EĞİTİMİN TEMEL KAVRAMLARI 1. BÖLÜM EĞİTİMİN TEMEL KAVRAMLARI Öğrenci bu bölümü Öğrendiğinde; 1. Eğitimin temel kavramlarını açıklar. 2. Yaşam boyu öğrenme anlayışının gelişimini kavrar, 3. Öğrenme sürecini kavrar, 4. Eğitim ve öğrenme sürecininin nedenlerini kavrar.

İçindekiler Giriş Eğitimde Temel Kavramlar Öğretme Nedir? Öğrenme Nedir? Öğretim Nedir? Eğitim Nedir? Amaç Nedir? Hedef Nedir? Plan Nedir? Program Nedir?

İçindekiler Program Nedir? Eğitim Programı Müfredat Programı Ders Programı Teknik Nedir? Eğitim Teknolojisi Nedir? Kültür Öğretim Programı

Giriş Eğitiminin Genel Amacı, Türk Milletinin beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek olarak belirtilmektedir. Bu amaçları gerçekleştirebilmek için ortak bir anlayış ile birliktelik en büyük zaruriyetlerden bir tanesidir.

Eğitimde Temel Kavramlar Eğitim ve eğitim faaliyetlerinin yürütülmesinde bilinmesi ve uyulması gereken bazı temel kavramlar vardır. Bu kavramlar eğitim ve öğretimin zeminini oluşturur. İyi bir eğitim ve öğretimin oluşması için de, temel kavramların bir sıra dâhilinde ele alınıp, aşama aşama yürütülmesi gerekir. Eğer temel kavramlar, yerli yerine oturtulmazsa veya bazı kavramlar göz ardı edilirse, eğitim ve öğretim amacına ulaşmaz.

Öğretme Nedir? Herhangi bir öğretmen için günlük hayatta bile “Öğretemiyor, belletemiyor, anlatamıyor” gibi eleştiriler sık sık duyulur. Bunun için hiçbir öğretmen böylesi eleştirilere hedef olmak istemez. Her öğretmenin amacı “iyi öğreten” bir öğretmen olmaktır. Eğitimciler genelde öğretmeyi “herhangi bir öğrenmeyi sağlama faaliyeti” olarak tanımlamaktadırlar. Bir faaliyetin öğretme olarak kabul edilebilmesi için, öğrenmenin gerçekleşmiş olması gerekir. Öğretme, bir öğretmenin en temel faaliyetlerinden biridir. Öğretmenin başarılarından en önemlisi, öğretmeyi gerçekleştirebilmesidir.

Öğrenme Nedir? Öğrenme, genel anlamda (bireyin olgunlaşma düzeyine göre) çevresiyle etkileşimi sonucu bireyin davranışlarında oluşan değişmelerdir. Bir başka ifadeyle, taklit ya da yaşantı sonucu bireyin davranışlarında kalıcı davranış değişikliğidir.

Öğrenmenin oluşması ve pekişmesi için bazı temel kurallar vardır: 1. Öğrenme, öğrenmeye hazır olmakla oluşur. 2. Öğrenme, motivasyonla oluşur. 3. Öğrenme, alıştırma tekrarla oluşur. 4. Öğrenme, öğrenenin aktif katılımıyla oluşur. 5. Öğrenme, öğrenme materyallerinin kullanımıyla oluşur.

Öğrenme süreci dört şekilde gerçekleşmektedir. Bunlar: 1. Hissederek öğrenme, 2. Gözlemleyerek öğrenme, 3. Düşünerek öğrenme, 4. Yaparak öğrenmedir.

Öğretim Nedir? Öğretim, okullarda gerçekleştirilen öğretme ve öğrenme faaliyetlerinin bütünüdür. Yani öğretim; öğretme ve öğrenmeyi birlikte kapsamaktadır. Başka bir ifadeyle öğrenmenin gerçekleşmesi ve bireyde istenilen davranışların gelişmesi için, uygulanan süreçlerin tümüdür.

