YAKIN ÇEVREMİZDEKİ ORGANİZMALAR

Yaşadığımız çevrede çok sayıda organizma ile iç içe bulunuyoruz Yaşadığımız çevrede çok sayıda organizma ile iç içe bulunuyoruz. Bunların çoğu sağlığımız üzerinde az ya da çok etkili organizmalardır. Geçmişte çok sayıda insanın ölüm nedeni olan bazı hastalıklar günümüzde basit uygulamalarla önlenmektedir. Bilimsel araştırmalar arttıkça, bilgi birikimi artmaktadır. Gelişmeleri takip etmek ve günlük yaşantımız içerisinde yer vermek bu organizmalardan korunmamızda etkili olacaktır.

Bu bölümde üzerinde etkili olan yakın çevremizdeki organizmalar; VİRÜSLER TEK HÜCRELİLER FUNGUSLAR (MANTARLAR) AKARLAR BÖCEKLER

VİRÜSLER Virüsler 20-300 nanometre (nm) arasında değişebilen boyutlarda, en küçük mikroorganizmaladır. Tek tip nükleik asit içerirler. Yani ya DNA ya da RNA‘yı taşırlar. Nükleik asidi koruyan kapsid adı verilen protein yapısında kılıfları vardır. Ayrıca kapsidin nükleik asidi koruma, hücre dışında yaşama ve yeni hücrelere virüsün girmesini sağlama özellikleri vardır.

Virüsler sadece canlı hücre içinde çoğalabilirler. Hücre içine girince üremesi için gerekli molekülleri hücreye sentezlettirir. Ve çok sayıda virüs partikülü oluştuktan sonra genelikle hücreyi parçalayarak serbest kalırlar. Serbest kalan virüsler yeni hücreleri enfekte edebilecek özelliğe sahiptir.

Virüsler ve Etkeni Oldukları Hastalıklar DNA VİRÜSLERİ RNA VİRÜSLERİ Papovavirüs : Siğil hastalığı Picornavirüsler: Çocuk felci, nezle, Hepatit A Adenoavirüs: Solunum yolları hastalığı Toğavirüsler: Kızamık Herpesvirüs :Ağız, üst solunum yolları, suçiçeği Retrovirüs:AIDS Ortomiksovirüs:Grip salgını Poxvirüs :Deri hastalığı Arbovirüs: Ateşli hastalık Hepadnavirüs: Hepatit B Paramiksovirüs:Kabakulak,kızamık REO VİRÜS :Çocuk islahleri Rabdovirüs:Kuduz

TEK HÜCRELİLER: BAKTERİ PROTOZOA

BAKTERİ Bakteriler prokaryot mikroorganizmalardır. Nükleus zarı, mitokondri, golgi cismi, endoplazmik retikulum taşımayan, eşeysiz olarak çoğalan hücreleri vardır. Tek hücrelidir ve hücre duvarı olarak tanımlanan kompleks bir zarla çevrilidir. İnsan ve hayvan vücudunda binlerce farklı bakteri türü vardır. Aynı şekilde çevremizde; bitkiler üzerinde, hava, su ve toprakta çeşitli bakteriler vardır. Bunlardan bir kısmı enfeksiyon oluşturmayan bakteriler olmasına karşın, bir kısmı da yaşamı tehdit edebilen ağır enfeksiyonlar oluşturabilme yeteneğindedirler.

Bakteriler mikroskobik görünüm bakımından 3 morfolojik gruba ayrılırlar KOK şeklinde bakteriler ÇOMAK şeklinde bakteriler SARMAL(SPİRAL) şeklinde bakteriler

Kok Şeklindeki Bakteriler: Genellikle küresel biçimli, 0,4-2 μm mikro metre boyutlarındadır. Koklar ikili (diplokok), zincir şeklinde veya üzüm salkımı şeklinde diziliş gösterebilirler.

Çomak şeklindeki bakteriler(basiller): Silindirik biçimli, 1-10 μm (mikrometre) boyutlarındandır. En ve boy farkı çok küçük olan çomaklar kokobasiller olarak adlandırılırlar.

Sarmal (spiral) şeklindeki bakteriler: Bir ya da daha fazla kıvrım bulunur. Bu morfolojideki bakteriler, hücreleri sert ve yumuşak olanlar olmak üzere 2 gruba ayrılırlar. 1. grupta bulunanların kıvrımları sabittir.ve kirpikleri ile hareket ederler. 2. grupta bulunanlar bükülebilen, kıvrılarak hareket ederler.

Bakteriler ve Etkeni Oldukları Hastalıklar: Haemophilus :Çocuklarda MENENJİT Bordetella :BOĞMACA Listeriya :MENENJİT Mycobacterıüm :TÜBERKİLOZ Streptokok :APSE, FARANJİT, MENEJİT Corynbacterium :DİFTERİ

PROTOZOA Protozoa’nın (bir hücreliler) denizlerde,tatlı sularda,nemli yerlerde serbestçe yaşayanları olduğu gibi başka acanlılarda sığıntı ve parazit olarak yaşayanlarıda vardır. Vücutları bir hücreden ibaret olan bu canlılar gerçek bir çekirdek, sitoplazma ve hücre zarına sahiptir. İnsanlar da hastalık oluşturan protozoaların bir kısmı sadece insanı tercih ederken bir kısmı da başka memelilerde yaşayabilirler.

