1

SEYRÜSEFER 2

Seyrüseferde kullanılan limit ve koşulların farklılığı nedeniyle seyrüseferler; Görerek (Visual Flight Rules), Aletli (Instrumental Flight Rules) olarak ikiye ayrılır. 3

VFR VFR şartlarda uçuş için gerekli minimum koşullar aşağıdaki çizelge’de verilmiştir. Bu koşulların altında kalan hava durumlarında VFR uçuş ve seyrüseferi yapılamamaktadır. Uçuş yapan pilotun VFR minima çizelgesindeki koşullara uyması gerekir. Bir meydandan VFR uçuş planı ile kalkış yapılacaksa uçuş rüyetinin 5 Km. ve üzeri olması yeterlidir. VFR uçuşta VMC (Visual Meteorological Conditions) muhafaza edilmelidir. Görerek meteorolojik şartları (VMC) : Görüş, bulutlardan mesafe ve bulut tavanının ilan edilen asgari limitlerin üzerinde olduğu durum. 4

5

IFR Bu tip bir seyrüseferin yapılabilmesi için uçulacak uçağın ve kullanıcı olarak pilotun, IFR koşullarda uçabilecek lisans ve yetkilere sahip olması gerekir. IFR koşullarda uçacak uçakların NAV ve COM cihazlarının yeterliliği, buzlanma şartları ve gece uçuşları için gerekli teçhizatın bulunması sayılabilir. Belirtilen koşullardan bir tanesinin bile eksik olması halinde IFR kalkış ve IMC(Instrumental Meteorological Conditions) hava durumunda uçuş yapılamaz. Aletli meteorolojik şartları: Görerek meteorolojik koşullar için belirtilen en düşük değerlerden daha düşük değerler. 6

Seyrüsefer Yöntemleri Temel seyrüsefer yöntemleri; Harita Okuma (Pilotaj); harita kullanarak, arazi şekillerini takip etmek suretiyle yapılan seyrüseferdir. Dead-reckoning (Hesabi Seyrüsefer); hiçbir seyrüsefer yardımcı cihazı kullanılmadan, mesafeyi ve uçuş istikametini, havada geçen zamanı ve yer süratini hesaplayarak uçağın pozisyonunun bulunmasıdır. Radyo Seyrüseferi; çesitli tipte radyo seyrüsefer yardımcı cihazları (VOR, NDB v.b.) kullanılarak yapılan seyrüseferdir. 7

ÇALIŞMA PRENSİPLERİNE GÖRE SEYRÜSEFER SİSTEMLERİ Dairesel Sistemler EM dalganın gidip-yansıyıp dönme süresinin ölçülmesi prensibine dayanır. Radar ve DME istasyonları. Hiperbolik Sistemler Bu sistemlerde hava aracı birbiriyle senkronize çalışan iki ayrı istasyonun sinyallerini alıp ikisi arasındaki zaman farkını ölçerek değerlendirir. OMEGA ve LORAN sistemleri bu prensiple çalışırlar Açısal Sistemler Sinyallerin gidiş dönüş zamanı yerine, istasyona veya uçağa göre radyal ve açı ölçülmesi prensibine dayanır ADF, ILS, VOR. 8

Radyo Frekans Kategorileri 9

ADF (Automatic Direction Finder) Uçaklara yayın yapan yer istasyonlarına bağlı olarak yön bulma imkanı sağlayan bir seyrüsefer yardımcısıdır. NDB (Non Directional Beacon) ve L (locator) olmak üzere iki tür yer istasyonu vardır. LF ve MF bandında çalışan bu sistem uçaktaki göstergeler vasıtasıyla, uçağın bulunduğu pozisyona göre istasyonun yönünü gösterir. 10

NDB (Non Directional Beacon) Bir NDB hava yollarında, hava meydanı veya ILS yerleştiricisi olarak, ya da VOR ile birlikte veya yalnız başına bir hava limanının civarında kullanılabilir. Günümüzde seyrüsefer amaçlı kullanılan NDB, basit bir yaklaşma yardımı sağlamak için DME ile birlikte kullanılır. 11