Öğretimin gerçekleşebilmesi için, öğretmenin şu noktalara dikkat etmesi lazımdır: 1. Öğretim için gerekli hazırlığı yapmalıdır. Öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarına göre konuların nasıl ele alınacağını, metot ve tekniklerin neler olduğunu tespit etmelidir. 2. Öğrencilerde çalışma istek ve heyecanını uyandırmalıdır. 3. Öğrenme ortamını hazırlamalıdır. 4.Öğrencilere neyi, nasıl yapacakları konusunda önerilerde bulunmalıdır. 5. Öğrencilerin derse katılımlarını sağlamalıdır.

Öğretimin gerçekleşebilmesi için, öğretmenin şu noktalara dikkat etmesi lazımdır: 6. Öğrenilenlerin pekişmesi için, uygulama ve alıştırma yapmalıdır. 7. Öğrencilerin çalışmalarını değerlendirmelidir. 8. Öğrencilere her zaman rehberlikte bulunmalıdır.

Eğitim Nedir? Genelde eğitim bireyin davranışlarında, kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak, istenilen yönde değişme meydana getirme süreci olarak tanımlanmaktadır.

Bu tanıma göre eğitimin kavramını şu ayrıntılara göre ele almak mümkündür: 1. Eğitim bir süreçtir. 2. Bu süreç içinde bireyin davranışlarının istenilen yönde değiştirilmesi amaçlanmaktadır. 3. Davranışlarındaki değişme kasıtlı olarak gerçekleştirilmektedir. 4. Eğitim sürecinde bireyin kendi yaşantısı  esastır. 5. Özet olarak eğitim bir kişide istenilen davranışları değiştirme veya oluşturma sürecidir.

Amaç Nedir? Amaç, eğitim ve eğitimi oluşturan unsurlardan birisidir. Çünkü öğretim amaçlı bir çalışmadır ve her çalışmanın da amacı vardır. Amaç kelime olarak erişilmek istenen sonuçtur. Eğitimde amaç da, öğretimin amaçlarını gerçekleştirmek ve istenilen hedefe kavuşmaktır. Öğretimde amaç ise öğrenci davranışlarında meydana gelmesi beklenen değişikliği gerçekleştirmektir. Öğretimin amacı daha kısa ve sınırlıdır. Eğitimin amacı uzun süreli ve kapsamlıdır. Eğitimin amacı içinde birçok öğretim amacı bulunabilir. Eğitimin ve öğretimin amaçları birbirlerini tamamlayan faaliyetlerdir.

Hedef Nedir? Kavram olarak hedef ulaşılmak istenilen yerdir. Eğitimde hedef ise kişide bulunmasını istediğiniz ve eğitim yoluyla kazandırılabilir özelliklerdir. Başka bir ifadeyle, öğrenciye kazandırılması uygun bulunan bilgi, beceri, yetenek, ilgi, tutum gibi bazı alışkanlıklardır.

1.Uzak Hedefler: Politik hedeflerdir. Ülkenin istikrarı, büyük ölçüde uzak hedeflerin doğru tayin edilmesiyle ilgilidir. 2.Genel Hedefler: Uzak hedeflerin yorumu ve dökümü gibidir. Eğitim ve okulun genel hedefleri, politik ve uzak hedeflerin lokalleşmiş şeklidir. 3.Özel Hedefler: Kişiye kazandırılması istenen özelliklerdir. Eğitim ve okulun hedeflerinin iyi belirlenmesi de, verimli, çalışkan ve saygılı bireyler yetişmesini sağlar.