Bazı protozoonlar ise insanda hastalık oluşturabilmesi için öncelikle bir eklembacaklı vücudunda evrim geçirir ve daha sonra insanlara bulaşabilirler. Örneğin: Sıtmanın sivrisineklerle, şark çıbanının tatarcıkla bulaşması gibi.

Protozoa Ve Etkeni Oldukları Hastalıklar: SARCODİNA : AMİPLİ DİZANTERİ MASTİGOPHARA: ON İKİ PARMAK BAĞIRSAĞINDA KİST PLASMODİUM : SITMA APİCOMPLEXA : ÖLÜ DOĞUMLAR

FUNGUSLAR Whittaker (1969) gruplandırılmasında mantarlar, ayrı bir alem olarak Fungi adı altında toplanmıştır. Funguslar için basit bir tanım yapmak mümkün değildir. Çünkü şekil , davranış ve hayat devri yönünden birbirine uymayan çok sayıda organizmayı içerir. Dünya da her yerde mevcuttur. Özellikle nem oranı yüksek yerlerde çok daha fazla bulunmaktadır.

Genel olarak tanımlanacak olursa; FUNGUSLAR: Adsorbsiyonla beslenen genellikle tek hücreli bazen de çok hücreli canlılardır. Eşeyli ve eşeysiz çoğalırlar. Her iki durumda da spor oluştururlar. Saprofit cansız organik maddeler üzerinde çürümeye neden olarak yaşarlar. Parazitler ise çoğunlukla bitkileri veya bazen hayvanları hatta insanları hastalandırmak üzere enfekte ederler.

Funguslar Ve Etkeni Oldukları Hastalıklar: MİKOZLAR YÜZEYSEL MİKOZLAR Deri,mukoza,tırnak,saç,kıl, gibi vücudun dış bölgesine yerleşen enfeksiyonlardır. DERİN MİKOZLAR Organ yerleşimi, derin dokuları tutan ve genellikle tüm sistemlere yerleşme yeteneği olan enfeksiyonlardır.

AKARLAR Kutup bölgelerinde çöllere kadar her yerde rastlanan insanlarda tarım ürünlerinde ve evcil hayvanlarda rastlanır.

Akarlar etkeni ve oldukları hastalıklar DERMANYSSİDAE :KAŞINTI PYEMOTİDAE :ARPA UYUZU DEMODİCİDAE :SİYAH NOKTA TROMBİCULİDAE :ÇUÇUGAMIŞU HASTALIĞI

BÖCEKLER Yaşamlarının bazı dönemlerinde parazit olarak yaşayanlar ile insan vücudu veya besini ile yakın ilişkisi olanlar halk sağlığı açısından risklidir. En geniş ve en önemli sınıftır. Vücutları segmentlidir ve baş, göğüs, ve karın olmak üzere 3 kısımdan oluşur. Başında bir çift anten, gözleri, ağız parçaları taşır. Antenler duyu organlarıdır ve hareketlidir. Böceğin ergin hale gelebilmesi için geçirdiği değişimlere METAMORFOZ denir. Böcekler sınıfının 33 kadar takımı bilinmektedir.

Böcekler Ve Etkeni Oldukları, Taşıdıkları Hastalıklar:

HAMAM BÖCEKLERİ: Vücutları oval ve yassıdır. Antenleri kıl şeklinde ve uzundur. Ön kanatlar kısmen birbiri üstünde kapanan büyük ve kalın bir örtü kanadı şeklindedir. Çoğunlukla tropikal bölgede yaşamalarına rağmen çeşitli yollarla dünyanın her tarafına yayılmıştır. Gece karanlıkta dolaşır, gündüz arlık ve çatlaklarda gizlenir. Dolaştıkları yerlere, besin maddelerine vücut salgılarını, dışkısını ve kısmen sindirdiği besinleri kusmak yoluyla bırakır. HASTALIK: ENFEKSİYON

PİRELER Küçük, kanatsız, kahverengi , uçma yeteneklerini yitirmiş olmalarına rağmen uzamış kalınlaşmış arka bacağın kalçası aracılığıyla çok uzun mesafelere sıçrayabilirler. Yaşamlarına memelilerin kürkleri ya da kuşların tüyleri arasında geçiren, ağız parçaları delici- emici olan hayvanlardır. Erişkin pireler konaktan kan emerek yaşaralar. HASTALIK: İNSANLARDAN KAN EMER.