VOR (VHF Omni Range) VOR istasyonu kendi etrafında birer derece aralıklarla 360 adet radyal adı verilen doğrusal hat üretir. Uçakta alınan VOR bilgisi, pilota uçuş esnasında radyal bilgisi verir. VHF bandında her yönde yayın yapan verici, kullanıcıya, seçilen radyale göre pozisyonunu bildirir. 12

VOR ile sağlanan bilgiler Seçilen radyale göre uçağın pozisyonu, Uçuş Başı, TO/FROM bilgisi ve sessizlik konisi üzerinde uçulup uçulmadığı gibi. (Yüksek açılarda anten performansının limitlerine bağlı olarak radar kapsamında oluşan boşluğa denilmektedir) 13

VOR Çeşitleri NVOR (Normal VOR): Genelde düz uçuşlarda, seyrüsefer esnasında kullanılır. TVOR (Terminal VOR): Yaklaşmalarda kullanılır. DVOR (Doppler VOR): Çalışma prensibi diğer ikisine göre daha farklıdır. Havaalanı içindeki veya VOR istasyonu çevresindeki metal yapıların veya araçların sebep olduğu yansımalardan kaynaklanan bilgi hatalarının ortadan kaldırılması için geliştirilmiştir. Diğer iki tipe göre daha duyarlıdır ve hata payı daha düşüktür. 14

DME (Distance Measurement Equipment) Pilota yer istasyonu ile uçak arasındaki uzaklığı veren ve UHF bandında yayın yapan bir sistemdir. Genelde VOR ile birlikte kullanılır. Böylece pilot aynı anda hem radyal hem de uzaklık bilgisini elde etmiş olur. Bu tür bir sistemde pilotun VOR frekansını seçmesi otomatik olarak ona bağlı DME frekansını da seçmesini sağlar (VOR/DME). İstasyonun tam üzerinden geçildiğinde DME istasyonu uçağın irtifasını gösterecektir. 15

16 DME taşıtın diyagonal mesafesini bildirdiği için uçağın yerdeki izdüşümünün istasyondan uzaklığı DME'den okunan değerden daha küçük, taşıt istasyon üzerinde ise DME değeri irtifasına (AGL) eşit olacaktır. DME anteninin hafif bir uçak üzerindeki konumu

TACAN (Tactical Air Navigation), TACAN sadece askeri havacılıkta kullanılan bir radyo seyrüsefer sistemidir. TACAN askeri uçaklar için yön ve uzaklık bilgisini sağlar. Bir DME alıcısı TACAN istasyonunun gönderdiği sinyalleri alabilir ve uzaklık bilgisinden faydalanabilir. 17

VORTAC (VOR+TACAN) Birbirine çok yakın yer istasyonlarının sinyallerinin birbirine karışmasını önlemek için, özellikle sivil ve askeri uçakların uçtuğu bölgelerde VORTAC (VOR+TACAN) radyo seyrüsefer yardımcısının kullanılması daha uygundur. Sivil uçaklar VOR' dan yön, TACAN' dan mesafe, askeri uçaklarda TACAN' dan mesafe ve yön bilgisi alırlar 18

19

20

21

22

23

24

ILS (Instrument Landing System) Bulut tavanının düşük, görüş ve diğer meteorolojik faktörlerinin kötü olduğu durumlarda uçağın piste elektronik cihazlarla emniyetli olarak iniş yapmasını sağlayan bir sistemdir. ILS Üç ana yer sisteminden oluşur: LOCALIZER GLIDE PATH MARKERLER 25

LOCALIZER Pist merkez hattını göstermek için ufki düzlem meydana getiren LOCALIZER: Bir piste ILS yaklaşması yapan uçakların, pistin merkez hattı doğrultusunda yaklaşmalarını sağlar. 26

GLIDE PATH İniş noktasına doğru bir açıyla (3°) yaklaşması için dikey düzlem meydana getiren GLIDE PATH (GP/ alçalış- süzülüş açısı), İniş yapacak uçakların piste en uygun süzülme açısı içinde alçalmasını sağlar. 27

MARKER Yaklaşma hattı boyunca dizilen ve dikey yayın yapan MARKER’lar. ILS' de kullanılan markerler alçalma yapan uçakların pilotlarına pist başına ne kadar mesafede olduklarını bildirir. Bu üç sistem daha çok fayda sağlamak ve emniyet için, yüksek şiddetli yaklaşma ışıkları ve DME (mesafe bilgisi veren sistem) ile beraber kullanılırlar. İç marker günümüzde pek fazla kullanılmaz 28