Plan Nedir? Plan; neyin, niçin, ne zaman ve nasıl yapılacağını gösteren bir çalışmadır. Her işin üstesinden gelinmesinin ilk şartı planlı çalışmadır. Planlı çalışma başarının anahtarıdır.   Eğitim ve öğretimde plan ise belirli eğitim amaçlarına ulaşmak için, öğretim konusu olan etkinliklerden hangisinin seçileceğini, bunların öğrencilere niçin ve nasıl yaptırılacağını, ne gibi tamamlayıcı ve yardımcı kaynak ve araçların kullanılacağını, elde edilen başarının nasıl değerlendirileceğini önceden tasarlayıp, kâğıt üzerinde tespit edilmesidir. (Bu konuya ileride yer verilecektir. )

Program Nedir? Program; yapılması gereken bir işin bölümlerini, her bölümün yapılış sırasını, zamanını ve nasıl yapılacağını gösteren bir çalışmadır. Eğitim alanındaki program kavramı; eğitim programı, öğretim programı, okul programı, müfredat programı ve ders programı gibi isimler altında incelenmektedir.

Eğitim Programı Eğitim programı, tüm programları kapsayacak nitelikte geniş ve kapsamlıdır. Eğitim programı bireyin okul içi ve okul dışı okul ile ilgili yapılan planlı tüm eğitim etkinliklerini içine alan programdır. Okulla ilgili her şeydir. Literatürde eğitim programının çeşitli tanımları ile karşılaşmaktayız. Oliver’ e göre temelde program, öğretmenin çalışmaları sonucu öğrencilerin karşı karşıya geldikleri durumlardır. Saylor ve Alexander, programı “okulun, okul içi ve dışındaki bütün durumlarda beklenen sonuçlara ulaşmak için giriştiği bütün çabalar” olarak tanımlamaktadır.

Bir eğitim programında bulunması gereken ilkeler: 1. Eğitim programı, milli ve mahalli olmalıdır. 2. Milli birlik duygusu ve milli kültür anlayışı vermeli ve öğrenciye ideal kazandırmalıdır. 3. Toplumun inancına, örf ve âdetlerine ters düşmemelidir.

Bir eğitim programında bulunması gereken ilkeler: 4. Dil, tarih, bayrak ve vatan birliğinin teminine yönelik olmalıdır. 5. Teknolojik gelişmelere açık, bilimsel verilere sahip olmalıdır. 6. Esnek ve uygulama kolaylığı olmalıdır.

Öğretim Programı Öğretim programı, derslerde okutulacak konuları, bunların amaçlarını, kaç saat okutulacaklarını, öğretim metot ve tekniklerini gösteren bir belgedir. İlköğretim ve lise programlarını, öğretim programı olarak anlamamız mümkündür. Öğretim programı dersin işlenişi ile ilgili her şeydir. Bireye kazandırılması düşünülen davranışların ne olduğu, bu davranışların nasıl kazandırılacağının, kazandırılıp kazandırılmadığının nasıl anlaşılacağının gösterildiği dokümana denir. Eğitim programını, bir okulda yapılacak eğitim ve öğretim etkinliklerini düzenleyen bir belge olarak da düşünmek mümkündür.

Ders Programı Ders programı; bir dersin amacı, muhtevası, öğretme öğrenme süreçleri ve değerlendirmesinden oluşmaktadır. Matematik, Fen Bilgisi, Tarih ve Türkçe gibi tüm dersler için, ders programı yapılır.

Yöntem Nedir? Yöntem ; bir amaca varmak için, doğruluğu ve başarısı denenmiş en kısa, en emin yol, hareket ve iş tutma tarzı olarak bilinmektedir. Öğretimde metot ise; kısa zamanda daha çok amacın gerçekleşmesini sağlayacak bir çalışma tarzıdır. Başka bir ifadeyle metot; öğrenciyi, eğitimin amaçlarına en çabuk ve en güvenilir olarak ulaştıracak bir yol demektir.

Teknik Nedir? Öğretimde teknik; öğretim metotlarının uygulama biçimlerini ifade etmektedir. Her öğretmenin, öğretme metodunu uygulamaya koyma biçimi vardır. Bu onun “öğretim tekniklerini” ortaya koymaktadır. Başka bir ifadeyle öğretim tekniği, bir metodu ustalıkla kişiye özgü olarak uygulamaya koyma şeklidir.