ARILAR Sokucu arılarda dişilerin yumurta koyma borusu zehir iğnesine değişerek, korunmada ve yumurtaları koyacağı larva veya erişkin hayvanların felç edilmesinde kullanılır. Zehir iğnesi eşek arılarında çok iyi gelişmiştir. Arı sokmasından sonraki ağrı , iğnenin deriye girmesinden çok zehirin etkisiyle olur. Ve birkaç saatte geçer. HASTALIK: ALERJİK BELİRTİ

BİTLER Dünyanın her tarafında yaygındırlar. Vücudu baş, göğüs ve karın olmak üzere 3 ayrı kışından oluşmuştur. Sokucu ağız yapısına sahiptir. Tutucu bacaklarıyla kıllara tutunurlar. Düşük ısı derecelerinde hareket edemezler. Bir dişinin yumurtalığı yumurta sayısı ısı ve beslenmeye göre değişir. Yumurtalar bir kapsül içinde saçlara yapıştırılır. HASTALIK: EGZAMA , KAŞINTA , İRİNLİ YARA

TAHTAKURULARI Vücutları oval ve yassıdır, kanatları yoktur. Özellikle sıcak iklimlerde çok fazla olmak üzere dünyanın her tarafında meskenlerde bulunabilirler. Ev, otel, baraka ve diğer meskenlerde duvar ,döşeme çatlakları vb. yerlere saklanan böceklerdir. Gündüzleri gizlenir, geceleri çıkarlar. HASTALIKLAR: KAŞINTILI LEZYON

SİNEKLER Çeşitli hastalık etkenleri taşımaları ve miyaz yapmaları nedeniyle sakıncalıdır. Sinekler insanlara miyaz yoluyla da zarar verirler. Miyaz :sinek larvalarının oluşturduğu parazitliğe denir. HASTALIK : MİYAZ HASTALIĞI

PİRELER : İNSANLARDAN KAN EMER ARILAR : ALERJİK BELİRTİ HAMAM BÖCEKLERİ : ENFEKSİYON PİRELER : İNSANLARDAN KAN EMER ARILAR : ALERJİK BELİRTİ BİTLER : EGZAMA , KAŞINTA , İRİNLİ YARA TAHTAKURULARI : KAŞINTILI LEZYON SİNEKLER : MİYAZ HASTALIĞI

DOĞRU-YANLIŞ SORULARI: ( D) Virüslerde Nükleik asidi koruyan kapsid adı verilen protein yapısında kılıfları vardır. (Y) Bakteriler mikroskobik görünüm bakımından 5 morfolojik gruba ayrılırlar. ( D)Bakteriler etki etki oldukları hastalık MENENJİT tir. (Y)Akarlar çıplak gözle görülebilir. (D)Fungusların diğer adı mantarlardır.

BOŞLUK DOLDURMA SORULARI Funguslar ve etkeni oldukları hastalıklar olan mikozlar …........... Ve ……………. Olmak üzere 2’ye ayrılırlar.(YÜZEYSEL MİKOZLAR VE DERİN MİKOZLAR) Bakteriler mikroskobik görünüm bakımından 3 morfolojik gruba ayrılır. Bunlar …………….şeklinde ,……………………şeklinde ve …………………… şeklindeki bakterilerdir.(KOK,ÇOMAK,SARMAL(SPİRAL)) Yakın çevremizde etkili olan organizmalar ………………….,…………………….,………….……,………………ve …………………….dır.(VİRÜSLER ,TEK HÜCRELİLER,FUNGUSLAR,AKARLAR,BÖCEKLER) Virüsler ve etki oldukları hastalıklar …………………. Virüsleri ve ………………… virüsleri olmak üzere 2 ye ayrılırlar.(DNA,RNA) Tek hücreliler ………………………ve ……………………… olmak üzere 2 ye ayrılırlar.(BAKTERİ VE PROTOZOALAR)

KLASİK SORULAR 1-) Fungusları tanımlayıp , neden oldukları hastalıklara örnek veriniz. FUNGUSLAR: Adsorbsiyonla beslenen genellikle tek hücreli bazen de çok hücreli canlılardır. YÜZEYSEL MİKOZLAR:Deri,mukoza,tırnak,saç,kıl,gibi vücudun dış bölgesine yerleşen enfeksiyonlardır. DERİN MİKOZLAR:Organ yerleşimi, derin dokuları tutan ve genellikle tüm sistemlere yerleşme yeteneği olan enfeksiyonlardır. 2-) Böceklere örnek verip hangi hastalıklara sebep olduklarını yazınız. HAMAM BÖCEKLERİ: ENFEKSİYON PİRELER : İNSANLARDAN KAN EMER ARILAR : ALERJİK BELİRTİ BİTLER : EGZAMA , KAŞINTA , İRİNLİ YARA TAHTAKURULARI :KAŞINTILI LEZYON SİNEKLER :MİYAZ HASTALIĞI

ADI : HEDİYE SOYADI : TAKTIK NUMARA : 141104710 SINIFI : FBÖ–4/A