaniye sahalarını işletmektedir.

Jeopolitik teoriler ve petropolitik Deniz Hakimiyeti teorisi : Alfred Thayer Mahan (1840-1914) Deniz Subayı Denizleri kontrol eden dünyayı kontrol eder. ABD-İngiliz rekabeti Standart Oil ve Royal Dutch Rekabeti İngiltere’nin Latin Amerika petrol pazarında etkili olması

Jeopolitik teoriler ve petropolitik Kara hakimiyet teorisi Sir Halford Mackinder (1861-1947) – Coğrafyacı ve Siyaset Adamı Kalpgah Tabiri – 1904 (The Geographical Pivot of History) Orta ve Aşağı Tuna, Karadeniz, Küçük Asya, Ermenistan, Tibet ve Moğolistan’ı kapsar Demiryolunun önemi Bağdat Demiryollarının imtiyazının Almanya’ya verilmesi

Jeopolitik teoriler ve petropolitik Kenar kuşak teorisi Nicholas J. Spykman (1893-1943) – Bilim Adamı Mackinder’in Kara Hakimiyeti Teorisi’ni önemsemekle beraber Kalpgah tanımını eleştirmektedir. Dünya’nın en önemli bölgesini ‘İç Hilal’ olarak tanımlar : Türkiye, Irak, İran, Pakistan, Afganistan, Hindistan, Çin, Kore ve Doğu Sibirya Kim kenar kuşağa hükmederse Avrasya’ya, kim Avrasya’ya hükmederse dünyaya hakim olur.

Sivil toplum faaliyetleri American Board of Commissioners for Foreign Mission(1818) Responded Anatolia and Southeast Europe Robert Koleji (1863)

Sivil toplum faaliyetleri Presbyterian Board of Foreign Mission (1837) Responded Syria and Persia American University of Beirut (1920)

Sivil toplum faaliyetleri Rockefeller Foundation Council on Foreign Relations(CFR) American University of Beirut American University in Cairo

Sivil toplum faaliyetleri Middle East Institute(MEI) US Government Agency Major Oil Companies Academic Institutions and Scholars

KAYNAKLAR Michael B. Oren, Power, Faith, and Fantasy- America in the Middle East, 1776 to the Present, W.W. Norton Company, New York, 2007 John A. Denovo, American Interests and Policies in the Middle East 1900-1939, The University of Minnesota Press, Minneapolis John Wesley Quinn, American Imperializm in the Middle East 1920-1950, Master Thesis Wake Forest University, North Carolina, 2009 Osamah Feisal Khalil, At the Crossroads of Empire: The United States, The Middle East, and the Politics of Knowledge, 1902-2002, Doctora Thesis, University of California, Berkeley, 2011

KAYNAKLAR Celal Öney, Misyoner Örgütlerin Rekabet Sahnesi Filistin, Tarih Okulu Dergisi, Eylül 2013, Yıl:6, Sayı:XV, S.331-354 Toby Craig Jones, America, Oil and War in the Middle East, The Journal of American History, June 2012 Bilgehan Emeklier/Nihal Ergül, Petrolün Uluslararası İlişkilerdeki Yeri: Jeopolitik Teoriler ve Petropolitik, Bilge Strateji, Cilt 2, Sayı 3, Güz 2010

Teşekkür ederiz