29

LORAN C (Long Range Navigation) Uzun menzilli uçuşlarda kullanılan bir seyrüsefer sistemidir. Özellikle okyanus aşırı uçuşlarda kullanılır. Menzil KM’ ye kadar ulaşır (Yerin yapısına ve güce bağlı olarak). Uçağın dünya üzerindeki yeri yanında, hızını ve uçuş yönünü de saptamak mümkündür. Fakat bu sistemler günümüzde artık kullanılmamaktadırlar 30

RADAR Özellikle hava trafik kontrolünde vazgeçilmez radyo seyrüsefer yardımcısıdır. Uçak üzerinde ve yerde olmak üzere radar sistemleri’nde amaç, herhangi bir cismin varlığını ve uzaklığını tespit etmektir. Çalışma prensibi vericiden gönderilen dalganın cisimden yansıyıp geri dönüş süresinin ölçülüp verici ile cisim arasındaki uzaklığın saptanmasına dayanır. 31

PSR Hava trafiğinin düzenlenmesinde kullanılan yer radarıdır. Amaç, belirli bir bölge içersindeki tüm uçakları saptayıp hava trafik kontrolörüne o anki hava trafiği ile ilgili bilgileri sağlamaktır. 360º dönme yeteneği olan primary radar ile menzili içerisindeki tüm uçakların ve hatta sağanak yağışların istasyona olan uzaklık- larını ve yönlerini saptamak mümkündür. 32

SSR Bu radar sistemi ile uçağın istasyona olan uzaklığını ve yönünü, irtifasını, kimliğini saptamak mümkündür. SSR’ da hem uçakta, hem de yer istasyonunda alıcı ve verici sistemleri bulunmaktadır. Yer istasyonundan 1030 MHz' te gönderilen soru sinyalleri uçak tarafından alınır ve uçak üzerindeki transponder denilen cihaz vasıtasıyla irtifa ve kimlik bilgileri (Mod A ve C bilgileri) kodlanarak yer istasyonuna geri gönderilir. 33

34 Yer istasyonunda ise alınan cevap sinyali çözülerek bir ekran üzerine verilir. Kontrolör, üzerinde transponder’i bulunan tüm uçakları, irtifa ve kimlik bilgileriyle birlikte u ekran üzerinde görme ve yönlendirme imkanına sahip olur.

35

MODE A,C ve S Mode A : Kimlik bilgisi Mode C : İrtifa Bilgisi ( FL olarak) alınır. Mode S Transponder: Uçağa ait tüm bilgiler ( Çağrı adı, yerde mi havada mı olduğu bilgisi, Gerçek hava sürati, uçuş başı, uçuş seviyesi v.s) sağlanır. 36

COMMUNICATION Frekans Bantlarının Özellikleri VHF (30-300MHz): VOR, ILS LLZ, Markers, FM radyo ve televizyon yayını, telsiz haberleşmesi. UHF (300MHz-3GHz): DME, ILS Glide Path, TACAN, askeri haberleşme, GPS. 37

8.33 KHZ 38 * MHZ VHF bandı havacılık haberleşme sistemlerinde kullanılmaktadır. (APP, ACC, TWR, ATIS, VOLMET vs.) * Söz konusu bant yoğun olarak kullanıldığından dolayı 25 KHZ ayrımı yeterli olmamaktadır.

CPDLC (Controller-Pilot Data-Link Communications ) Pilot ve Kontrolör arasında hava –yer haberleşme sistemidir. Geleneksel ses iletişimine destek olarak mesaj şeklinde iletişimdir. ATM’de emniyet ve verimliliği arttırmak amaçlı geliştirilmiştir. (Maastricht Upper Area Control Centre) 39

Hava-yer arasındaki hava aracı haberleşme adresleme ve raporlamaya dayalı sayısal datalink sistemidir. Uçuş ekibinin iş yükünü azaltmaya yönelik, modern bilgisayar teknolojisi kullanılarak rutin rapor (METAR v.s) ve mesaj alışverişi olarak kullanılmaktadır. 40 ACARS (Aircraft Communications Addressing and Reporting System

41