Eğitim Teknolojisi Nedir? Eğitim teknolojisi; teknolojinin ürünü olarak ortaya çıkan yeni araç ve gereçlerin (Akıllı tahta, internet, bilgisayar, projeksiyon makinesi) eğitim kurumlarına sokulması ve bunların öğretmenler tarafından, eğitim ve öğretimde kullanılmasını ifade etmektedir.

Kültür Eğitimin tek amacı kültürün devamlılığını sağlamaktır. Kültürleme çeşitleri: 1-Zoraki kültür: Kültürel süreçlerin zorla bireye kazandırılması demektir. Propaganda buna en güzel örnektir. 2-Gelişigüzel kültür. Değerler bireye farkında olmadan kazandırılır. Sokakta yolda işte. 3-Kasıtlı kültürleme: Okullarda planlı programlı olarak yapılır. İnsanla ilgilidir ve kültürün devamlılığı amaçlanır.

Formal Eğitim (Kasıtlı Eğitim) Bireyin kendisi ya da bir başkası tarafından kazanılacak davranışların planlanıp kontrol edildiği eğitimdir. Planlı, amaçlı ve düzenli bir şekilde gerçekleşir. Amaçlı ve planlıdır. Çoğunlukla öğretmen tarafından planlanır, öğretim yoluyla gerçekleşir. Başlangıçtan sonuna kadar kontrollü ortamlarda gerçekleşir.Çoğunlukla okul vb. yerlerde oluşur. Amaç, bireylere olumlu davranış kazandırmaktır.

İnformal Eğitim Amaçlı ve planlı değil, gelişigüzeldir İnformal Eğitim Amaçlı ve planlı değil, gelişigüzeldir. Planlı olmadığı için, bulunulan ortama göre şekillenir. Bireyin yaşadığı kontrollü yada kontrolsüz her ortamda gerçekleşir. İşyerinde, arkadaş grubu içinde, okulda, kısaca yaşamın her anında oluşur. Olumlu davranışlar yanında istenmeyen davranışlarda oluşabilir.

Örgün Eğitim Örgün eğitim, belirli bir yaş grubu içerisindeki bireylerin çalışma hayatına atılmadan, belirlenen amaçlar doğrultusunda, okul ya da okul niteliği eğitim kurumlarında düzenli olarak yapılan eğitimdir. Örgün eğitim, okul öncesi eğitim kurumlarından başlayarak lisansüstü eğitime kadar uzanan eğitim türüdür.

Yaygın eğitim Değişik nedenlerle örgün eğitim imkanlarından hiç yararlanamamış, örgün eğitim süreci yarım kalmış veya örgün eğitimine devam eden ya da tamamlamış kişilere ilgi duydukları ve kendilerini geliştirmek istedikleri alanlarda verilen eğitimdir. Örnek: Halk eğitim merkezlerinde açılan değişik kurslar, hizmet içi eğitim kurslarında verilen eğitim yaygın eğitim kapsamındadır.

Değerlendirme Eğitim programında hedefler ve içerik belirlenip, öğrenme öğretme etkinlikleri gerçekleştirildikten sonra sıra ne kadar öğrenildi sorusunun cevabını bulmaya gelmiştir. Eğitimde ne kadar öğrenildi sorusunun cevabı ölçme ve değerlendirme işlemi sonucunda tespit edilir. Değerlendirme; ölçme sonuçlarının, aynı alana ait bir ölçüt (kriter) ile kıyaslanarak bir değer yargısına ve oradan da bir karara ulaşma sürecidir.

Değerlendirme Eğitimde ölçme ve değerlendirme işlemi sonucunda, hem öğretmenin öğretim liderliğindeki başarısı hem de öğrencinin öğrenme işlemindeki başarısı tespit edilmiş olur. Ölçemediğimiz bir süreci geliştiremeyeceğimiz için eğitimde ölçme ve değerlendirme işlemi önemlidir. Ancak ölçme ve değerlendirme bir amaç olarak değil, bir araç olarak düşünülmelidir.

Eğitimde temel kavramlar sunumuz sona ermiştir.